وتكەن تاريحقا كوز سالار بولساق، سالىق امنيستياسى الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە بار. جالپى تاجىريبەدە امنيستيا اۋىق-اۋىق جاسالىنىپ وتىرادى. «مۇنىڭ پايداسى نەدە، تيىمدىلىگى قايسى؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرەتىن بولساق، ەڭ الدىمەن ول كاسىپكەرلەرگە ءتيىمدى. راس، كاسىبىن قولعا العان ادام ونىڭ پايداسىن بىردەن كورمەيدى. نارىقتا ءارتۇرلى كەنەتتەن بولاتىن كۇردەلى جاعدايلار ءجيى ءارى توسىننان بولىپ تۇرادى. جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىن تىعىرىققا تىرەلىپ، تاۋارى وتپەي قالۋى مۇمكىن. ءسويتىپ، مەملەكەتكە تولەپ كەلە جاتقان سالىعىن ۋاقىتىلى تولەي الماۋى دا ىقتيمال. مۇنداي جاعدايدا بيزنەس تۇرالايدى. سونىمەن قاتار، سالىقتىق قارىزدار ۇستى-ۇستىنە وسە بەرەدى. اقىرىندا كەلىپ، ءبىر كەزدەرى ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىننىڭ جۇمىس ىرعاعى بۇزىلادى. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ امنيستيا جاريالانادى. ءبىراق ول تەك قانا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا وراي جۇزەگە اسىرىلادى. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 5 قازاندا «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى حالىققا ارناعان جولداۋىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرى ءۇشىن سالىق قارىزدارىن كەشىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.
–ءبىز «قولما-قول اقشاسىز ەكونوميكاعا» بەت بۇرۋىمىز كەرەك. مۇندا جازالاۋشى عانا ەمەس، سونداي-اق بيزنەستىڭ قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋىن قولداۋ سياقتى ىنتالاندىرۋشى قۇرالدارعا دا سۇيەنگەن ءجون.
سالىق جانە كەدەن سالاسىنداعى اقپاراتتىق جۇيەلەر ينتەگراسياسىنىڭ اياقتالۋى اكىمشىلەندىرۋدىڭ اشىقتىعىن ارتتىرادى. ۇكىمەت ءۇش جىل ىشىندە ەكونوميكاداعى كولەڭكەلى اينالىمدى كەم دەگەندە 40 پايىزعا قىسقارتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋعا ءتيىس.بيزنەس ءوز جۇمىسىن جاڭادان باستاۋ ءۇشىن 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ سالىقتىڭ نەگىزگى سوماسى تولەنگەن جاعدايدا، ءوسىم مەن ايىپپۇلدى الىپ تاستاي وتىرىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن «سالىق امنيستياسىن» جۇرگىزۋگە كىرىسۋدى تاپسىرامىن»، – دەدى پرەزيدەنت حالىققا ارناعان جولداۋىندا.
جالپى سارالاپ قارايتىن بولساق، بۇل دەر كەزىندە پرەزيدەنت تاراپىنان بەرىلگەن تاپسىرما ەكەنىن ۇعىنعان ءجون. نەگىزى سالىق امنيستياسى قازاقستاندا ءبىرىنشى رەت جاسالىنىپ وتىرعان جوق. بۇعان دەيىن دە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىنىڭ وكىلدەرى مۇنىڭ پايداسىن كوردى.
جالپى تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن باستاپ جاسالىنعان سالىق امنيستيالارىن جەتە زەرتتەيتىن بولساق، مۇنىڭ قاي ۋاقىتتا دا مەملەكەت ءۇشىن دە، كاسىپكەر ءۇشىن دە ءتيىمدى بولعانىن بايقايمىز. مىسالى، 2001 جىلى بولعان العاشقى امنيستيا جاعىمدى ناتيجە بەردى. مۇنى 2006 جىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا پرەزيدەنتىمىز دە اتاپ كورسەتتى. ال ەكىنشى سالىق امنيستياسى ەلىمىزدە 2006-2007 جىلدارى ءوتتى. رەسمي كورسەتكىشتەرگە جۇگىنەر بولساق، العاشقى سالىق امنيستياسى كەزىندە 480 ميلليون دوللار، ال ەكىنشى امنيستيا تۇسىندا 472 ميلليون دوللار زاڭداستىرىلدى. 2011 -2014 جىلدار ارالىعىندا، ياعني ءۇشىنشى رەت وتكەن امنيستيا تۇسىندا كاسىپورىندار مەن كاسىپكەرلەردىڭ سالىق زاڭدالىقتارىن بۇزعان ايىپپۇلدار مەن قارىزدار كەشىرىلدى. اتالعان اكسيالار بارىسىندا شامامەن العاندا، ايىپپۇلدار مەن ءوسىمپۇلدار بويىنشا جالپى سوماسى 143،7 ملرد تەڭگەنىڭ قارىزى جويىلدى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك العان كەزدەن باستاپ جاسالعان سالىقتىق امنيستيالاردىڭ ءقايسىبىرىن الىپ قاراساڭىز دا، ەلىمىز ءۇشىن، ەڭ الدىمەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن ۇلكەن پايداسى بار جانە ونىڭ تيىمدىلىگى دە بارعان سايىن ايقىن بولا ءتۇستى.
