Búgingi qoǵamda shıelenisken problema óte kóp. Tipti, olarǵa baǵa berip úlgermeı jatyp, ornyn odan da ózekti máseleler basyp, birinen keıin biri týyndaýda. Degenmen, tarıhtyń tereńine ketip bara jatqan keıbir jaıttarǵa qatysty ýaqyt óte kele baǵa berý – kúndelikti kúıtteıtin taqyryptarǵa qaraǵanda anaǵurlym salmaqty, ári máni tereń bolýy múmkin. Sondyqtan, dúrbeleń týdyrǵan devalvasıa jáne onyń sebebi men saldary týraly, aqpandaǵy mıtıń, ózge de máseleler týraly Aıdos Sarymnyń "Qamshy" oqyrmandarynyń saýaldaryna bergen jaýaptaryn nazarlaryńyzǵa usynamyz.
Álıhan: - Aıdos myrza, teńgeniń qunsyzdanýy elimiz ekonomıkasynyń ýaqyt synyna tótep bere almaıtynyn kórsetip bergen joq pa? Sonda da “aldymen ekonomıka, sosyn saıasat” dep otyra beremiz be?
Aıdos Sarym: - «Aldymen ekonomıka, sosyn saıasat» degen qaǵıdany óz basym qabyldaı almaımyn. Meniń oıymsha, bul óte qate, shıki ıdeologıalyq qaǵıdat. Ekonomıkasyz saıasat bolmaıdy, saıasatsyz ekonomıka joq. Ekeýi de birinen biri týyndaǵan, birine-biri tyǵyz baılanysty, egiz qubylys. Bul qaǵıdat eldegi shynaıy demokratıany, tyń ózderisterdi boldyrmaý úshin, «táýbe-shúkir» dep bılikke qudaıdaı tabynyp otyrǵan elektoratty qorqytyp-úrkitip ustaý úshin oılap tabylǵan jeleý. Jalpy el ekonomıkasynyń sergeldeńge túsýi, eldegi ınstıtýsıonaldy reformalardyń joqtyǵynan der edim. Budan beter qıyndyqtardan saqtasyn, árıne, biraq erteń anaý-mynaý jaǵdaı bola qalsa, bizdiń qansha jyl boıy jınaǵan qorymyz lezde joq bolyp, elimizdiń bankrotqa aınalýy eshkimge qupıa emes sıaqty. Búgingi kúni eldegi birshama tynysh jaǵdaıdy paıdalanyp, qurylymdyq, ınstıtýsıonaldy reformalardy júzege asyryp, ekonomıkadaǵy monopolızmdi, onyń ishinde memlekettik monopolızmdi joıýǵa tyrysyp, jemqorlyqty azaıtyp, otandyq kásipkerlerge jaǵdaı týǵyzýymyz kerek. Aýyldyq jerdegi kásipkerlerdi kómek retinde 5-10 jylǵa múldem salyqtan bosatyp tastasaq ta utylmas edik. Osyndaı ózinen-ózi suranyp turǵan sharalardy bılik te, qoǵam da biletin sıaqty. Biraq, ona iske asyrýǵa bıliktiń eshqandaı qulqy, eshqandaı saıası jigeri joq sıaqty. Bılik munaı men shıkizattan kelip jatqan jeńil aqshanyń býyna ýlanyp, masaıraǵan nashaqor sıaqty.
Erden: - Qazaqstanda osy devalvasıadan bastaý alǵan tolqý qashanǵa deıin jalǵasady dep oılaısyz?
Aıdos Sarym: - Ekonomıkamyz eń aldymen shıkizat baǵasyna, ekinshiden Reseı naryǵyna tyǵyz baılanǵan. Osy sebepti de bolashaqta talaı qaýip-qater kútip otyr. Eger shıkizat naryǵynda quldyraý bolsa, Reseı naryǵy búgingi tyǵyryqtan shyǵa almasa, bizge de ońaı tımesi anyq.
Altaı: - Siz úılestirýshisi bolyp jumys atqaratyn “Abaı” portaly sheteldegi qazaq máselesin, elge oralǵan oralman aǵaıynnyń muń-zaryn eshqashan nazardan tys qaldyrǵan emes. Bul Sizderdiń turaqty ustanymdaryńyz ba, álde, Siz de oralmansyz ba?
