Qaı el, qaı ult bolsa da táýelsizdik alsaq degende kókeıinde, kóńil túkpirinde ne turady dep oılaısyz? Adamnan jasyrsań da Qudaıdan jasyra almaısyń, ol  ulttyń sondaǵy bar maqsat-múddesi, arman-qıaly ózi ózge bir  eldiń otary bolǵan dáýirde joǵalǵan  ulttyq tárbıesin, ulttyq salt-dástúrin, ulttyq sana-sezimi men osynaý jaryq dúnıaǵa degen ulttyq kózqarasyn qalpyna keltirý, ultyn jer betinen joıylyp ketýden saqtaý ekeni ras. KSRO qulaǵan boıda (1991 j) ol maqsat-múddesine jetý úshin jedel de  batyl iske kirisip, búginde sol armanyna qol jetkizip otyrǵan elder az emes. Alaıda, qansha jerden táýelsiz elmiz dep qysy-jazy toı-toılap, kúmpildetip mıllıardtap aqsha shashsa da ulttyń kıeli de degdarly  erekshelikterinen tipti, men sondaı ult ókilimin degen ulttyq namysynan aırylyp bara jatqan  ulttar da bar. Búginde Reseıden táýelsizdik alǵan basqa ulttarmen salystyrǵanda osyndaı qapaly kúı keship otyrǵan ult ekeý bolsa, sonyń bireýi qazaq pa dep qorqamyz. Bul kókiregi oıaý, ulttyq sanasyn kir shalmaǵan qaı qazaqqa da ap-anyq kórinip-aq tur. Biz  25 jyl shırek ǵasyr ishinde eń bolmasa tilimizdiń de tolyq táýelsizdik almaǵanyn kóre tura naǵyz jalań uranshyl, jalǵan daqpyrtshyl, óz ótirigine ózi  ılanyp úrlegen mesteı qampıatyn, bireý «aıtaq!» dep uran tastasa ilip áketip urandata jóneletin ári daraqy, ári dalaqbaı maqtanshaq ultqa aınaldyq pa dep qorqamyz.  Ásirese, búgingi qazekemniń bir-birimen oryssha sóıleýdi daraja kóretini, ne eki sóziniń birine «voobshe», «koroche», «normalno», «horosho», «davaı» sıaqty orysshalardy qystyryp, bireýi túshkirip jiberse de oǵan  «býd zdorovty» qazaqshalap «Sa-a-aý bolyńyz» dep, erkegi áıelin «joldasym» dep ózin-ózi áýrege salyp sóıleıtini qandaı jırenishti deseńizshi. Syrt kóz synshy ǵoı, osynyń bárine bylaıǵy jurt, ıaǵnı, ózge ult ókilderi ishteı keketip, tipti, myrs-myrs kúlip júretinin de baıqamaıtyn halge tústi, búgingi qazekem. Al Tashkent shaharyna qydyryp baryp dúken satýshysynan kerek-jaraǵyn orysshalap suraǵan qazaqtardy ózbek baýyrlar «O, anańny... Bu qazaqlarnyń hámmasy rýscha gápirár eken, a! Bularǵa nemá bále bolǵan júdá» degenin estigende esi bar qazaq eńirep jylaıtyndaı kúıge tústik. Eńirep jylaıtyn jaǵdaıǵa ásirese, búgingi qazaq jastary túgelge jýyq bir-birine oryssha sóılep bara jatqanyn kórgende tap bolasyń. Búgingi  qazekem búkil telearnalar oryssha sampyldap turǵanyn, qazaq mektepterinde oqıtyn ul-qyzdary bir-birimen oryssha sóılesip shýyldap júrgenin kóre tura, «joq, shúkir, qazaqshaǵa kóship kelemiz ǵoı»-dep máımóńkeleıtinin qaıtersiń.

