– «Óńkeı muńdy óleńime toǵytyp...» Óleńderińiz muń men sap-sary saǵynyshqa toly. Taǵdyrsyz óleń bolmaıdy deıdi. Álde ómirińiz muńly ma?

– Ómirimniń ár kúni muńly desem, kúpirlik bolar. Muńly sátterim de az emes biraq. Dostarym jıi aıtady: sende bári de bar, ómirdi óleńde nege qoıýlatasyń? – dep. Osynyń jaýabyn bilgen kúni aıtamyn deımin. Sebebi, sebebin ózim de bilmeımin. Biletinim – ómirdegi Baqytgúl óleńdegi keıipkerden áldeqaıda baqytty. Ómirde – halimdi qas-qabaǵymnan-aq baıqaıtyn, meni qazan-oshaqtyń basynan aspaıtyn áıel dep emes, eliniń qyzy dep baǵalaıtyn aıaýly jarym, dúnıedegi teńdessiz baqyt – ana baqytyn sezindirgen qos qulynym, menimen birge qýanyp, menimen birge muńaıatyn baýyrlarym, anam, dostarym bar. Biraq bala kezimnen jabysqan dert – qýanyshty shaqtardyń ózinen muńdy baıqap qalamyn. Jan-júregimmen erekshe shattanǵan kezimniń ózinde keýdemniń bir qaltarysynda muń syzdap turady. Onyń emi – óleńde ǵana. Sosynǵy bir sebebi – shabyt ıyǵyńa qonǵanda, mynaý álem, maǵynasyz tirlik kózińnen bul-bul ushyp ketedi, ózińdi múlde basqa jan ıesi retinde sezinesiń. Jáne óleńderimniń muńǵa toly bolýy qýanyshty sátterimde qolyma qalam ala almaıtynymnan da bolsa kerek. Qýanǵanda – elmen birgemin, muńaıǵanda ǵana ózimmen-ózim qalyp, qaǵazǵa jan syrymdy aqtaramyn, ol óleń bolyp tógiledi.

– Óleńdi arnaıy daıyndalyp, ózińizdi ústelge «baılap qoıyp» jazasyz ba, álde shabytyńyzdyń kelgenin kútesiz be?

– Eshbir jaǵdaıda aldyn ala daıyndalyp, osy búgin osy týraly bir óleń jazyp tastaıynshy dep otyryp kórmeppin. Múmkin, solaı otyrsam, jazylatyn da shyǵar, biraq ol shyn mánindegi Óleń bola almas edi. Ózgeler óleńderinen muń sorǵalaıdy, saǵynyshtyń aýyr salmaǵy eńseni ezedi dese de, ne jazsam da, júregimniń aıtqanyn jazdym, jaza da beremin. Qoldan qurap, annan-mynnan oqyǵandaryn tyqpalaıtyndardyń qatarynan emespin. Óleńniń kıesinen qorqamyn.

– «İshimde ólgen kóp óleń túsime enip,

Armanym da anaý ardaqty adyra qaldy», – deısiz bir jyryńyzda. Kúıki tirshiliktiń tolqynynda júrip, óleńdi óltirip alatyn kez jıi bola ma?

– Osy óleńimde jáne «Ana bop jáne áıel bop júrý, jaryǵym, azap pen baqyt toǵysqan joldar toraby» degen de jol bar. Qandaı jaǵdaıda da, men birinshi – anamyn, bir shańyraqtyń kelinimin, qazaqtyń bir azamatynyń jarymyn. Jyrdyń sońyna túsip, bar jastyq jigerimdi, kúshimdi, qabiletimdi aqyndyqqa arnasam, múmkin, qazir bir belesti baǵyndyrǵan bolar ma edim? Biraq osynyma shúkir deımin. Aqushtap aqyn «Qyzyma» degen óleńinde «Qazan qaınap asúıde, al sen bolsań, qaǵazymdy qýyrshaqqa kıindirdiń» degenindeı, kómeıime keptelip kelip qalǵan óleńdi qonaq kútemin, úı tirligin jasaımyn dep óltirip alǵan kezderim az emes. Ondaı sátterde oıyma oralǵan joldardy umytpaı, jazyp alýǵa tyrysamyn.