Aıdos Sarym: - Men oralman emespin. Biraq, bizdiń redaksıa túgeldeı «ár qazaq meniń jalǵyzym» degen qaǵıdatty berik ustanady. Sheteldegi qandastarymyzdyń taǵdyry, olardyń bolashaǵy, elge oralýy barlyǵymyzdy da birdeı alańdatady. Sondyqtan da bolar sheteldegi qandastarymyzdyń máselesi, elge oralǵan qandastarymyzdyń taǵyry bizdi eshqashan beı-jaı qaldyra almaıdy. Bolashaqta da solaı bolmaq.
Danıar: -Qazirgi qazaq qoǵamyndaǵy din máselesine qalaı qaraısyz? Burynǵy jyldarǵa qaraǵanda kóp “qorqa” berýdiń qajeti joq sıaqty…
Aıdos Sarym: - «Qorqý» degenimiz ne? Mysaly, men dinnen ne, dindarlardan qoryqpaımyn. Dindi, dinı kózqarastaǵy adamdardy jaý sanamaımyn. Meniń qorqatynym bir ǵana nárse – eldiń qabyrǵasynyń qatpaǵanyn paıdalanǵan el ishindegi ne syrtyndaǵy jaýlarymyz qazaq arasyna jik salý múmkindigi. Din – óte kúrdeli rýhanı, mádenı, psıhologıalyq fenomen. Ony tek rasıonaldy, ǵylymı jolmen túsinip bolýǵa bolmaıdy. Saıası ne ekonomıkalyq kózqarastar, paıymdar ózgerip otyrýy múmkin, al dinı ustanymdar ǵasyrlar boıy ózgerissiz saqtalyp otyrýy múmkin. Eger, máselen, qazaq ishinde dinı jik shyqsa, ony toqtata alatyn pármenimiz bar ma? Erteń dinı ustanymyna saı qazaqtar birin-biri qyra bastasa ne istemekpiz? Álemde bundaıdyń talaı tarıhı mysaly bar emes pe? Jáne de men ulttyq qundylyqtarymyzdy, dástúrimizdi, tilimizdi, dilimizdi aıaqqa taptaıtyn, ony joqqa shyǵaratyn dinı kózqarastardy moıyndamaımyn. Barynsha solarǵa qarsy kúresemin. Ózimdi qashan da eń aldymen - adammyn, er azamatpyn, ekinshi kezekte – qazaqpyn, úshinshi kezekte – musylmanmyn dep tanystyra alamyn. «Seniń ultyń da, tarıhyń da, dástúriń de bir tıyn, Qudaıǵa senseń boldy» degen kózqarastaǵy dinı aǵymdardy qazaq úshin, qazaq memleketi úshin qaýipti dep túsinemin.
Serǵazy: - Aıdos myrza, keshegi Almatyda ótken narazylyq sherýi halyqtyń saıası mádenıetiniń kórsetkishi retinde qalaı baǵalaısyz?
Aıdos Sarym: - Beıbit sherý, mıtıń degenderdiń barlyǵy da qoǵamnyń, ulttyń belgili bir saıası qundylyǵy, adamı namysy, ıdeıasy bar ekendigin kórsetetin, pash etetin kórsetkish. Bul turǵydan kelsek, qazaq qoǵamy azamttyq turǵydan áli de oıanbaǵan halyq. Kóterilis jasama, búlik shyǵarma, biraq aıda-jylda tildi qorǵaý, memleketti qorǵaý úshin bir sharaǵa qatyspasań, eń bolmasa bir hatqa qol qoıýǵa jaramasań sen qandaı azamatsyń? Jyly tósekten turmaı, as úıde ǵana sóz jarystyryp baıandy memleket, azamattyq qoǵam, ádiletti bılik qurý múmkin emes.
Muhtar: - Aıdos myrza! Kedendik Odaqtyń bolashaǵyn qalaı elestetesiz?
Aıdos Sarym: - Kedendik odaqtyń esh bolashaǵy joq. Bul Reseıdiń qyzyl ımperıany jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan saıasatynyn týyndaǵan asa qaýipti saıası oıyn. Buny bizdiń bılik te túsine bastaǵan sıaqty.
Erlan: - Óz qataryńyzdan “ultshyldar” atanyp júrgen azamattar bas biriktire ala ma? Qazirgi bılikke tolyq qarsylas bolatyn top qashan sahnaǵa shyǵady?
