Búginde Berik Aıtjanovty qazaq kınosynyń aınasy dep júrmiz. Biraq, o toba, soǵan qaramastan ol týraly bylaıǵy jurt jarytyp eshnárse bilmeıdi. Iá, Almatyda ósken. Ákesi agronom. Ortanshy ul. Óziniń de otbasy bar. On nesheme jyldan beri ákemteatrdyń akteri. Taǵy? «Iá, ǵashyq bolǵyshpyn» deıdi ol. «Biraq, ol týraly aıtyp, áıel zatyna qyryndaý tabıǵatymda joq, syrttaı ǵana ǵashyq bolyp, ádemi sezimderdiń áserimen júrgendi unatamyn» deıdi. Qaıdan bitken syrbazdyq?..

Kez kelgen jýrnalıs biledi: «Aıtjanov suhbat bergendi unatpaıdy». «Aıtjanov televızıalyq habarǵa qatyspaıdy». «Anaý da shyǵyp júr ǵoı, odan meniń qaı jerim kem?» deıtin alaókpelik onda joq. Ol bireýler sıaqty ishken­jegeniniń bárin ınternetke aqtara bermeıdi. Internetińiz ne, júregin alaqanǵa salyp, «Sizdiń ónerińizge tántimin» dep jatqandarǵa, izet belgisi retinde jymıyp qana: «Alǵysym sheksiz» deýden ári aspaıdy. Ony ózgelerden erekshelendiretin de osy minezi: birtoǵa, tuıyq, oqshaýlaý. Jýrnalıser renjip jatady, suhbat bermeıdi, órkókirek eken, juldyz aýrýyna shaldyǵypty dep. Aınalaıyndar-aý, óner adamynyń bári arzandap, “qoljetimdi” bolyp jatqan kezde óz bıigin saqtaıtyn jandar da kerek shyǵar?

Qazir qoǵam emes, adamnyń ózi ózine taýar retinde qaraıtyn boldy. Qaıda qarasań ózin satýǵa tyrysqan jurt. Óıtkeni, «arsyz bolmaı ataq joq». «Juldyz» degen kásip ıesi paıda boldy: án aıtady, kınoǵa túsedi, konsert pen habar júrgizedi, áldebir maǵynasyz shoýǵa qatysady, kisimsip otyryp óresiz áńgime aıtady jáne sol óresizdiginen arlanbaıdy da. Bet saýdasy qaıda, ol sonda. Naǵyz «juldyz aýrýy» degen sol. Óz ornyńdy bilmeı, juldyz ekenmin dep aldanyp qalý. Al, Berik Aıtjanovtiki – zıalylyq. Óziniń qadirin bilý. «Elge bereriń, tamsandyryp tastaıtyn oı-pikiriń bolmaǵannan keıin tek ózińdi kórsetý úshin shyqqandy qalamaımyn» deıdi. Óziniń jan­dúnıesin aqtaryp salmaıtyn osyndaı akterler ǵana mynaý sanasyz qoǵamda ózin saqtap qala alady.

Aıtjanov ónerge kıno úshin kelgen, kıno akteri retinde tarıhta qalaryna da kúmán joq. Biraq, ony akter qylǵan – teatr ekenin umytpaý kerek. Qaıbir jyly Áýezov teatrynda marqum Talaptan Ahmetjan aǵamyzdyń «Sulý men sýretshisi» qoıyldy. Rejıseri Nurqanat Jaqypbaı degennen-­aq móp­móldir dúnıe kóretinimiz anyq edi. Ekinshi quramda bolý kerek, bas keıipker sýretshini Berik Aıtjanov somdady. Ol kezde eshkim tanymaıtyn jigittiń qońyr daýsy, zıaly máneri kórermendi sıqyrlap alǵandaı kórindi. Biz oıladyq. «Kıno úshin jaralǵan akter eken. Juldyz bolýǵa laıyq». Rasynda da solaı boldy.