– «Ókinish bar ǵumyryma jeterlik...».  Qandaı ókinishińiz bar?

– Bul dúnıede bir ǵana jan bar sekildi sezinip, jáne sol adamdy joǵaltyp alǵan sátte týyndaǵan óleńniń joly ǵoı. Qysqa ǵana ómirde pendelikke salynyp, bir-birimizdiń qadirimizge jete bermeıtinimiz ókinishti. Alǵash ret ókinishtiń ýly zárin atam o dúnıelik bolǵan kúni sezindim. Tuńǵysh nemereleri bolǵandyqtan, atam men ájemniń baýyrynda óstim. Endi es jıa bastaǵan on eki jasymda atam qaterli isikten kóz jumdy. Dúnıedegi eń aıaýly, eń ardaqty adamymdy ajaldan arashalap qala almaǵan dármensizdigim úshin sol túni alǵash ret ókinishten óksigen edim. Biraq, bul pende bitkenniń mańdaıyna jazylǵan ókinish ekenin jáne ony eńserýge Alladan ózgeniń pármeni joqtyǵyn keıin óse kele uǵyndym ǵoı.

Oılap otyrsam, meniń ókinishim o dúnıelik bolǵan asyldaryma qatysty eken. Jalǵyz aǵam Ándıjan 33 jasynda dar aldynda ajalyn kútip aldy. Óz-ózine qol jumsady. Ony osy qadamǵa aparǵan, ómirden túńiltken ne ekenin túsingim kelip qansha alasurdym, ómiriniń sońǵy kúnderi janynda bola almaǵanyma nalydym. 45 jasynda ómirden ótken ákemniń sońǵy sózin estı almaǵanyma óksidim, jórgegimnen jyr sińirgen ájemniń orynyn toltyra almaı, ókinishten qansha ózegim órtendi? Osynyń bárinen meni óleń qutqardy. Meńdýana jegendeı máńgirip, júregimniń bir-bir bólshegin ajaldyń ýysyna salyp berip, ah urǵan kúnderimnen jyrdyń jylýy ǵana aman alyp qaldy... Shúkir deımin, Alla olardy erte alsa da, meniń ómir jolymda týǵanymdaı qamqorlyq jasaǵan jaqsy adamdar az kezdesken joq. Poezıa patshaıymy Farıza Ońǵarsynovadan bastap, kórgen jerinde jyly sózin aıamaıtyn Aqushtap apam, Shámshıa Jubatova, Ońaıgúl Turjan, Aınur Tursynbaeva, Tursyn Qalımova, Jaıly Baltoǵaeva, Marjan Ershý, Gúlzada Nıetqalıeva syndy ápkelerim bar. Óz-ózimdi tappaı júrgen kúnderimniń birinde bir aýyz sózimen óleńniń aýylyna qaıta ákelip, «Atyraýdan aqyn taptym» dep «Altyn Orda» gazetine toptamamdy jarıalaǵan Meıirhan Aqdáýlet aǵamnyń esimin qashanda qurmetpeı ataımyn. Ákemdeı saıalap júretin Qoıshyǵul Jylqyshıev, Qadyr Júsip, Narıman Úlkenbaev, Isataı Balmaǵambetov, Ábdibek Bısenov, Sultash Májıtov, Baqyt Imanǵalıev, aǵamdaı ardaqtaıtyn Dáýren Qýat, Maraltaı Raıymbekuly, Ǵabıt Músirep, Baqytjan Aldıar, Qalqaman Sarın, Erbol Beıilhan, Serikzat Dúısenǵazın, Qalmahambet Muqametqalı, Telman Beısen, meniń kishkene jetistigime úlken júrekterimen qýanatyn janashyrlarym – Álıa Dáýletbaeva, Roza Álqoja, Quralaı Omar, Kúlán Jaýlına, Sholpan Dıdar, Ásel Ergeshqyzy sekildi basqa da asyl jandar barda, armanymdy alasartýǵa tıisti emespin dep oılaımyn.