          Iá, osynyń bárin kóre tura zeınetaqysy ózgelerden sál de bolsa táýirleý, azdy-kópti tabysy bar sharýashylyq nemese dúken ashyp alǵanyna, qarny toq, kóılegi kóktigine mázder men úkimetten úıden-úı, ataqtan-ataq alǵan, qazaqsha  sóılemeıtin,  sóılese júrdim-bardym qazaqshasy ǵana bar balalaryn áıdik-áıdik qyzmetke qoıǵyzyp alǵan ǵalym, jazýshy, buryn partıa qyzmetkeri bolǵan aqsaqal-qarasaqaldar «Men jastarǵa senemin», «Jastar –bizdiń bolashaǵymyz» degen jeldirme uran sózderdi birinen-biri qaǵyp alyp, teledıdardan, baspasózden aıtatyn jalǵan ýaǵyzy men jalǵan  nasıhatyna aınaldyryp aldy. Iá, jalǵan  deıtin sebebimiz  kóshede, kólikte bet-aýzyn qısańdatyp, bylapyt sózdi sapyryp, biri «bratan», «sestrenka» dep baqyldap, al bazarda «Dár-ró-ógý» dep arba súıretip júrgen jastardy qazaq ultynyń keleshegi deý qıyn ekenin ol aqsaqaldar kórmeı-bilmeı júrgen joq. Shynyna kelsek, bul olardyń ózderinshe el tynyshtyǵyn oılaǵansyǵan, aqsaqaldyq aıtqansyǵan túrleri ǵana. Áıtpese, búgingi urpaqtyń kúnnen-kúnge tilinen de, dilinen de, dininen de, ata-dástúrinen de aırylyp baratqanyn, aırylmaǵandary kóshe tazalap, dardaı jigitteri oıynshyq, ártúrli usaq-túıek satyp, tipti ash-jalańash qalmaý úshin urlyq-qarlyq, alaıaqtyq sıaqty alýan qylmystardy kásipke aınaldyrǵanyn álgi aqsaqaldar siz ben bizden kem bilmeıdi. Sonda da «Men jastarǵa senemin» degen sóz aýyzdarynan túspeıdi. Olar ózderiniń bunysy jáı jádigóılik ekenin,  urpaǵymyz azǵyndap barady, til sońǵy 25 jyl ishinde óz kúshine minbek túgil ólmeshi kúıge túsip, endi úkimet qazaqqa úsh til, tórt til úıretýge kiriskennen beri joıylýǵa aınaldy dese, joǵarydaǵylarǵa jaqpaı qalatynyn, sol sózi ózderiniń  qyzmettegi balalaryna kesiri tıip ketetinin jaqsy bilgendikten de jurtty sóıtip aldarqatyp qoıǵysy keledi. «Men jastarǵa senemin» degendi Maǵjan aqyn aıtsa, birnársege súıenip, ne ómirdiń áldebir sátinde bir jaǵdaıatqa baılanysty aıtqan da shyǵar. Biraq sony búginde búkilhalyqtyq, búkil aqsaqaldyq uranǵa aınaldyrýǵa bola ma? Iá, urpaǵynyń ulttyq túr-tulǵasy, tili, jandúnıesi buzylmaǵan zamandarda ata-babalarymyz «Jastarǵa seneıik», «Jastar aman bolsyn» degen. Mysaly, Aral-SHalqar óńirinen soǵysqa attanǵan bir qazaq azamatynyń myna bir óleńi áli el aýzynda. Ol anasyna meni kóp ýaıymdaı berme deı kelip:

              *    *    *

Kóńilińde–Qaıǵy, kózde –jas

          Saǵyndyń ba, jan ana

          Sabyrdyń sýyn sebe gór

          Janyńdaǵy jarańa.

          Arǵymaq ketse artynda

          Úkili quıryq taıyń bar

          Qaz-qazdaǵan qarǵashym

          Jetkizer bir kún qaraǵa, -dep basý aıtady. Ol beıbaq bul jerde óziniń artynda qalǵan 1 jasar qaz-qazdaǵan qarǵashyn – ulyn «arǵymaqtyń  artyndaǵy «úkili quıryq taıyń»dep áýeli Allaǵa, sosyn sol  qaz-qaz basqan qarǵashyna senip aıtyp otyr. Onyń óz sábıine senetin sebebi de bar. Ózi Allanyń ádildigine, rahymdylyǵyna, artyndaǵy salt-sanasy, tili, dini buzylmaǵan eline senetindikten ol ózi shahıd bop ketse de artynda qalǵan 1 jasar sábıine áke ornyna- áke, ana ornyna-ana bolatyn, ulttyq sana-sezimi, ulttyq tákapparlyǵy, ulttyq ar-namysy buzylmaǵan qalyń qazaǵynyń tárbıesin kórip ósetinine sendi.. Al búgin tilinen de, dininen de, ulttyq tárbıeden de jurdaı, myna jer –tek qazaqtyń jeri, onyń búkil qazyna-baılyǵy eń áýeli qazaqtiki degen namystan maqurym bolǵan jastardy kózi kórip otyrǵan búgingi aqsaqal akademıkter, depýtat qarasaqaldar «Men jastarǵa senemin!» «Jastar bizdiń bolashaǵymyz» degendi nege, kimge súıenip aıtyp júr. Álde olar álgi joqtan-bardan, oıdan-qyrdan qurastyrylǵan 130-140 ult degendi aıtyp otyra ma? Mundaı aqsaqaldar ózderiniń bul qylyq-qylýasyn saıasatkerligimiz dep te oılaıtyn sıaqty.