Aıdos Sarym: - Bas biriktire alady. Mysaly, shetten jaý kelse ultshyl atanyp júrgen azamattardyń barlyǵynyń bir okopta jatyp, bir baǵytta oq atatynyna óz basym esh kúmándanbaımyn. Al bılikke kelsek, bılik te birtutas monolıt kúsh emes. İshinde ultshyldar da bar. Qazirgi kúni eki jol bar sıaqty. Birinshisi – bılikke enip, yryqqa salyp, aqyryndap bolsa da bıliktiń baǵytyn ózgertý. Ekinshisi, siz aıtyp otyrǵandaı, ortaq maıdan quryp, bılikti tarıh sahnasyan ysyryp tastaý. Óz basym birinshi evolúsıalyq baǵytty qoldaımyn. Áli de múmkindikter bar sıaqty bolyp kórinedi. Meniki qate bolýy da yqtımal, biraq, óz basym esh osyǵan sengim keledi. Ázirge senemin.
Darıga: - Túrki birligi, túrki odaǵy. Bul múmkin be? Qazaqtyń búgingi Mustafa Shoqaıy bar ma? Ol kim?
Aıdos Sarym: - Túrki birligi – qazaq eli men memleketiniń bolashaǵyn qamtamasyz ete alatyn birden-bir, biregeı jol. Ońaı jol emes, árıne. Óz basym bolashaqta táýelsiz túrki elderiniń konfederasıasy qurylady dep senemin. Senip qana qoımaımyn, soǵan qolym kelgenshe qyzmet etemin, ete beremin. Osy sebepti de Mustafa babamyzdaı, odan da asqan azamattardyń dúnıege keletinine de sengim keledi.
Aıgúl: - Aıdos myrza, Siz ózińiz ultshylsyz. Biraq ultshyldardyń quryltaıyna qatysqan joqsyz. Ol týraly aıttyńyz. Degenmen, birliktiń bolǵany jaqsy edi… Osylar shyn ultshyl, erteń osy azamattar eldiń tizginin ustaıdy dep kimderdi ataıalasyz? Álde el senetin eshkim joq pa?
Aıdos Sarym: - Aıgúl hanym! Bul qurylaıǵa nege qatyspaǵanym jóninde talaı ret baspasózde de, áleýmettik jelilerde de ashyq aıtqan bolatynmyn. Sondyqtan qaıtalanbaı-aq qoıaıyn. Meniń jeke pikirim bylaı: aǵa urpaq ta, meniń de býynym da azat zamanda týyp, burynǵy úreılerden ada Táýelsizdik urpaǵynyń aldyna jol bolyp tóselýi kerek. Solardyń jolyn ashyp bersek, sanasyn keńestik, eýrazıashyl ıdeologıamen ýlamaı, shynaıy qazaq ultshyldyǵyn, memleketshildigin jadyna, júregine quıa bilsek biz ózimizdiń tarıhı fýnksıamyzdy, mindetimizdi atqarǵan bolamyz.
Al, bolashaqta ózin áli talaı bıikterden kórsetetin keremet ultshyl býyn kele jatyr dep sanaımyn. Búgingi aqyndarymyz qandaı, mysaly! Erteń, 20-30 jyl ótken soń osy býyn barsha qazaq maqtanatyn tiri klasıkterge aınalatynyna men kúmándanbaımyn. Jýrnalısıka salasynda qandaı myqty-myqty jigitter, qyzdar bar! Ondaǵan, tipti júzdegen adamnyń atyn tizip aıtýǵa bolady. Ǵylym salasynda, tarıh, til bilimi salasynda keremet jaqsy býyn qalyptasyp keledi. Erteń saıası jaǵdaı ózgerip, qoǵam ashyla tússe, shynaıy saıası básekelestik týyndaǵan kezeńde áli talaı-talaı myqty azamattar shyǵady. Búgingi kezeńde bizder ortaq lıderdiń, ortaq kóshbasshynyń emes, ortaq ıdeıa, durys prınsıpter, ustanymdar, qundylyqtar aınalasyna birigýdi úırenýimiz qajet. Adam, lıder, júz jerden myqty bolsa da qatelesýi múmkin. Al durys qaǵıdalar men qundylyqtar shatastyrmaıdy, adastyrmaıdy. Táýelsizdiktiń alǵashqy 23 jylynyń basty sabaǵynyń biri osy emes pe? Osy qundylyqtar men ıdeıalardyń arasyna birige bilgen soń, ózara áreket etý dástúrin, ortaq oıyn erejelerin, ishki tártipti ornatýymyz qajet.