ال اتاپ ايتار بولساق، بيىلعى 5 قازان كۇنى جاسالعان، پرەزيدەنت جولداۋىندا ايتىلعان سالىق امنيستياسىنىڭ پايداسىن تاعى دا كەلەر جىلى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ سۋبەكتىلەرى كورمەك. ويتكەنى ەلباسى تاپسىرماسىنا وراي، 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ بۇل جۇيە جۇزەگە اسا باستايدى. ەندى وسىدان كەلىپ تۋاتىن ساۋال، قانشا كاسىپورىن امنيستياعا ۇشىرايدى؟ مەملەكەتتىك كىرىس كوميتەتى ماماندارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سالىقتىق راقىمشىلىققا ەلىمىز بويىنشا 90 077 شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسى ىلىگەدى. بىلايشا ايتقاندا، وسى ۋاقىتقا دەيىن ايىپپۇل مەن سالىعىنان قۇتىلا الماي، موينىنا قامىت كيىلگەن بيزنەس وكىلدەرىنىڭ ەندى ەكىنشى تىنىسى اشىلادى.
شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ قانشا سالىقتىق قارىزى بار جانە ونىڭ قانشاسىن ءوسىمپۇل قۇرايدى؟ بۇل قانداي جاعدايدا كەشىرىلەدى؟ ارينە، مۇنىڭ بارلىعى پرەزيدەنت جولداۋدا ايتىلعان تاپسىرمادان كەيىن ارنايى تۇردە زەرتتەلىپ، ەسەپتەلىنگەنى انىق. ەندى مەملەكەتتىك كىرىس دەپارتامەنتىنىڭ ەسەبىنە نازار بولساق، شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ 340،6 ملرد تەڭگە سالىقتىق قارىزى بار. ونىڭ 122،9 ملرد تەڭگەسىن ءوسىمپۇل، 7،3 ملرد تەڭگەسىن ايىپپۇلدار قۇرايدى ەكەن. جاڭاعى ايتىلعان ساۋالعا جاۋاپ بەرەر بولساق، اتالعان سومالار 210،4 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى نەگىزگى قارىز وتەلگەن جاعدايدا عانا كەشىرىلەدى ەكەن. دەمەك، كەلەر جىلدىڭ باسىندا باستالىپ، سول جىلدىڭ سوڭىنا قاراي اياقتالاتىن بۇل راقىمشىلىق شاراسى شارۋاسى شاتقاياقتاعان تالاي كاسىپورىننىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەتىنى ءسوزسىز. سونىمەن، كەلەر جىلى باستالاتىن شارانىڭ ءتيىمدى تۇستارىن اتاپ وتەيىك:
1.سالىقتىق امنيستيا كاسىپكەرلەردى قولداۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى بولىپ تابىلادى.
- اتالمىش قادامنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى بار.
- ايىپپۇل مەن ءوسىمپۇلدان قۇتىلعان كاسىپ يەسى الدىمەن نەگىزگى قارىزدى جابۋعا تىرىسادى.
- سالىقتىق امنيستيا ەلىمىزدەگى بيزنەستىك احۋالدى جاقسارتادى.
- ىسكەرلىك قاتىناستى كۇشەيتەدى.
- شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە سالىعىن ۋاقىتىندا تولەپ وتىرۋعا مول مۇمكىندىك بەرەدى.
- سالىق امنيستيسياسى تەك قانا شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىنىڭ وكىلدەرىنە ارنالعان. باسقا ءىرى كومپانيالارعا ارنالماعان.
- بۇل قارىزدارىن جابا الماي وتىرعان شاعىن كاسىپوورىنداردىڭ اياعىنان تۇرىپ كەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
- سالىق امنيستياسىنا ىلىككەن كاسىپورىنداردىڭ ايىپپۇل مەن ءوسىمپ ۇلى جويىلعاننان كەيىن ولاردىڭ ءوندىرىس كولەمى ۇلعاياتىن بولادى.
- بۇل - شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى ءۇشىن ۇلكەن جەڭىلدىك.
- شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكءتىڭ دامۋى – ەلدىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتادى.
- سالىق امنيستياسى بۇعان دەيىن قارجىلىق جاعدايى قيىن بولىپ تۇرعان كاسىپورىندى بانكروت بولۋدان ساقتاپ قالادى.
- سالىق امنيستياسى شاعىن كاسىپورىنداردى ساۋىقتىرۋعا ارنالعان ناقتى قادام
مىنە پرەزيدەنت جولداۋىندا ايتىلعان سالىقتىق امنيستيانىڭ پايداسى مەن تيىمدىلىگى وسى. ءقازىر بارلىق ايماقتاعى ءتيىستى ورگاندار وڭىردەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ ءوسىمپۇلدارى مەن ايىپپۇلدارى قانشا، نەشە كاسىپورىن سالىقتىق راقىمشىلىققا ىلىنەدى؟ پرەزيدەنت تاپسىرماسىن وراي، مۇنىڭ بارلىعى دا ناقتىلانىپ، ەسەپتەلىنىپ قويدى. تەك قانا ەندى بيزنەس سۋبەكتىلەرى نەگىزگى بەرەشەكتەرىن وتەسە بولدى، ولاردىڭ بارلىعى دا سالىقتىق امنيستياعا ىلىنەتىن بولادى.
ەركىن قالدان