Ol «Gamlettegi» Laertti oınaǵan kezde bul izgilikti, bul parasatty jaqtap, Dat hanzadasyna kinálaı qaraıtyn edińiz. Ol «Ymyrttaǵy mahabbatta» Erıh Klamrot bolyp shyqqanda óziniń obrazyn endi tapty­-aý dep oılaıtynsyz. Ol Abaıdyń uly Ábdirahmandy oınaǵanda óz­-ózińizden kóńilińiz nildeı buzylyp, ishińiz alaı­dúleı bolyp ketetin. Syr men symbat, kelisti tulǵa, qońyr daýystan bólek ol qashan da aıaýly, jany aýyratyn keıipker. Onyń áriptes­sahnalastary da shetinen «sen tur, men ataıyn»,  biraq Aıtjanovtyń boıyndaǵy aıaýly bola bilý qasıeti olardyń bárine berile bermeıdi. Dóreki qylyq, anaıylyq pen jabaıylyq, baqyryp-shaqyrý, syrtqy formaǵa salý degenniń eshqaısysy onyń boıynda joq. Eksentrıka, grotesk oǵan tán emes.Ol oınaǵan Balýan Sholaqty da synshylardyń «lırık» degeni esimizde. Sonda ol aıtty, «bilesizder me, maǵan ózgelerdiń ne deıtini mańyzdy emes. Balýan Sholaqqa mańdaı terim sińdi, sony ǵana bilemin».

Osy Berikti «Qudalarda» kózáınek taǵyp, oınaqtap shyqqanyn kórgende akterdiń bir amplýamen shektelip qalmaýǵa tyrysyp, jaqsy maǵynasyndaǵy tentektikke daıyn ekendigin kórip, rıza bolatynsyz. Munda aıtylmaǵan  qanshama  rólderi bar…  M.Áýezovtiń «Qaragózinde» — Syrym (rej. B.Atabaev), S.Balǵabaevtyń «Saǵynysh pen elesinde» — Arman (rej.Á.Rahımov), I.Saparbaıdyń «Syǵan serenadasynda» — Abzal (rej. E.Obaev), T.Mámeseıittiń «Bákeı qyzynda» — Seıit (rej. Á.Rahımov), M.Áýezovtiń «Qıly zamanynda»  — Áýbákir (sahnalyq nusqa N.Orazalın, rej. Á.Rahımov), I.Saparbaıdyń «Qyz muńynda» — Jarqyn (rej.E.Obaev, T.Aralbaı), I.Ǵaıyptyń «Men ishpegen ý bar ma?..» spektaklinde — Abaı (rej.O.Kenebaev),  M.Baıdjıevtiń «Qylmysynda» — Temir (rej. O.Aqjarqyn-Sársenbek), A.Chehovtyń «Apaly-sińlili úsheýinde» — Vershının (aýd.Á.Bópejanova, rej. R.Andrıasán, A.Kákisheva)… Qaı-qaısysy da osal obraz emes jáne boıaýy bir-birine uqsamaıtyn, tabıǵaty bóten rólder. Jáne eń tamashasy, Berik Aıtjanov kınofestıvaldardyń «qyzyl kilemine» jarasatyn tulǵasymen teatrdaǵy kópshilik sahnalarda elmen birge bılep júredi. Azdap tanylsa, kópshilik sahnalaryna qatyspaımyn dep asqaqtap ketetin akterlerdiń janynda. Onyń  teatrǵa degen qurmeti qoshemetke laıyq. Qazirgi kóp akterlerdiń negizgi maqsaty sol tanymaldylyq, juldyz statýsy, al, Berik Aıtjanovtyń túpki maqsaty — jetilý. Akter retinde, kásibı turǵyda ósý, ózgelerden osy jaǵynan bıik bolý.