– Ár óleń ishten shyqqan balańdaı ǵoı.  Óleńderińizge aıtylǵan synǵa qalaı qaraısyz?

– «Bir anadan ala da týady, qula da týady». Qaǵazǵa túsken óleńimniń bári birdeı klasıka deı almaımyn. Sondyqtan poezıaǵa degen janashyrlyqtan týyndaǵan syndarǵa qurmetpen qaraımyn. Al «tyrnaq astynan kir izdegen, atymnan aýnatqysy kelgenderge» kúlip qana qoıamyn. Shyndyǵynda, men úshin ýaqyttyń syny mańyzdy.

– Bir saıttan «Qazirgi jap-jas aqyndar tim kinámshil bolyp bara jatqan sıaqty. Kóńilderi esh tolmaıdy. Mahabbat jaıly ár ekinshi óleńderi qaıǵy men muńǵa qurylady. Odan qala bere árqaısysy basqa álemge ushyp ketkisi kelip turady. Kez-kelgeniniń óz aldaryna bir-bir álemi bar. Sol álemderin ózderinshe qyzyqtap, kópshiliktiń de sanasyn ýlap bitirip, jetektep alyp ketetin túrleri bar. Búıte berse álem ishindegi álem degen uǵym qalyptasatyn shyǵar» degen pikir oqydym. Buǵan ne der edińiz?

– Basqa álem degen jan álemi ǵoı. Aqynnyń qarapaıym adamdardan ereksheligi – olar ózderin-ózderi tanı biledi, ishki jan dúnıelerine úshinshi kózben úńile biledi jáne sony jyrǵa qosý arqyly jalpaq jurtty da ásemdikke, ádemilikke úndeıdi. Bir-birinen aınymaıtyn sup-sur kúnder tizbegi, qyzmet pen úı arasyndaǵy taýsylmaıtyn jol, shynaıy álem sharshatyp jibergen kezderde janǵa saıa sol «qıaldaǵy álemnen» tabylatyny shyndyq. Biraq «sol álemderin ózderinshe qyzyqtap, kópshiliktiń de sanasyn ýlap bitirip, jetektep alyp ketetin túrleri bar» degenge kelise almaımyn. Álem – óleńniń ordasy, al óleń, poezıa sanany ýlamaıdy, kerisinshe ony móldir qaýyzǵa orap alyp, dúnıeniń dıdaryna jalǵandyqtyń shańyn túsirmeı, aqıqat qalpynda jetkizedi. «Mahabbat jaıly ár ekinshi óleńderi qaıǵy men muńǵa qurylady» degenge Farıza aqynnyń myna óleńimen jaýap bergim kelip otyr:

«Ǵashyq jaıly muńdy óleń

jazba!» – deısiń. Aqylyń.

Tura qalyp tilder em –

Uǵar emes batyrym.

Súıý – sezim ýlary,

Tatpaq túgil qaıǵysyn,

Ǵashyq bolyp týǵaly

Kórmepsiń-aý, baıǵusym!

Ketisýdiń kilti – eges,

Qozǵamaıyq ol jaıly.

Mahabbatyń – kúlki emes,

Muńsyz súıý bolmaıdy!»

– Qazirgi qazaq poezıasynyń deńgeıin, árıne biz ólsheı almaımyz. Degenmen de aqyn retinde qazirgi poezıa jaıly bir aýyz pikirińizdi bildirseńiz.

