Mustafa Shoqaıdyń týǵanyna 125 jyl tolýyna baılanysty sońǵy kezde ol kisiniń týǵan jyly týraly ártúrli pikirler aıtylyp qalyp júr. Olaı bolatyn sebebi: ol kisiniń týǵan kezdegi toltyrylǵan dokýmentteri boıynsha 7 qańtar, 1890 jyl bolyp jazylǵan. Al keıbireýler eski jyl sanaý tártibimen Mustafanyń týǵan jylyn 27 jeltoqsan 1889 jyl dep qalyp ta júr.

    Shyndyǵynda, aýyldaǵy qa­rıalardyń, qurdastarynyń, kóz­kórgenderiniń aıtýy boıynsha, Mustekeńniń týǵan jyly 1886 jyl dep aıtylady. Onyń týǵan jylynyń 1890 jyl bolý sebebi: Mustafany Tashkent gımnazıa­syna Álish aǵasy alyp barǵanynda jasy ósińkirep ketýine baıla­nysty gımnazıanyń tártibine sáıkes Álish aǵasy Mustafanyń týǵan jylyn 1890 jyl etip, ja­syn kishireıtýge májbúr bolypty. Iaǵnı Mustafanyń jasyn «5 jas­qa kishireıtken» dep ájelerimiz, úlken ákelerimiz aıtyp otyratyn.

Bul derekterdiń jóni durys, óıtkeni Mustafanyń ózinen keıingi inisi Nurtaza Mustafadan 5 jas kishi eken jáne onyń doký­mentteri boıynsha 1890 jyly tý­ǵan dep Nurtazanyń «Jeke isinde» de týǵan jyly dál osylaı jazylǵan.

Mustafanyń Sankt-Peter­býrg ýnıversıtetindegi doký­ment­terinde de týǵan jyly 7 qańtar, 1890 jyl dep jazylǵan. Son­dyqtan Mustafanyń mereılik datalaryn atap óterde ártúrli tálkekterge salmaı-aq, doký­mentterine súıene otyryp, týǵan jylyn «7 qańtar, 1890 jyl» dep esepteımin.

Osynaý álem tanyǵan, eliniń táýelsizdigi úshin kúresýmen ótken tulǵaǵa 2015 jyly týǵanyna 125 jyl tolmaqshy. Osyǵan baıla­nys­ty ol kisiniń 125 jyldyq me­reıtoıyn atap ótý jóninde elimizdiń árbir túkpirinen baspa betterinde biren-saran maqalalar shyǵyp, aıaqsyz qalyp jatyr. Degenmen osyndaı álem ta­nyǵan tulǵaǵa óz elinde memleket turǵysynan ne sebepti kórnekti etip Astanamyzda nemese Al­matyda tuǵyrly eskertkish ornat­pasqa? Mustafa bir aýyldyń, nemese Qyzylorda oblysynyń ǵana azamaty emes, búkil túrki áleminiń betke ustar, eli úshin janyn pıda etken kúresker, eliniń tileýqory emes pe?

Qyzylorda qalasyndaǵy, týǵan aýylyndaǵy, Shıeli aý­danyndaǵy, t.b. jerlerdegi Mus­tafaǵa qoıylǵan eskertkishter men kóshe, mektep ataýlary jáne aıta bersek, Fransıadaǵy Mus­tafa Shoqaıdyń turǵan úıiniń janyna ornatylǵan eskertkish te, jergilikti jerdiń ultjandy, betke ustar azamattary men mustafa­tanýshylardyń ynta-ekpini men qarjysyna oryndalǵan ju­mystar. Mustafa el táýelsizdigi úshin kúresip ótken ultymyzdyń maq­tanyshy emes pe? Sol sıaqty ol kisiniń mereıli datalaryn IýNESKO deńgeıine de is-jospar, baǵdarlamasyna en­gi­zýge bolady ǵoı dep oılaı­myn. Mustekeńniń mereıtoıyn ǵylymı-praktıkalyq konferen­sıalar ótkizip, toılap kele ja­tyrmyz. Bul joly da solaı ja­sarmyz. Biraq degenmen memle­kettik turǵydaǵy kúreskerge mem­lekettik deńgeıde qurmet kór­setilse eken. Almatydaǵy R.Súleımenov atyndaǵy ýnıversıtettiń pro­fessory Kóshim Esmaǵambetov Mustafa Shoqaı týraly «Álem ta­nyǵan tulǵa» atty kitap shy­ǵarsa, qazir ol kezinde Imanǵalı Tasmaǵambetov elge jetkizgen Mustafa Shoqaıdyń eńbekteriniń júıesi boıynsha 12 tomdyq kitap­taryn aıaqtap qaldy.

Polshanyń ar­hıv­terinde de «Prometeı» uıy­mynyń jumys­tary da shaǵýsyz jatyr. Mustafa Shoqaı sol «Prometeı» uıymy­men tikeleı aralasyp, «Iash Túr­kistan» jýrna­lyn shyǵarǵanyn kópshiligimiz bilemiz. Mustekeńniń kóp eń­bekteri sol arhıvte jat­qanyn mus­tafatanýshy Baqyt Sadyqova da aıtady. Biraq sol muraǵatqa kireıin dese, qarjy tapshyly­ǵynan qınalatynyn aıtady. Osy jumystardy mem­le­ketimiz bolyp qolǵa alýǵa bolmas pa eken?

Menińshe, Mustafa Shoqaı­dyń 125 jyldyǵy jetim balanyń toıyndaı emes, memleket, IýNESKO deńgeıinde atalyp ótip jatsa, ol — ultymyzdyń da, memleketimizdiń de abyroıy.

Bazarbaı ATABAEV,  medısına salasynyń qurmetti ardageri,

«Mustafa Shoqaı» atyndaǵy qordyń tóraǵasy 

"Aıqyn" gazeti