2008 jyly Aqan Sataevtyń «Aǵaıyndylar» serıaly túsirildi. Aıtjanovqa úlken uldyń, Shyńǵystyń róli berildi. Onyń qalyń kópshilikke tanylýy da osy rólmen baılanysty. Munda da sol zıalylyq, bilimdilik, parasat pen ıntellekt men mundalap turatyn. Onyń tabysynyń qupıasy – kórermenniń ózi bir kezde joǵaltyp alǵan, kórermenniń ózine jetispeıtin qasıetter onyń boıynan tabylady. Akterdiń keıipkerlerine qarap eriksiz solarǵa uqsaǵyń keledi. Ol «Mustafa Shoqaıdaǵy» Baıdrahmandy oınaǵanda da «nege bul jigittiń sahnasy az» dep oılaısyz. Ol «Lıkvıdatordy» oınaǵanda da onyń qoı kózderindegi jumsaqtyq joǵalyp ketken joq. Ol jaratylysynan romantıkalyq, azap shegýshi amplýanyń akteri, sondyqtan da ol oınaǵan Mahambet te batyrlyqtan aqyndyǵy basym. Oljas Súleımenovtiń senarıimen bul fılmdi 2005 jyly Slambek Táýekel túsirgen bolatyn. Berik Aıtjanov suhbattarynda: «Sol fılmniń halyqqa keńinen taralmaǵany da durys boldy, ol kezde meniń qazirgideı mashyǵym joq edi ǵoı» deıdi. Bul da bolsa uıaty bar akterdiń sózi.

Rólge degen jaýapkershiligi, keıipkerjandylyǵy kesheginiń akterlerin eske túsiredi. Aıtjanov «Lıkvıdatorǵa» (rej. A.Sataev) daıyndalǵanda bir jarym aı boıy bóten páterde qamalyp alyp, keıipkerindeı ózi de kisikıik bolyp ketedi. «Biraz ýaqyt somdaǵan rólimnen shyǵa almaımyn. Bálkim, ol rólim shynaıy shyqsyn, halyq senetindeı bolsyn dep barymdy salǵanymnan da shyǵar. Ol senim kezekti kınodaǵy basqa róldi alǵanda ǵana basylady. Kóp ýaqytym sondaı ishki arpalystarmen ótedi». Qazir akter kóp, biraq ár róline deıin jáne odan keıin jumysyna osynshama yjdahatpen qaraıtyn syrbaz akter az. «A-ǵa oralý» fılminde (rej.E.Konchalovskıı) biz onyń obrazynan keńestik kezeńdegi batyrdy kórdik. Ózbek akteri Seıdolla Abdollaev ekeýi ıyq tirestire, básekelese júrip aýǵan soǵysynda bolǵan qazaqtyń obrazyn oıdaǵydaı shyǵardy.

«Traktorshynyń mahabbaty» serıalynda ony «traktorshyǵa uqsamaıdy» dep jazǵyrdy. Qanaǵat Mustafınniń «On alty qyz» komedıalyq fılminde oınaǵanda da siz sondaı obrazdy kóresiz. Aıaýly, kúldire alatyn, biraq kúlki bolmaıtyn. Aınalaıyndar­-aý, ol traktorshy emes. Odan Qanat Áljapparov, ne Tursynbek Qabatov usynatyn qarabaıyr ázil deńgeıindegi obraz kútip keregi joq. Berik Aıtjanov ondaı traktorshyny oınaı almaıdy da. Ol – talantynyń jetpegeninen emes, jaı ǵana Aıtjanovtyń tabıǵaty bólek. Ol qazaqta Moldabekovpen, orysta Iankovskıımen salystyrýǵa keletin zıaly oıyn máneriniń ókili. Sondyqtan mundaı arzanqoldaý jobalarǵa ony keıde qımaısyń.