Erǵazy: - Kóshi-qon týraly zań qaıta qaralady dep oılaısyz ba? Qandastarymyzǵa azamattyq berý qashan oń sheshimin tabady?
Aıdos Sarym: - Sózsiz qaıta qaralady. Jaqynda ǵana Úkimet shetelden kelgen qandastardy ornalastyratyn 7 oblysty belgiledi. Ekinshi kezekte qazaq kóshin qaıta bastap, tiriltip, sol úshin belsendi jumysty bastaý qajet dep sanaımyn.
Áıgerim: - Qazaq ǵalamtory básekege qabiletti me? Gazet, telearnalardyń jabylyp, saıtqa aınalýyna qalaı qaraısyz? Qazaq saıttaryna kóńilińiz tola ma?
Aıdos Sarym: - Qazaq ǵalamtory áli besikten beli shyqpaǵan náreste. Sonyń ózinde ańyzdaǵy batyrlardaı kún sanap eseıip, kúsh jınap kele jatqan naryq. Aldaǵy 5-6 jylda bul naryqta shyn mánindegi revolúsıalyq ózgerister bolady dep oılaımyn. Árıne, áli de sapaǵa, jasaqtalyp jatqan aqparatqa, kontentke kóńil tola bermeıdi. Kósh júre túzeler dep oılaımyn. Eki anyq bar: birinshiden kúnin ınternetsiz elestete almaıtyn býyn kele jatyr. Ekinshiden, jyl saıyn qazaq ınternet-tutynýshylarynyń sany eselep artyp keledi. Búgingi qazaq jastarynyń orta jasy neary 24-25 jasta! Orystildi ınternet birtindep syr bere bastasa da, qazaqtildi naryq óse bermek. Bul degenimiz qazaq ınternetiniń bolashaǵy zor degen sóz. Mysaly, 2009 jyly Abaı portalyn bastaǵan kezde naryqta biren-saran ǵana qazaqtildi saıt bolatyn. Qazir olardyń sany qanshama! Erteń búgingiden de kóp bolmaq. Naryqtaǵy shynaıy básekelestik, sanalýandylyq, oqyrman ideý sol kezde bastalady. Taǵy bir qýantatyn jaǵdaı: qazaqtildi ınternettegi saıttardyń barlyǵy derlik ulttyq baǵytta. Mysaly, evrazıalyq ıdeıany kúni-túni nasıhattaǵan qazaqtildi saıt kórdińiz be? Bul da talaı nárseni ańǵartady emes pe?!
Tóre: - Bılik tarapyn aıtpaı-aq qoıaıyq, qarapaıym qazaq zıalylary Alashordanyń tarıhyn, Alash ıdeıasyn qanshalyqty jan-júregimen sezinip júr? Sondaı zıalylar bar ma ózi?
Aıdos Sarym: - Jetkilikti. Mysaly, aǵa býyn arasynda Mekemtas Myrzahmet, Mámbet Qoıgeldi, Tursyn Jurtbaı, Beıbit Qoıshybaı sıaqty kóptegen alashshyl azamattar bar. Jas zıalylar ishinde alashshyldardyń sany tipti kóp. Qazaqtyń jas jýrnalıseri, ǵalymdary arasynan Alash tarıhyn joqqa shyǵaryp, aıaqqa basqandardyń sany múldem az dese de bolar. El de, eldiń zıalary da jańaryp jatyr, oǵan kúmán bolmasyn.
Rınat: - Sońǵy kezderi opozısıa ókilderi nege únsiz? Bireýdiń buıryǵyn kútip otyr ma, álde bılikke bir jola bas ıdi me?
Aıdos Sarym: - Elde opozısıa deıtin opozısıa qalmady. Erteńginiń basty opozısıasyn, shynaıy opozısıasyn búgingi ultshyldar qatarynan izdeı berińiz. Saıasatta býyn aýysyp jatyr. Al jańa býyn negizinen ultshyldar.
Alash: - Bıliktiń “aldaýsyratqanyn” qoıaıyqshy… Shyn máninde qashan “Qazaq eli” bolamyz?
