Daǵdarys qyspaǵynda qalǵan Qazaqstan halqy qarjylyq qıyndyqtardan arylar emes. Aqsha tappaı qysylǵandar ke-kelgen shartpen, kez-kelgen merzimge nesıe rásimdeýge májbúr. Halyqtyń kúıin jaqsy biletin qarjy uıymdary da áleýmettiń áleýetin baıqap, túrli nesıelik baǵdarlamalar usynýda. Muny resmı málimetter de rastap otyr.
Búginde Ulttyq bank tiziminde 100 shaóty shaǵyn qarjylyq uıymdar bar eken. Ekinshi deńgeıli bankter men shaǵyn nesıelik uıymdardyń jumysyn baqylaıtyn «Birinshi kredıttik búro» málimetteri elde kún sanap shaǵyn kólemdi nesıe alýshylar sany artyp otyrǵanyn kórsetedi. Uıym sondaı-aq, ınternet jelisi arqyly nesıelendirý baǵdarlamalarynyń da sońǵy ýaqytta keń qoldanys taýyp jatqanyn habarlap otyr.
«Ótken jyldan beri Qazaqstanda onlaın rejımde nesıe beretin 10-nan astam jańa alań paıda bolǵan. Olardyń usynatyn negizgi ónimderi – «aılyqqa deıin» azamattarǵa beriletin ortasha quny 30-50 myń teńge shamasyndaǵy nesıeler», - deıdi Birinshi kredıttik búronyń bıznesti damytý jónindegi dırektory Ásem Nurǵalıeva.
Eshkim jetsikennen qaryz suramaıtyny belgili. Álgindeı uıymdar da sony bilgen soń bıznestiń jańa túrin barynsha «damytyp» jatyr. Osyǵan deıin myńdap sanalyp kelgen álgindeı uıymdar arnaıy zań qabyldanyp, talap kúsheıgen soń birshama qysqaryp, qazirgi tańda Qazaqstanda 100-den astam iri shaǵyn nesıelik uıymdar halyqqa qyzmetin usynyp kele jatqan kórinedi.
Mundaı uıymdar usynatyn ónimniń bolsa bir ǵana «plúsy» bar. Ol – kóp ýaqyt pen qujat jınaýdy talap etpeıtin, utqyrlyǵy. Al, tıimsiz tustary shash etekten. Solardyń birshamasyn sanamalap kóreıik.
Eń birinshi tıimsiz tusy – paıyzdyq mólsherlemesiniń joǵarylyǵy. Alynǵan nesıeniń paıyzy kún sanap artyp otyrady. Tólem keshikken ár kún úshin 1 paıyz ósim qosylyp turady. Sol úshin de ondaı uıymdar qaryz alýshyny nesıesin tezirek tóleýge asyqtyrmaıdy. Sebebin túsinip otyrsyz. Mundaı ólshemmen nesıeniń jyldyq paıyzdyq mólsherlemesi 365 paıyzǵa bir-aq jetedi.
Taǵy bir kemshiligi, mundaı uıymdardan nesıe alyp, ony ýaqytyly qaıtara almasańyz, onyń barlyǵy sizdiń nesıe tarıhyńyzǵa jazylady. Odan keıin ádettegi bankterge mańaılaýdan qalasyz.
Mundaı uıymdar, sondaı-aq, beretin nesıesi úshin (meıli ol asa iri mólsherde bolmasa da) kepildik talap etedi. Ol kepildik basqa emes – qujat. Jeke bas kýáligi nemese tólqujattyń ózi. Elimizde jeke basty kýálandyratyn qujatty kepildikke qoıý zańmen tyıym salynǵanyn jáne onyń arty iri alaıaqtyqqa aparýy múmkin ekenin eskerý kerek. Biraq, bul talappen tanys bolsa da álgiler pysqyryp otyrǵan joq.
Shaǵyn nesıelik uıymdardyń qyzmet kórsetý sapasynyń tómendigin de aıta ketken jón. Nesıe alýshyǵa jeńildik usyný degen dúnıeler olarǵa múldem jat. Sizdiń jasaǵan ótinish, suranystaryńyzdy elemeı qoıý olar úshin túk emes. Sondyqtan da mundaı mekemelerdiń arasynda aıqaı-shý, urys-keris jıi bolyp jatady.
Atalǵan uıymdardyń bizge málim taǵy bir kemshiligi qaryz alatynyńyz týraly jaqyn-týystaryńyzdyń birazyna málim bolady. Óıtkeni, nesıe rásimdemes buryn siz birneshe týysyńyzdyń, áriptesińizdiń, taǵy basqa tanysyńyzdyń telefon nómirlerin beresiz. Al, qarjy uıymy ol nómirlerdiń rastyǵyna kóz jetkizýi tıis.
Mundaı mekemeler qyzmetiniń taǵy bir kúmándi tusy qaryzyn qaıtarmaǵan klıentterden nesıe óndirý tetikterinde jatyr. Qaryzyńyzdy qaıtarmaı qoısańyz olar sizdi eshqashan tikeleı sotqa bermeıdi. Onyń ornyna boryshkerlermen jumys isteý jónindegi qyzmetterdiń kómegine júginedi. Sotqa da solar beredi. Nege deısiz be? Shaǵyn qarjy uıymdarynyń deni qyzmetteriniń zań aıasynda jáne taza ekenine kepildik bere almaıdy. Sot daýy kezinde týyndaýy múmkin qosymsha suraqtar men basy artyq tekseristerden qashady.
Sonymen qatar, osyndaı qarjylyq daǵdarystar kezinde qosymsha aqsha tabýdyń taǵy bir tetigi qolda bar zergerlik buıymdar men turmystyq tehnıkaǵa deıin lombardtarǵa ótkizý. Turmystyq qıyndyqtar saldarynan qyz-kelinshekter qolyndaǵy altyndaryn osyndaı ortalyqtarǵa ótkizip, aqsha alatyny búginde eshkimge jasyryn emes. Alaıda, osy lombard júıesindegi qarjy aınalymy men baǵaly zattar saýdasy týraly qazirgi ýaqytta ashyq kózderden júıelengen málimetter ala almaısyz.
Darhan Muqantegi
Pikir qaldyrý