Búkil álem elderi tarıhshy-ǵalymdarynyń basty taqyryby - «soǵys». Soǵan sáıkes olardyń úzilissiz jarnamalaıtyndary da osy «soǵys». Búgingi tańda soǵysty aýyzǵa almaıtyn birde-bir tarıhshy-ǵalym, birde-bir saıasatker joq. Nege olar soǵysty aýyzdarynan tastamaıdy? Óıtkeni, bútkil jer betindegi 7 mlrd-tan astam adamdardyń bári áskerı adamdar bolyp ketken. Sońǵy myńjyldyqtar da bútkil álem elderi bolyp soǵysýmen boldyq, nemese soǵysqa ázirlenip jattyq. Kúni búginde de týra solaı, kóptegen elder birin-biri qyryp jatyr. Bireýler ozbyrlyq jasaý úshin, bireýler ozbyrlardan qorǵaný úshin, bireýler qarý satyp baıý úshin mıllıardtaǵan qarajattardy, óz halqynyń aýzynan jyryp osy áskerı salaǵa jumsaýda.  Baıyptap qarasaq, búgingi kúni bárimizdiń áskershe oılaıtynymyzdy aıqyn ańǵarýǵa bolady. Úıde de, túzde de. Qazirgi tańda Adam ómiriniń  «kók tıyndyq»  quny qalmaǵandyǵyn osydan dep, batyl tujyrym jasaı alamyz. Búgingi kúngi tirligimizdiń bári týra soǵystaǵydaı. Álem elderiniń barlyǵy derlik, myqtysy da, ortashasy da, álsizi de únemi úreı ústinde.

Áýelgi de kúdikpen bastap em. Soǵysty aýyzǵa almaı tarıh jazýǵa bolar ma eken dep. Sóıtsem bolady eken.

Qazirgi Keńestik bólshevızmniń «shınelinen» shyqqan tarıhshy-ǵalymdar oqyǵan barlyq kitaptardyń avtorlary, sonymen qatar solardyń izin «aına qatesiz» jalǵastyrǵan barlyq tarıhshylardyń basty qatesi, tek qana soǵys jaıly jazatyny. Tarıhshylardyń qaı kitabyn oqysań da, olardyń árbir sózin de búkil dúnıe júzi únemi soǵysyp, birin-biri qynadaı qyryp jatyr.

Osylardy oqyp otyryp, adam balasy myna dúnıege tek qana soǵysyp ólý úshin keletindeı bolyp sezineri haq. Qazirgi zamannyń tarıh ǵylymy tek qana soǵysty ýaǵyzdaıdy. Osylardy oqyp ósken adamdardyń da, elderdiń de basy eshqashan birikpeıdi. Demek, olardyń Adam balasyna bar berer «paıdasy», aýzy bitip kele jatqan «jaranyń» betin kúnine «myń tyrnap» qanata beretini.

Al, endi Atam Qazaqtyń rýlyq shejiresine kelsek, munda soǵys jaıly múldem aýyzǵa alynbaıdy. Demek, rýlyq shejire ótkenge salaýat (keshirim) aıtyp, tek qana adam men adamnyń, rý men rýdyń, el men eldiń, ult pen ulttyń bastaryn qaıta qosyp, birigýlerine múltiksiz qyzmet jasaıdy. Bir keremeti osylardyń bári Qoja Ahmet Iassaýı men Áýlıe Beket – Pir Ata ustanǵan tarıhat (sopylyq ilim) jolynda aıqyn kórsetilgen.

Búgingi kóptegen «soǵysqumar» tarıhshylardyń jáne solardyń sózine Qudaıyndaı senetinderdiń Qazaqtyń rýlyq shejiresiniń maǵynasyn túsine almaı, rýdy jamandap, «rý» degen sózden záreleri ushyp, qazaqtyń rýlyq shejiresine únemi jaý bolyp, qarsy shyǵatyndarynyń syry osy.

Osy eki jaǵdaıdy saralaı kele, únemi soǵys jaıly jaza berýdiń sońy jaqsylyqqa aparmaıtynyna aıqyn kózim jetkenin qaperlerińizge bergim keledi. 

Túsinikteme: Ejelgi ǵulama shejireshi-tarıhshylardyń jazbalarynda soǵystardy ádiletti jáne ádiletsiz soǵystar dep, arajigin ajyratyp otyrǵan. Qazirgi tarıhshylarda munyń biri joq. Qazaqtyń ata-saltyn bilmegendikteriniń saldarynan bárin aralastyryp jibergen. Soǵys jaıly tarıhqa qalam tartqan tarıhshy, sol soǵystardyń ádiletti nemese ádiletsiz soǵys ekendiginiń arajigin ajyratyp ketkenderi, al ajyratýǵa bilimi jetpegen jaǵdaıda soǵys jaıly jazbaǵandary durys. Sonda ǵana biz tarıhshy-ǵalymdardyń jazǵan tarıhynan «tarıh taǵlymyn» ala alamyz. Mysaly, «Atamekendi (Atam, Ákem jáne meniń týǵan jerimdi) qorǵaý eń ádiletti soǵys bolyp tabylady» degen sıaqty.

Tarıh taǵlymy: Rýlyq shejireniń maǵynasyn bilip, ony meńgergen jaǵdaıda búkil álem elderiniń basy birigýine tolyq múmkinshilik bar, al tek qana soǵysty ýaǵyzdap, ony oqyp ósken elder men ulttardyń basy eshqashan birikpeıdi jáne olar sol soǵystardy ary qaraı úzdiksiz jalǵastyra beretin bolady.

San myńdaǵan jyldar boıy búkil álemge ádildikpen bılik júrgizgen Qazaqtyń Ana tilinde sóılep, qazaqtyń dástúrli dinin ustanǵan Qazaq qaǵanattary men handyqtarynyń  basty ıdeıasy osylaı bolǵan. Qasıetti Qazaq topyraǵynda sol  ıdeıa kúni búginde de jalǵasyn tabý da. Qazaq memleketiniń búkil dúnıe júzi boıynsha tórtinshi oryn bolyp keletin ıadrolyq qarýdan, búkil álem elderiniń arasynan eń birinshi bolyp bas tartyp, tek qana beıbitshilikti ýaǵyzdaýy osy aıtqanymyzdyń aıdaı aıǵaǵy bolmaq.

Soǵysty ýaǵyzdaýdy toqtatatyn mezgil jetti.

Muhambetkárim Qojyrbaıuly

Mańǵystaý