Aıdos Sarym: - Bılik basyna ultshyldar partıasy kelip, úkimet pen parlamentti jasaǵan kúnen bastap esh tyrnaqshasyz Qazaq eline aınala bastaımyz. Bul, bir kúnniń sharýasy emes. Jáne de jurt aıtatyndaı ońaı da sharýa emes. Bizge, shynyn aıtaıyn, áli de 10-15 jyl tynysh, beıbit ómir qajet. Eger osy aralyqta durys eńbek etsek, durys áreket jasasaq, qalǵanyn ýaqyt pen qazaq anasynyń qursaǵy sheshedi.
Erjan: - Siz saıasattanýshy retinde aıtyńyzshy. Erlan Qarın, Berik Ábdiǵalı, Murat Ábenov syndy memleketshil, ultshyl azamattardy kreslodan qýý jalǵasa bere me? Shynyn aıtý kerek Erlan Qarınnyń oryny oısyrap tur. Qazirgi bılikte sondaı azamattar bar ma? Olar kimder? Joq bolsa ultshyldar qashan bılikti qolyna alady?
Aıdos Sarym: - Suraǵyńyzdyń jany bar. Búgingi bılik ustanymy aıqyn, ulttyq baǵyttaǵy oıyn ashyq aıtatyn adamdardy syıdyrmaı bara jatyr. Bul tek ulttyq baǵyttaǵy emes, jalpy saıası kózqarasy aıqyn, betperdesin ashyp tastaǵan azamattardyń barlyǵyna qatysty júrip jatqan úrdis. Sebebi búgingi bılik júıesi ıdeıaǵa, ıdeologıaǵa emes, tek bir adamǵa tabynǵan saıası júıe. Qazir memleketimiz basynan qıyn-qystaý kezeńderdi basynyn keship jatyr. Osydan 3-4 jyl buryn Qazaqstan asa qıyn onjyldyqty basynan keshiredi dep aıtqan bolatynmyn. Shynynda da asa qıyn kezeń qazir. Jaǵdaı ýshyǵa tússe bıliktiń ultshyldarǵa, ustanymy naqty azamattarǵa arqa súıeýden basqa amaly qalmaıdy. Búgingi bıliktiń ishinde de ultshyl azamattar bar. Orta jáne tómengi deńgeıdegi memlekettik qyzmette júrgenderdiń birazyn uıalmaı ultshyldar sanatyna jatqyzar edim. İshinen tynyp, ár nársege kúıip-pisip, shyr-pyr bolyp, qolynan kelgenshe qol ushyn berip júrgen sheneýnik baýyrlarymyz, qaryndastarymyz kóp. Olar da óser, bizder de qarap qalmaspyz. Zaman ózgermeı qoımaıdy. Bolashaqta ulttyq partıa da qurylar, saılaýda jeńip jeńiske de jeter. Esh kúmándanbańyz, Erjan myrza. Tek sol jaqsy ózgeristerge, tyń ózgeristerge anda-sanda aralasyp, basy-qasynda bolyp, qol ushyn berýdi ózińiz de umytpaǵaısyz.
Nur: - Tájındi ne úshin ketirdi? Álde ol qazaq memlekettiliginiń tarıhyn Nurdan arydan bastap ketti me? Qaı jeri jaqpaı qaldy? Saıasattanýshy retinde Maratqa qandaı baǵa beresiz?
Aıdos Sarym: - Marat Tájın elimizdegi saıasattyń maıyn ishken, búge-jegesine jetken, birden-bir, biregeı saıasatker. Bir úlken kemshiligi bar shyǵar, bolsa. Mákeńniń ózine táýeldi, ózindeı oılaı biletin, artyna eretin seriktester, nıettester komandasy joq. Búgingi zaman, jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, komandalyq zaman. Saıasat ta komandalyq dúnıe. Ideologıa salasyna kelgen boıdan belden basyp, saladaǵy barlyq oryndarǵa óz adamdaryn ákelip, komandalyq áreketter jasaýy kerek edi. Tájınniń ondaı múmkindigi bolmady. Jáne de ishki-syrtqy qarsylyq keremet boldy. Myqty-myqty jobalardy bastap-aq edi. Ókinishti.