– Qazirgi poezıa jalań, jylaýyq, rýh joq degen pikirler bar. Qaı zamanda da jastarǵa aıtylatyn synnyń júgi jeńil bolmaǵan. Bizdiń býynnyń bir ereksheligi – «mynany jazý kerek, mynany jazýǵa bolmaıdy» degen sheńberdiń aıasynda ómir súrip jatqan joqpyz. Bizde bári erkin, bári táýelsiz. Múmkin qazir shynynda mahabbattan, jeke bastyń kúıinishinen basqa taqyryptarǵa bara almaı júrgen shyǵarmyz. Biraq, muny da túsinýge bolady, 20 men 30 jastyń arasynda mahabbatty jyrlamaǵanda, elýge kelgende etegimiz jasqa tolyp, sezimge alaburtyp otyrmaıtyn shyǵarmyz. Ár nárse óz kezinde ádemi, óz kezeginde shynaıy. Men senemin, búgingi qazaq poezıasynyń kóshinde júrgen zamandastarymnyń áli-aq bir-bir myqty aqyn bolyp qalyptasatynyna, qara óleńniń qasıetin kemitpeıtinine. Almas Temirbaı, Qalqaman Sarın, Ularbek Dáleıuly, Aqberen Elgezek, Erlan Júnis, Tanagóz Tolqynqyzy, Asylzat Arystanbek, Quralaı Omar, Rahat Ábdirahmanov, Baýyrjan Qaraǵyzuly, Toqtaraly Tańjaryq, Saltanat Smaǵulova, Áskerhan Aqtaı, Dınara Málikova, Aıjan Tabarak, Sárýar Qasym, Nazgúl Berdiqoja, Azamat Tasqara, Indıra Kereeva, Tolqyn Qabylshaeva, Gúljaınar Qaldına, Saıan Esjan, bul tizim tym uzaq, attary tap qazir esime túspegeni úshin keı dostarym renjimesin, eshbirin de bóle-jarmastan baǵalaımyn. Mektep oqýshysy bolsa da, jaýhardaı jyrlarymen kózge túsip júrgen sińlilerim Lázzat Maqash pen Qarlyǵa Temirǵalıdyń da kúni erteń poezıa qarlyǵashtary bop jetilerine senemin. Jalpy aıtqanda, jastar jyrlap jatyr. Proses júrýde, bastysy sol.

– Ádebıettegi plagıattyq týraly aıtaryńyz bar ma?

– Plagıattyq desek múmkin tym asyryp aıtyp jibergenimiz bolar. Biraq ádebıette sáıkestikter, múmkin, kezdeısoq, kezdesip jatatyny shyndyq. Zeınolla Qabdolov aıtqandaı, «Ádebıet – ardyń isi». Bir tirkesterdi kitaptan, gazet-jýrnaldan kórip qalyp, unatyp qalyp, sony ózderiniń óleńderine japsyra salatyn keıbir qurbylarymdy da baıqap qalamyn. Múmkin bul «osy sózdi men aıtsam ǵoı» degen ishki qyzyǵýshylyqtan, qyzǵanyshtan týyndaıtyn jaıt shyǵar, biraq ádebıettiń aýyly adaldardy ǵana unatady, bireýdiń oljasyna kóz alartqandardy ýaqyttyń ózi saralaıdy.

– Eger Táńir tańdaıyńyzǵa óleń salmaǵanda qandaı mamandyq ıesi bolar edińiz?

– Nege ekenin bilmeımin, biraq sýretshilerge qatty qyzyǵamyn. Sýretshi bolǵym keledi. Mynaý ásem dúnıeni, asaý Jaıyǵymdy áp-ádemi sýret qyp qaǵazǵa túsirsem ǵoı dep armandaımyn. Biraq, qolymnan qarapaıym gúldiń de beınesin túsirý kelmeıdi. Poezıa sóıleıtin sýret deıdi ǵoı. Sózben sýret salsam da osy armanymnyń bir ushqyny oryndalǵany shyǵar. Negizgi mamandyǵym – muǵalim. Eki jyl ýnıversıtette dáris bergennen keıin bul mamandyqqa jaratylmaǵan adam ekenimdi bildim. Joldasym Rýslan da oqytýshy, qazirgideı bilim berý mekemelerinde er azamattardyń sany az bolǵandyqtan, ony qolymnan kelgenshe qoldap, qajet jerlerinde kómektesip otyramyn. Al Táńir tańdaıyma óleń salmaǵanda, jaqsy zańger bolǵan bolar ma edim...

Suhbattasqan Eńlik Bolatqyzy