Kásipti dóńgeletip áketý úshin onyń qyr-syryn meńgerý kerek. Bastapqyda qıyndyqtar keziger. Bastysy, jobańyzdy tereńinen zerdeleı bilip, qarjyny maqsatty jumsaı bilseńiz, eńbegińiz zaıa ketpesi anyq. Búginde kez kelgen qarapaıym sharýa úshin «Yrys» mıkro qarjy uıymy qol bolyp tur. Jeńildetilgen paıyz nesıelerin alyp, jumys istep jatqandar kóp. Shymkent qalasynyń turǵyny Mamyrhan Nurlybaı taıaýda uıymnan 12 mln teńge nesıe alyp, mal bordaqylaý kásibin bastady. Táýekel etken. Aldaǵy josparlary aýqymdy.
«YRYS» ARQYLY YRYSQA KENELGEN
«Yrys-Nur» jeke kásipkerligi ata-babadan muraǵa qalǵan kásipti damytýdy qolǵa alypty. Basty meje – jylyna 35 tonna et óndirý. Tańdaý tórt túliktiń ishindegi jylqyǵa túsken. Ata-babalarymyzdyń túliktiń ishindegi eń jaqsy kórgeni de jylqy. Ári tazasy. İshseń sýsyn, kıseń kıim. Minseń kólik.
«Bozaryq» shaǵynaýdany, 335 ýchaskede ornalasqan jylqy fermasyna baryp qaıttyq. Aýdany 1400 sharshy metr ferma 300 jylqyǵa arnalyp salynypty: jylqylardy bordaqylaýǵa da, sútti bıelerdi saýýǵa da arnaıy oryn bólingen. Barlyq jaǵdaı qarastyrylǵan. Qazir bul jerde 45 bas jylqy bar. Bordaqyǵa baılanǵandaryna bir aı on kún bolǵan.
– Nesıeni 5 jyl merzimge berdi. Jalpy, ol qarajatqa 48 bas jylqy satyp aldyq. Qazir jylqylardyń birazy taýda. Eti qońdylary. Aryǵandaryn osynda baǵyp jatyrmyz. Bári – 81 bas. Basty maqsatymyz – jylqylardyń basyn kóbeıte berý. Jasyna qaraı árqaısysynyń baǵasy ár túrli. Bulardy qyrkúıektiń aıaǵynan bastap, Mankent, Saıramdaǵy mal soıý ortalyqtaryna aparyp ótkizemiz, – deıdi kásipker jumystyń negizgi baǵytymen tanystyryp.
Munda tolyq ınfraqurylym júrgizilgen: jol salynyp, jaryq, sý kelip tur. Jumysshylar úshin eshqandaı muqtajdyq joq. Qazir 4 adam aýysymda jumys isteıdi. Árbiri 50 myńnan 95 myń teńgege deıin jalaqy alady.
Tólem kestesine sáıkes, ár alty aıda bir ret nesıeni quıýy tıis. Sol sebepti jumysty shıratý kerek. Eki jyldyń ishinde tólep, ary qaraı qarjylandyratyndaı jaǵdaı bolsa, taǵy nesıe almaq. Qarjy kóbeıetin bolsa, mal basyn ulǵaıta bermek.
Nysannyń qala mańynan salynýynyń da óz sebebi bar. Sebebi, qala halqy jylqylardy bazardan alǵansha, osy jerden arzandaý baǵada alsa degen nıet. «Alystan arbalaǵansha, jaqynnan dorbalaý».
Kásipkerler keleshekte janyna taǵy osyndaı oryn qosýdy josparlap otyr. Saýyn jylqylaryn ákelip, qymyz óndirisin de damytpaq. Onyń ústine, baǵany aspandatyp, qıyndyqtar týdyryp jatqan deldaldardyń jumysyn da retteý kerek. Óıtkeni, qymyz qoldan qolǵa ótkennen keıin baǵasy aspandaıdy.
