وسكەمەندە شۋشاننيكوۆ دەگەن ازامات بار. الماتىدا شيمانسكايا. ءبىر بەتتىك اقپاراتتى مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارعىسى كەلمەي، مىڭ سىلتاۋ ويلاپ تاباتىن شۋشاننيكوۆكە پولينا شيمانسكايانى ۇلگى ەتكىم كەلەدى. قازاق ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تۇنىپ تۇرعان جىلى جازبالارعا تولى پولينانىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىنا كەزدەيسوق تاپ بولعان مەن شەتەلدە دەمالىپ جۇرگەن ءجۋرناليستتىڭ قايتا-قايتا مازاسىن الىپ، ورىسشا سۇراق قۇراستىرىپ، اۋپىرىمدەپ سۇحبات الدىم. قازاقتىققا كەلگەندە مەنسىنبەۋشىلىك پەن تاكاپپارلىق تانىتىپ جۇرگەن قايىرىمسىز قازاقتاردىڭ ار-نامىسىن وياتىپ، وزگە ۇلت وكىلدەرىنە موتيۆاسيا سىيلاسام، ماقساتىمنىڭ ورىندالىپ، ءبارى بەكەر بولماعانى.

-پولينا، جاڭبىر مولشەردەن تىس جاۋىپ، استانالىقتار قايىققا ءمىنىپ جۇرگەنىن فەيسبۋكتەن كورگەن شىعارسىز. مادريد قالاي امان با جاۋىن-شاشىننان؟

يسپانيانىڭ وڭتۇستىگىندەمىن. بۇل جاقتىڭ اۋا رايى جىپ-جىلى، ادامدارى دا جىلى ءجۇزدى، قوناقجاي، كەڭپەيىل. تۇرعىنداردى جەرلەستەرىمە قاتتى ۇقساتامىن. ەڭ قىزىعى، ولار ءبىر-بىرىن كورگەندە بەتتەن ەكى رەت ءسۇيىسىپ امانداسپاسا، كوڭىلدەرى كونشىمەيدى ەكەن.

-ەل ارالاپ، قىدىرىپ جۇرەسىز. كورگەن-بىلگەنىڭىزدى قاعازعا تۇسىرەسىز، كوركەم فوتولارمەن تولىقتىرىپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىناسىز. مۇنى تراۆەل-جۋرناليزم (اعىلشىننان اۋدارعاندا «ساياحات» دەگەن ماعىنا بەرەدى) دەپ اتايدى. جۋرناليستيكانىڭ جاڭا جانرىنىڭ نەگىزگى ءمانى قانداي؟

ءبىر ورىندا وتىرعاندى ۇناتپايمىن. ساياحاتقا جانىم قۇمار. ساياحات دەگەن مىندەتتى تۇردە مۇحيت اسىپ، ۇشاققا وتىرۋ ەمەس. تالعارعا نەمەسە قاسكەلەڭگە بارسام دا تولقيمىن. سەبەبى كەز كەلگەن ساپار دەڭگەيگە، ماسشتابقا، قاشىقتىققا قاراماستان ەرەكشە جاڭا اسەر سىيلايدى: جاڭا ادامداردى كەزىكتىرەسىڭ، جاڭا اقپارات الاسىڭ، جاڭا دۇنيەنى تانيسىڭ.

-نەسىن جاسىرامىز، حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيى تۇسىڭكى، بيلىكتەن، جۇيەدەن كوڭىلى قالعان، قالتالارى بولسا، تەسىك. سودان بولار قىلمىستىڭ ءتۇرى كوبەيگەن. دەنيستەن ايىرىلعان قازاق قايعىدان قان جۇتىپ قالدى. شەتەلدەن كەلگەن سايىن كوڭىلىڭىزگە كىربىڭ تۇسپەي مە؟