Erkin: - Altynbek Sársenbaıuly, Zamanbek Nurqadilov qazasy, “Jańazen” oqıǵasy… Bulardyń shyndyǵy qashan ashylady? Álde qazirgi bılik turanda bul múmkin emes pe? Kim oq atty? Kim buıryq berdi?
Aıdos Sarym: - Shyndyq ashylady. Ashylmaı qoımaıdy. Meniń oıymsha, atalǵan tragedıalar týraly tolyq shyndyq búgingi bılik aýysqan kezde belgili bolady. Qazirdiń ózinde talaı shyndyqtyń beti ashylyp keledi. Klandar arasyndaǵy teketirestiń arqasynda biraz aqparatqa qanyq boldyq. Aldaǵy ýaqytta da biraz maǵlumat alamyz.
Arshyn: - Aıdeke, “Máńgilik el” týraly áńgimege qanshalyqty ılanasyz? Bizdiń shyn mánindegi máńgilik el bolýymyzdy Nazarbaevtyń aıtqandary qamtamasyz ete ala ma?
Aıdos Sarym: - Jalpy, máńgilik tek Jaratýshyǵa tán dúnıe emes pe? 5 myń jyl tarıhy bar Qytaı órkenıeti de ózin máńgimin dep aıtpaıdy. Patshalaryna, memleketine ári ketse 10 myń jyl tileıdi. Sondyqtan óz basym bundaı ıdeıalarǵa sene bermeımin. Estigenim, búgingi bılik Ýkraınadaǵy oqıǵalardan keıin bul ıdeıalardan birtindep bas tartý týraly sheshim qabyldaǵan sıaqty. Áıteýir ózderine táýeldi baspasózge «osy taqyrypty qazbalaı bermeńder» degendeı tapsyrys bergen syńaıly. Anyǵyn aldaǵy ýaqyttaǵy oqıǵalar kórsete jatar.
Nurtileý: - Shyny kerek, qandastar máselesinde jaltaqtyq tanytpaı tabandap kele jatqan BAQ-tyń biri Abaı.kz. Sizden bilgim keletini, Qytaı, Mońǵolıa,t.b. elder de turatyn qazaqtarmen baılanysyńyz qalaı, aralarynda bolyp turasyz ba? Negizi siz sıaqty azamattarǵa baryp turý mańyzdy.
Aıdos Sarym: - Aıtqanyńyzben tolyq kelisemin. Baılanys bar. Osy jaqynda Úrimji arqyly Haınanǵa ushqan kezde biraz azamattarmen habarlastyq. Ókinishke oraı, uzaǵyraq bolatyndaı múmkindik bolmady. Biraq, keıinnen kelip, aralaý josparda bar. Bıyldyqqa Mońǵolıa jaǵyna saparǵa shyqpaq nıet-jospar bar. Sol jaqtaǵy azamattar qolqa salyp jatyr.
İlıas:- Qazirgi bılik sizge jaqsy qyzmet usynsa, til tabysyp baratyn ba edińiz?
Aıdos Sarym: - Eger bılikke barsam bılik úshin barmaıtynym anyq. Naqty joba, naqty áreket úshin barar edim. Mysaly, kóshi-qon máselesine, til máselesine, Reseıdiń yqpalynan shyǵyp, aqparattyq qaýipsizdikke qol jetkizý máselesine aralas, shynaıy nıet bar, yqylas bar, saıası qoldaý bolady dese, barýǵa bolar edi. El de, jer de, memleket te qazaqtiki. Qazaqqa paıdam tıetin bolsa, keıbir kóńilimdi, qyjylymdy ysyryp tastap, búgin jaýyǵyp júrgendermen de qyzmet etýge ázirmin. Basty másele baǵa men naqty nátıje emes pe? Biraq, adamı, ulttyq, memleketshildik birde-bir kózqarastarym men ustanymdarymnan bas tartpaıtynym anyq.
Qanat: - Qazirgi bıliktiń ózińizge unaıtyn qandaı qadamdaryn aıta alatyn edińiz?