Ázirge Berik Aıtjanovtyń eń mańyzdy, iri jumysy, osy kúnge deıingi eńbeginiń shyńy Satybaldy Narymbetovtiń «Amanat» fılmindegi Ermuhan Bekmahanovtyń róli. Bul rasynda búgin kórip, erteń umytyp ketetin bir kúndik dúnıe emes. Ultyń, tarıhyń, bolmysyń týraly oılanǵan sátte, álsin-álsin kóz aldyńa kele beretin tereń týyndy. Sondaı-aq, ol somdaǵan Ermuhan Bekmahanov ta kóz aldyńyzǵa kele beredi. Dál bir estelikterdegi Ermuhan sıaqty, Berik Aıtjanov suńǵaq boıly seri ǵana emes, ańǵal kóńildi, adal, osy adaldyǵymen de qorǵansyz azamat bolyp shyǵa keledi. Ol somdaǵan Bekmahanovtan akterlik azaptanýdy kóresiz. Basty róldiń biri, UQQ Býchın rólindegi Ázız Beıshenalıev ekeýiniń yrǵasatyn epızody bar. Anaý tisqaqqan akter. Berik te qalyspaýǵa tyrysady. Eń sońynda, senarı boıynsha ol jeńilgende, óz qalamymen ózine úkim jazyp jatqanda, kózinen tyrs etip jasy tamady. Búkil fılmniń boıynda kúlli synaqtarǵa únsiz shydap, sabyrlylyqpen tosyp kelgeniniń óteýi. Qazaq ózi sezimtal bolǵanymen, sezimin bildirýge kelgende sarań halyq. Berik Aıtjanovtyń rólderinde osylaı, únsiz, kózben ǵana túsinise alatyn tereńdik bar.

Aqan Sataevtyń «Anaǵa aparar jol» fılmindegi Luqpan rólinde de sondaı. Kóp tusynda, ásirese, kishkentaı İlıaspen arasyndaǵy únsiz qaqtyǵystary Berik Aıtjanovtyń janaryndaǵy qaınap jatqan ómirdiń, oıdyń arqasynda túsinikti. Onyń obrazy arqyly biz batyrdyń synýyn, azamatty júıeniń syndyrýyn kórdik. Onyń alǵash paıda bolǵan kórinisin alyńyzshy. At ústinde, erkin de batyl. Endi sońǵy kórinisin alyńyz. Jyrtyq shalbarynyń balaǵy jelbirep, qolyn kóterip, shet eldiń jaǵalaýynda turǵan dármensiz adam. İlıasty jelkesinen ilip alatyn sátinde qandaı batyr tulǵaly edi, inisin atqan aýyldasyn qamshymen qoıyp qalǵanda qandaı ábjil edi. Al, myna kóriniste, óziniń qanyn, urpaǵyn, beımálim bolashaqqa óz qolymen jiberip turýy sharasyzdyǵyn moıyndaý edi. Bul, totalıtarlyq rejımnen teperish kórgen batyr, bostan, ańǵal qazaqtyń jınaqtaýshy beınesi.

Osyndaı el aldynda, urpaq aldynda amanat arqalaǵan obrazdar Aıtjanovtyń bıografıasynda kóbirek bolsa eken deımiz. Óıtkeni, jyltyr kıno, elge bir sáttik aldanysh bolatyn kınonyń ómiri de qysqa. Al «Amanat» pen «Anaǵa aparar jol» sıaqty halyqtyq kınonyń taǵdyry bólekteý. Árıne, «Mahambettegi» Berik pen «Amanattaǵy» Berikti salystyra almaısyz. Alǵashqyda batyr emes, kózderi úrkek kórinetin Berik, qazir janary sheshen, tereń áńgimeler aıta alady. Biraq, bul onyń múmkindiginiń shegi emes. Akter — ósý ústinde. Ózi de biledi, áli de óse túsý kerek. Biz, óz kezegimizde, oǵan múmkindik beretin senarıler men rejıserlerdi tileımiz.

Avtory: Ásıa Baǵdáýletqyzy

Materıal atr.kz saıtynan alyndy.  Áýelgi taqyryby  – "Amanat arqalaǵan akter".