بويىمدى دەپرەسسيا بيلەيتىنى راس. ۋەلستەن كەلگەن كورشىم مەنىڭ قازاقستاننان ەكەنىمدى ەستىگەندە «بورات» دەپ ايعاي سالدى. ەندى ءبىرى دەنيس تەندى تاپا تال تۇستە قالانىڭ قاق ورتاسىندا ايناعا بولا پىشاقتاپ كەتكەندىگى راس پا دەپ ساۋال قويۋعا اسىعادى. كوڭىل-حوشىم ەرىكسىز تۇردە تۇسەدى. ءبىراق مەن قازاقستانعا شاڭ جۋىتپاۋعا تىرىسامىن. ءبىراق وتانداستارىما ءبىر ءوتىنىشىم بار: كەز كەلگەن دۇنيەگە وزىندىك كوزقاراسىمىز بولسا دەيمىن. باتىس ەلدەرىنەن بازارلىق قانا الىپ كەتۋدى ماقسات تۇتپاي، كورگەن-بىلگەن دۇنيەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، دۇنيەتانىمدى كەڭەيتۋگە ۇمتىلۋىمىز قاجەت. مىسالى، كوشەدە كەلە جاتىپ تۇكىرمەۋ، قوقىستى تەك جاشىككە لاقتىرۋ دەگەندەي ۇساق-تۇيەكتەن ءبارى قۇرىلادى. ميحاس قالاشىعىندا جەرگىلىكتى اكىمياتتىڭ جاستار ءىسى جونىندەگى ءبولىمى بالالارعا ارناپ «قالايدا ءتىرى قالعىسى كەلەتىن زومبي» ويىنىن ۇيىمداستىرۋى ماعان كوپ وي سالدى. ءتۇنى بويى ساۋىق-سايران سالعان بالا-شاعاعا قاراپ، ءبىزدىڭ جاستاردى اياپ كەتتىم. بىردەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» اياسىندا  وتكىزىلەتىن ءىش پىستىرارلىق ءىس-شارالاردى ەسىمە الدىم. سەبەبى دوڭگەلەك ۇستەلدەرمەن شەكتەلەتىن شارالاردا بايعۇستار قالعىپ-مۇلگىپ وتىرادى. ءبىر قۋانىشتىسى، كۇنى كەشە قابىرعاعا سۋرەت سالۋ بۇزاقىلىق دەپ باعالاناتىن، ال بۇگىن سول «بۇزاقىلار» ءۇشىن گراففيتي فەستيۆالى ارنايى تۇردە ۇيىمداستىرىلادى. دەمەك ۋاقىت زىمىراپ وتكەن سايىن بەلگىلى ءبىر نارسەگە دەگەن ادامنىڭ وي-كوزقاراسى دا وزگەرەدى. باستى شارت – وزگەرىسكە ۇمتىلۋ، وزگەرىستەن قورىقپاۋ.

-«مەملەكەتكە جالتاڭداپ قارامايتىن بولدىق. ءوز-وزىمىزدى ەمدەيمىز، قورعايمىز، قولدايمىز، بىلىممەن سۋسىنداتامىز. كومەككە مۇقتاج جاندارعا دا ءوزىمىز باس-كوز بولامىز، اقشا جينايمىز» دەپ جازاسىز فەيسبۋكتە. تۋراسىن ايتقانسىز. جەرلەستەردىڭ قۇمعا اينالعان ەرىك-جىگەرىن قالايشا نىعايتامىز؟

پەسسيميزم مەن پانيكادان پايدا جوق. يسپانيادا 18 جىلدان ارتىق ۋاقىت ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاق ايەلدەرىمەن تانىستىم. قىزىلوردالىق باقىتتىڭ وقيعاسىن ايتىپ بەرگىم كەلەدى. وقىعان-توقىعان وتباسىدان شىققان، ءوزى دە جوعارى ءبىلىمدى باقىت 23 جاسقا دەيىن كۇيەۋگە شىعىپ ۇلگەرمەگەندىكتەن اۋلەتتى ماسقارالاماس ءۇشىن ءبىرىنشى كەزدەسكەن ادامعا ويلانباستان تۇرمىسقا شىعىپ كەتكەن. سويتسە كۇيەۋى ول ويلاعانداي اقىلدى بولماي شىعادى. جاڭا وتباسىدا اۋا جەتپەي، تىنىسى تارىلعان ول ەكى جىلدان كەيىن قىزىن الىپ، ۇيدەن جىراققا كەتەدى. ءوز ءومىرى ءۇشىن كۇرەسۋدى قولعا العان باقىت جاڭا جۇمىسقا ورنالاسادى. بريتاندىق كۇيەۋىن دە سول جەردە كەزدەستىرەدى.  باستاپقىدا ءبىر-بىرىنىڭ ايتقان ءسوزىن تۇسىنبەيتىن ەكى عاشىق ميميكامەن، جۇرەكپەن تىلدەسكەندەرى قۇپيا ەمەس. ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن عانا باقىت اعىلشىنشا سويلەپ ۇيرەنەدى. بۇگىنگى تاڭدا باقىت قىزىمەن يسپانيادا تۇرادى، كۇيەۋى ەكەۋى كاسىپتىڭ ءتىلىن تاپقان جاندار. ءومىرىن قايتادان اق پاراقتان باستاۋدان قورىقپاعان باقىت بىردە ماعان مىنانداي سوزدەر ايتتى: «العا جىلجۋدان قورىقپاۋ كەرەك. ءتىل ۇيرەنۋگە بولادى. مۇمكىن ەمەس دۇنيە جوق. ادىلەتسىزدىككە كونۋ ءومىرىڭدى كۇل-تالقان ەتەدى. الەمگە اشىق، ومىرگە عاشىق بول!» «كۇيەۋىم مەن انامنىڭ ايتقاندارىنا كونە بەرگەندە ومىرگە وكپەسى قارا قازانداي، ءۇبىرلى-شۇبىرلى، ءبىراق ىشتەي باقىتسىز، شىن تازا ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن سورلى بولاتىن ەدىم»،-دەپ ءسوزىن اياقتاعان بولاتىن ول. باقىتتىڭ وقيعاسى كوپ ادامعا ۇلگى بولارلىق، موتيۆاسياعا تولى وقيعا دەپ بىلەمىن. سوندىقتان دا وسىنداي جىگەرلى جانداردان سۇحبات الۋعا اسىعامىن. مەنىڭ سۇحباتىمدى وقىعان وقىرمان دا ومىردە ءوز ورنىن تابۋعا ۇمتىلسا، مەن ءۇشىن قۋانىش، مەن ءۇشىن جەتىستىك.