Aıdos Sarym: - Mysaly, jaqynda bılik qazaqtardy soltústik aımaqtarǵa kóshirý týraly zarymyzdy estip, arnaıy qaýly shyǵardy. Bul qadam maǵan unady. Nemese, kúni keshe parlamentte elde separatızmdi boldyrmaý, ony qylmysqa teńeý týraly zańdarǵa ózgerister engizý týraly usynystar aıtyldy. Bunysy maǵan unady. Almatynyń túbinen jańa aeroport salý týraly sheshim qabyldandy. Buny men quptaımyn. Ótkende qazaq jerine orys zymyrany qulaǵan kezde Qorǵanys mınıstrligi solarǵa qarsy ýaqytsha bolsa da tyıym saldy. Qoldaýǵa turatyn shara. Sol sıaqty naqty ister istelinip jatsa nege qoldamasqa?! Men memlekettiń jaýy emespin. Eger bılik elge, memleketke kerek qadamdar jasasa, nege aıtpasqa, qoldamasqa, aralaspasqa? Qatty aıtyp jatsaq ta, jaman bolsyn demeımiz, qatesin túzesin, durys bolsyn degen adambyz.
Arman: -Aıdos myrza! Siz úshin búgingi kúnniń eń ótkir saýaly qaısy?
Aıdos Sarym: - Qıyn suraq eken. Meni zaryqtyratyn, tolǵandyratyn, maza bermeıtin suraq mynadaı shyǵar: «Ulttyń, qazaqtyń altyn ýaqytyn nege qaıdaǵy joq, aldamshy dúnıege bostan basqa shashyp jatyrmyz?»
Ulan: - Saıasattanýshy Aıdostyń turaqty oqıtyn gazeti qaısy? Kóretin baǵdarlamasy qaısy?
Aıdos Sarym: - Qoǵamdyq-saıası, ádebı, ǵylymı gazetterdiń barlyǵyn derlik oqımyn. Oǵan qosa, elde taralatyn osy baǵyttaǵy aılyq, aptalyq qazaq, orys jýrnaldarynyń birazyn satyp alyp oqımyn. Teledıdardy asa kóp kóre bermeımin. Turaqty kóretinim ǵylym, bilim, tabıǵat, sport arnalary. Áleýmettik jelilerde osyndaı habar bolady degenderdi kórip, arnaıylap qaraımyn. Qyzyqty saıası oqıǵalar bolyp jatsa, telearnalar sol oqıǵalardy qalaı berip jatyr eken dep jańalyqtardy salystyratynym bar.
Jalǵas: - Ultshyldardyń ortaq pikir alańy bola alatyn medıa-joba kerek bizge, ony bir kezderi Abaı portaly atqardy, sońǵy kezderi ol qarqynnan aıyryldy, “Qazaqstan” men “Habardyń” “áláýláıin” jıi kóretin bolyp júrmiz, Al, ultshyldardy ńkópshiligi FB-nyń tóńireginde ǵana qalyp bara jatyr, Osy jaǵyn eskerýlerińizdi qalar edim.
Aıdos Sarym: - Rahmet, eskeremiz. Aldaǵy ýaqytta Abaı.kz toby taǵy bir ınternet-jobany bastamaq. Osy aıtqandaryńyzben tustas. Ýaqyty kelgende aıtarmyz.
Kárim: - Qazaq saıasatynyń saýatty sarapshylary retinde kimderdi ataı alatyn edińiz?
Aıdos Sarym: - Rasýl Jumaly, Asqar Omarov, Talǵat Qalıev, Dosym Satpaev, Janbolat Mamaı, Marat Ásipov, Ermek Tursynov, Muhıt Ardager, Danıar Qosnazarov, Sapa Mekebaev, Sergeı Dývanov, Tolǵanaı Úmbetálıeva, Ýálıhan Tóleshov, Muqıt Asanbaev sıaqty myqty-myqty sarapshylar bar. Eshkimdi umytyp ketken joqpyn ba? Sońǵy kezde áleýmettik jelilerde de jaqsy-jaqsy pikirlerdi, tereń saraptamalardy baıqap, qýana oqyp júrmin.
Kárim: -Qazaqty ne biriktiredi?
Aıdos Sarym: - Ázirge úreı men qorqynysh qana. Baıaǵy «Attan» ǵana. Bolashaqta ulttyq, memlekettik qundylyqtar, úmit pen senim biriktirse eken deımin.
Aýǵan: -Aýǵan soǵysy týraly kózqarasyńyzdy bilgim keledi, tarıhı turǵydan sonshalyqty joǵary baǵalaýǵa tura ma? biz soǵys deımiz, ózgeler “Aýǵan jerindegi urys qımyly” deıdi…
Aıdos Sarym: - Meniń oıymsha, sol soǵysqa qatysqan azamattardy «soǵys ardagerleri» dep tanyǵanymyz durys shyǵar. Óz basym, Sovet odaǵynyń aýǵan jerine basa-kóktegen saıasatyn burys saıasat, saıası qylmys dep sanaımyn. Biraq, sol soǵysqa qatysqan el azamattarynyń ne kinási bar?