Eresek iri qarany, negizinen jasy jetip jaramsyz dep tabylǵan sıyrdy Bordaqylaý bastapqy kúıine qaraı 2 — 3 aıǵa sozylady. Bordaqylaý kezeńinde sıyr táýligine 800 — 1000 g ústeme salmaq qosyp tirileı salm. 18 — 20%, soıys salm. 40%-ke artady, etiniń sapasy da jaqsarady. 12 —14 aılyq taıynshalardy Bordaqylaý 3 — 4 aıǵa sozylady. Bordaqylaý maýsymynda jas maldyń salmaǵy 1,5 ese, eti men maıy 2 ese, etiniń kalorıasy 3 ese artady. Etke ótkizetin erkek buzaýlardy ósirý men Bordaqylaý prosesterin tolassyz ózara ushtastyrý arqyly Bordaqylaý sońynda taıynshanyń salmaǵyn 12 — 13 aılyǵynda 380 — 400 kg-ǵa, 16 — 18 aılyǵynda 450 — 500 kg-ǵa jetkizýge bolady. Bordaqylaý jumysyn durys uıymdastyrǵanda, iri qara táýligine keminde 1 kg salmaq qosady. Shoshqa jasyna qaraı et nemese maı alý úshin bordaqylanady. Shoshqa etin óndirý úshin salmaq 25 — 30 kg 3 aılyq toraılardy 6,5 — 7,5 aılyǵynda 100 — 120 kg-ǵa jetkenge deıin bordaqylaıdy. Bordaqylaý qoı ósirýde de jıi qoldanylady. Qozyny 4,5 — 5 aılyǵynan bastap salm. 40 — 60 kg-ǵa jetkenshe bordaqylaıdy. Bıazy júndi qoıdyń qozysyn 8 — 8,5 aılyǵyna, bıazylaý jáne qylshyq júndi tegene quıryqty qoılardyń qozysyn 7 — 7,5 aılyǵyna deıin, etke soıatyn saýlyq, qoshqar, isekterdi basynda jaıylymda semirtip, keıin 1 — 1,5 aı qolda jemdep bordaqylaıdy. Arnaıy qoı Bordaqylaý keshenderinde qozy Bordaqylaý 4 — 4,5 aılyǵynan 13 — 14 aılyǵyna deıin júrgizilip, salm. 55 — 65 kg-ǵa jetkiziledi, aldyn ala (1,5 — 2 aı buryn) qyryqqannan keıin etke ótkiziledi. Soǵymǵa belgilengen saqa jylqyny qysqa merzimde jedel, qońy ortashalaryn 35 — 45 kún, qońy tómenderin 50 — 60 kún bordaqylaıdy. Bul kezde jylqy táýligine orta eseppen 1 — 1,5 kg ústeme salmaq qosady. Mal Bordaqylaýdyń tıimdiligin arttyrý úshin túliktiń barlyq túrlerine ortaq ósip-damý zańdylyqtary basshylyqqa alyný kerek. Jas maldy bordaqylaǵanda alǵashqy kezde onyń salmaǵy et pen súıeginiń tolysýyna baılanysty júredi de, ústeme salmaqqa azyq az jumsalady, al odan keıingi salmaqtyń artýy (ósýi) denedegi maıdyń túzilýine baılanysty bolǵandyqtan, azyq shyǵyny kóp jumsalady. Mysaly, erkek buzaýǵa táýligine orta eseppen 1 kg salmaq qosý úshin 6 — 9 aılyǵynda 7 — 7,5 kg, 9 — 12 aılyǵynda 8 — 9 kg, 12 — 15 aılyǵynda 9 — 10 kg, al 15 — 18 aılyǵynda 10,5 — 11,5 kg azyq ólshemi jumsalady. Deni saý mal ǵana tez qoń alyp semiredi. Sondyqtan Bordaqylaýǵa qoıylǵan mal baqylaýda bolýy qajet. Bordaqylaıtyn tabyn quramyndaǵy maldyń tuqymy, jasy, jynysy, salmaǵy, qońy birdeı bolǵany durys.