ء-سىزدىڭ جازباڭىزدان تاعى دا ءبىر ءۇزىندى كەلتىرەيىن. «پوليسەيدىڭ اۋزىنان «قۇرمەتتى پالەنشە پالەنشە» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە سەنى مازاق قىلىپ تۇرعانداي ءوزىڭدى ءبىرتۇرلى ايانىشتى سەزىنەسىڭ. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ عيماراتىنا باس سۇعا قالساڭ، ءوزىڭدى كىنالى سەزىنە باستايتىنىڭ تاعى بار. كەنجە ۇلىمنان «كىمنەن، نەدەن قاتتى قورقاسىڭ؟» دەپ سۇراسام، «پوليسيادان» دەپ كەسىپ جاۋاپ قايتاردى» دەپسىز. پوليسيا كومەگىنە جۇگىنىپ كورىپ پە ەدىڭىز؟ ءبىزدىڭ پوليسەي مەن شەتەلدىڭ پوليسەيىن سالىستىرىپ كورەيىكشى.

مەنىڭ جازبالارىمدى كوڭىل ءبولىپ وقىعانىڭىزعا العىس ايتامىن. پوليسياعا كۇنىم تۇسكەن كۇندەر بولعان. وندايدا امال جوق قىزمەتتىك جاعدايىمدى پايدالانامىن. سەبەبى شىندىعىن ايتقاندا ونسىز ماسەلە شەشىلمەيدى. جاقسى پوليسەيلەر بار، ءبىراق جۇمىسىن نەمقۇرايدىلىقپەن جاسايتىندارى دا بارشىلىق. يسپاندىق پوليسەيلەردىڭ سىمباتتىلىعىنا ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. بىزدىكىلەر قارنى قامپيىپ جۇرسە، ولار ءوز دەنە تۇرپاتىنا قاتتى ءمان بەرەدى. جول كورسەتۋدى نەمەسە بەلگىلى اقپاراتتى سۇراعان بويدا يسپاندىق پوليسەيلەر كومەكتەسۋگە بارىنشا تىرىساتىنىنا كۇمان كەلتىرمەيسىڭ.  ال، اقشا ۇسىنساڭ، شارۋاڭ ءبىتتى دەي بەر. بىزدە كەرىسىنشە. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنداعى كوشى-قون پوليسياسىنىڭ قىزمەتكەرى ۇلىمنان قولىنا العالى وتىرعان ومىرىندەگى العاشقى پاسپورتى ءۇشىن ەكى مىڭ تەڭگە سۇراعانىن ەسكە العىم كەلمەيدى. بۇل نە سۇمدىق؟ جازبامنان كەيىن سول قىزمەتكەردى قىزمەتىنەن قۋدى.