Qytaı: -Aıdos myrza, Sizder Qytaı máselesin nege qozǵamaısyzdar? Qazirgi kezde resmı derekter boıynsha elimizde 300 000 qytaı bar dep estidim, al zańsyz kelip ornyǵyp jatqandar bar, endi elbasymyzdyń usynysy (sheteldiktergejer 50 jylǵadeıinjalǵa berý týraly) qabylalynsa, “50 jylda el jańa” demeı me, jerdi jalǵa alǵan qytaılar, jumysshy retinde qanshama qytaıdy elimizge alyp keletini belgili, onyń ústine 50 jylǵa deıin olar azamattyq alyp (bizdiń elimizde azamatty qalaýǵa kedergi joq qoı qazaqtardan basqalarǵa), odan keıin elimizdiń azamaty retinde sol jerdi satyp alsa (qazaqtyń kóbinde jer satyp alatyn aqsha joq ekeni belgili), jer kimdiki bolady? Bul bizdiń ult retinde saqtalyp qalýymyzǵa (táýelsizdikti aıtpaǵanda) degen qater emes pe? Sizdiń pikirińizdi bilgim keledi.
Aıdos Sarym: - Aıtqanyńyzben tolyq kelisemin. Qaýip joq emes, bar. Ony ashyq aıtý kerek. Qytaı týraly shama-sharqym jetkenshe aıtyp ta, jazyp ta júrmin. Dál qazir osy jaýaptardy Qytaıdan jazyp otyrmyn, máselen. Qytaıdyń qandaı orasan zor memleket, órkenıet ekenine shyn máninde kóz jetkizip otyrmyn. Eger jastaý bolsam, osy taqyrypqa ketýime de bolar edi. Oqyǵanym az emes shyǵar, biraq Qytaıdy zertteý úshin qytaı tilin bilý mindet (dál osy prınsıppen qazaq tilin bilmegenderdi Qazaqstan zertteýshileri retinde moıyndamaımyn). Aldaǵy ýaqytta Qytaıdy zertteıtin birneshe ǵylymı ınstıtýttardy ashý kerek dep sanaımyn. Jan-jaǵynan zertteý kerek. Qorqý, úrký negizinen bilmestikten týady. Búgingde Qytaıda myńdaǵan qazaq balasy oqyp júr. Talaı qandasymyz Qytaıdan elge oralyp jatyr. Solardyń basyn biriktirip, jaǵdaı jasap, arnaıy ǵylymı-zertteý uıymdaryn, toptaryn qura almasaq, ózimizge syn bolmaq. Qytaı, máselen, Orta Azıany asqan uqyptylyqpen zerttep jatyr. Úırenetin de tustarymyz kóp.
Qytaı: - Ýkraınada bolyp jatqan qaqtyǵys týraly ne aıtar edińiz? Biz qandaı sabaq alýymyz kerek? Nege beıbit sherýdiń sońy soǵysqa aınalypketti. Kimhalyqtyashyndyryp, arandatyp, aıdap salyp otyrǵan. Mundaı jaǵdaı bizde qaıtalanýy múmkin be? Narazylyqtan keıin ishten arandatý, bankterge halyqty aıdap salý sekildi áreketter kórinip otyr. Qalaı kúresýge bolady?
Aıdos Sarym: - Osy týraly jaqynda ǵana «Túrkistan» gazetine úlken suqbat berip edim. Biraz saıttarda sol suqbatym shyqty. Renjimeseńiz, qaıtalanbaı-aq qoıaıyn.
Álıa Baıkeeva: Astanany satanıster qalasy degenmen kelisesiz be? Masonsto bizde bar ma? Bizdiń saıasatymyzǵa onyń yqpaly bar ma?
Aıdos Sarym: - Astana – astanalyqtar qalasy! Qazaqtyń bas qalasy! Jańaǵydaı alyp-qashpa áńgimelerdi qoldamaımyn. Masondar álemdi basqarady degenge de senbeımin. Siz de senbeńiz.
Pikir qaldyrý