ء-سوزدىڭ باسىن شۋشاننيكوۆ دەگەن فاميليادان باستاعان بولاتىنمىن. تۇسىندىرە كەتەيىن. شۋشاننيكوۆ دەگەن ازامات «ۆوستوچنيك-3» باۋ-باقشا قوعامداستىعىنىڭ ءتوراعاسى، وسكەمەن قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ءبىراق ازاماتتىعى رەسەيدىكى. جينالىستاردى قازاقشا وتكىزۋگە قارسى، حابارلامالاردى، جالپى اقپاراتتى مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارۋعا اقشاسى جوق، تۇپتەپ كەلگەندە نيەت-قۇلقى جوق قازاقستاننىڭ پاتريوتى (شۋشاننيكوۆتىڭ ءوز سوزى-رەد.). قوستانايدان تەگىن اۋدارماشى تاۋىپ بەرسەك، «ينتەرنەتىم جوق»، — دەپ قيىننان قيىستىراتىن، «قامشىعا» شاعىمداندىڭدار» دەپ تۇرعىنداردىڭ سۋىن، جارىعىن ءوشىرىپ تاستايتىن  دوكەي. قازاق جەرىندە تۇرىپ، قازاق ءتىلىن سىيلامايتىن وسىنداي پاتريوتتاردى قايتپەكپىز؟

ونداي ادامداردى تۇسىنبەيمىن. قۇرمەت پەن سىيلاستىق قايدا؟ تىرىسىپ باعۋعا نە كەدەرگى؟ قازاق ءتىلىن قۇرمەتتەمەسەڭ، قازاقستاننان كەتكەنىڭ ابزال. وزىڭە ۇنايتىن تىلدە قارىم-قاتىناس جاسايتىن جەرگە قونىس اۋدار. قازاق دەگەن وتە مادەنيەتتى حالىق. ءبىر ورىس ءۇشىن بۇكىل اۋىل قازاعى ورىسشا ءتىل سىندىرىپ وتىرادى. ال، ەگەر اراسىندا قازاقشا تۇسىنەتىندىگىڭدى ءبىلدىرىپ، بىر-ەكى ءسوز ايتساڭ، سەنى قولپاشتاپ، ماقتاي جونەلەدى. كەز كەلگەن ءتىلدى تەز ۇيرەنىپ الاتىن قازاققا تاڭ قالامىن. سول ءۇشىن دە ۇيالامىن. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە اسىقپىن، ەڭ قۇرىعاندا، قازاقشا ەمىن-ەركىن تۇسىنىسكىم كەلەدى.

-پاتريوت ەمەستەردى قايتەمىز؟

مەن سوت ەمەسپىن، ءبىراق ولاردىڭ جاعدايى ونسىز دا مۇشكىل دەپ ويلايمىن. سەبەبى نەگاتيۆتە، قاراڭعىدا ءومىر ءسۇرۋ وڭاي ەمەس.

- "قايدا جۇرسەم دە كوزبەن قازاقتى ىزدەيمىن"، — دەيسىز. ءسىز ءۇشىن وسىنشالىقتى تارتىمدى، جانىڭىزعا جاقىن قازاق جانىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى  نەدە؟

قازاق حالقى قاراپايىم حالىق. سول سەبەپتى ولارمەن ارالاس-قۇرالاس بولعان جەڭىل. قازاق جانىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن سوزبەن ايتىپ تۇسىندىرە الماسپىن. قازاق دەسە، كوز الدىما اسىلعان ءبىر تاباق ەت ەلەستەيدى.

— قازاق ءتىلىنىڭ اۋدارما ماسەلەسىن كوتەرگەن بولاتىنسىز. اقپارات مينيسترلىگىن دە قۇلاعدار ەتتىڭىز. ولار بولسا اۋدارمانى سول مەملەكەتتىڭ ءوزى جاسايتىنىنان حابارسىز بولىپ شىعىپتى. ناتيجەسىندە بۇل ءىستى قولعا الاتىندىقتارىنا ۋادە بەرىپتى.
«اتالمىش اڭگىمە مامىردا بولدى. قازاقتىڭ ويى، پىكىرى ءالى كۇنگە شەيىن الەم ءۇشىن جابىق. سەبەبى اۆتورلاردىڭ نە جازىپ جاتقاندىعىنان الەم بەيحابار. ولار اۋدارما جاساي المايدى. اۋدارماعا سالىپ، كەرەك اقپاراتتى الايىن دەسە، اۋدارىلاتىن تىلدەر قاتارىندا قازاقشا جوق.  قانشاما ميلليون اقشا مەملەكەتتىڭ بەت-بەينەسى، ءيميدجى ءۇشىن جۇمسالۋدا، ءبىراق وسىنداي ماڭىزدى دۇنيەلەر نازاردان تىس قالعان. جاقسى، ساپالى اۋدارما ارقىلى اۆتورلارىمىز تانىلىپ، سول ارقىلى قازاقتىڭ ءۇنى الەمدىك ارەنادان ەستىلەتىن  بە ەدى»، — دەپ ۇسىنىس ايتقاننان بەرى قانشاما ۋاقىت سىرعىپ ءوتتى. مينيسترلىك ءۇنسىز بە ءالى؟

مينيسترلىككە سۇراۋ سالدىم. ازىرگە ءبارى تىنىش، وكىنىشكە قاراي. شەتەلدىكتەر قازاقتاردىڭ نە جازىپ جاتقانىن تۇسىنبەيدى. الەۋمەتتىك جەلى قازاقشانى اعىلشىنشاعا اۋدارمايدى. Google اۋدارماشى دا تىم ءالسىز. قىسقاسى، جاعداي ءماز ەمەس.

-قازاق ءتىلىن قانشالىقتى بىلەسىز؟ ءسىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىڭىزدى كىم جانە قالاي وياتتى؟

قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ۇستىندەمىن. جەكە مۇعالىممەن دە اينالىستىم. ءار كۇن جاڭا سوزدەردى ۇيرەنەمىن. دەگەنمەن قازاقشا سويلەۋدەن ۇيالامىن. اعىلشىنشا، پولياكشا، يسپانشا تۇسىنەمىن. سول سەبەپتى سەنىمدى تۇردە ايتايىن، قازاق ءتىلى – قيىن ءتىل. ءبىراق شەگىنبەيمىن. جۋرناليست بولعاندىقتان ءتىلدى بىلمەۋ مەنىڭ جۇمىسىما كەدەرگى كەلتىرەدى. رەسمي تىلدە وي-پىكىرىن ايتا المايتىندار دا كوپ. ال، مەملەكەتتىك تىلدە وتكىزىلەتىن كونفەرەنسيالار كوبەيىپ بارادى. دەمەك ءبارىمىز تۇبىندە قازاقشا سويلەيمىز. ورىس ءتىلى دە بىزگە، ارينە، ارتىق ەتپەيدى. اباي ايتپاقشى ءتىلدى ءبىلۋ ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن بايىتادى. شەتەلدە باعى جانعان بىزدىكىلەردى كەزدەستىرەمىن. ولاردىڭ ەڭ ءبىرىنشى قولعا العان دۇنيەسى – شەت ءتىلىن ۇيرەنۋى.

-«ۇياتتى» قالاي تۇسىنەسىز؟ بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى ءسىز ءۇشىن قانشالىقتى تەرەڭ، اۋقىمدى؟ 

ۇياتتى بولعان دۇرىس قوي. ءبىراق «ويباي، اناۋ ۇيات، مىناۋ ۇيات» دەگەندى قابىلداعىم كەلمەيدى. بۇل اياعىمىزعا تۇساۋ بولاتىن وتكەن كۇندەردىڭ سارقىنشاعى دەپ بىلەمىن. ۇيات دەگەن بىرەۋدىڭ ءومىرىن قيماۋ، مۇلكىن توناماۋ، زينا جاساماۋ، شىقبەرمەس شىعايباي اتانباۋ، قالعانى بوس اڭگىمە.

پولينا: قاماجايدى مىڭ بۇرالا بيلەيمىن. ارنايى حورەوگرافتان ۇيرەنگەنمىن. شەتەلدە قولقا سالسا، قاماجايدى بيلەپ بەرەمىن. اۋىلعا بارىپ، قۇرت جاساعانىمدى ماقتانىشپەن ايتقىم كەلەدى.

جازيرا بايدالى: اتالمىش سۇحبات و باستا ورىس تىلىندە جاريالانعان بولاتىن. بۇل مەن ءۇشىن قىزىق تاجىريبە بولدى. اراسىندا ۇساق-تۇيەك قاتەلىكتەرگە جول بەرگەن مەنى ورىس ءتىلدى اۋديتوريا جەردەن الىپ جەرگە سالۋعا دايىن تۇردى. ءتىپتى ءبىرى ماعان تەگىن كوررەكتورلىق كومەك ۇسىندى. وسىنداي جان قيارلىقتى ولار قازاق تىلىنە كەلگەندە تانىتسا دەگەن نيەتىم بار. ولار دا مەن سياقتى تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، قازاقشا جازىپ كورسىن، قازاقشا سويلەسىن. مەن سياقتى كوپ قازاق تەگىن كوررەكتورلىق كومەك كورسەتۋگە دايار.