          Iá, aqsaqal adam ár sózin oılanyp,  kókireginde pisirip, qaı nárseniń de ádilin aıtýǵa den qoıyp sóılegeni lázim. Olar óıtpegen kúnde búgingi urpaqqa da, erteńgi urpaqqa da orasan zor-zalalyn, zıanyn tıgizedi. Óıtkeni, alyp muhıttardyń ózinde keıingi tolqyn  aldyńǵy tolqynnyń izimen júrip otyratyny sıaqty adam balasy da óziniń aldyndaǵylarǵa qarap ósedi jáne adam balasy óziniń aldyndaǵylardyń eń jaman, eń zıandy áreketterin jyldam, ári ońaı qabyldaıdy, soǵan elikteıdi. Ári jádigóı, ári alaıaq, ári uıattan, ulttyq tili men ulttyq minez-qulqynan maqurym, namysy joq, sóziniń esh fátýasy joq, paryqsyz, satqyn urpaq solaı qalyptasady. Bunyń aqyry ulttyń jer betinen joıylyp ketýine ákep soǵady. Bul – bir.

          Ekinshiden, búgingi aqsaqaldar qazirgi qazaq jastarynyń júris-turysyndaǵy jan shoshyrlyq óreskeldikterdi, olardyń sóz saptaýyndaǵy bylapyt pen lastyqty, men qazaqpyn ǵoı demeıtin óz ultyna degen selqostyqty, kerenaýlyqty, keleńsizdik pen tolyp jatqan jan jırendiretin soraqylyq pen dórekilikti, kórgensizdikti, soǵan qosa saýatsyzdyqty, ulttyq namyssyzdyqty kórmeı, bilmeı otyrǵan joq. Óz urpaǵynyń,  nemere- shóbereleriniń boıyndaǵy bul qasiretti kórinisti olar úıinen alysqa barmaı-aq, taıaǵyna súıenip esiginiń aldyna shyǵa sala-aq kórip júr. Ol bylaı:

          Esik aldynda bóbekter oınaıtyn alańqaıdaǵy oryndyqtarda, átkeshekterde, kúrkelerde janyna bir-bir «koka-kola», «pepsı-kola» nemese syra shıshalaryn, bir-eki qorapsha «Soýveren» ne «Malboro» temekisin qoıyp, kók tútindi burqyratyp otyrǵan jap-jas uldar men qyzdar. Shyqqyr kóziń kórip turǵannan keıin, sózderine eriksiz qulaq túrseń, aıtyp otyrǵan ár sóziniń kelejaǵynda orystyń úsh jáne bes qaripten turatyn boqtyq sózi, sosyn túrmeden shyqqandardyń jargon sózderi. Qoldaryn ebedeısiz erbeńdetip, bet-aýzyn alýan túrge keltirip sóılemese, óz oıyn dál jetkize almaı qınalatyny da ap-anyq baıqalady. Taǵy biraz júrseńiz, tapa-taltúste bir-biriniń ishkıiminiń  (dambalynyń desek búgingi qazaqtar mádenıetsiz dep sógedi), yshqyrlyǵyna, jigiti qyzdyń tóstartqyshyna (bústgalterine) qolyn suǵyp jiberip kózin tars jumyp alǵan  shıkiókpe ul men qyz. Tipti, ári ótken, beri ótkenderdi adam eken dep qymsynbaıdy?

          Bul – bul ma?! «Odan da ármen ótkende» uzynsha oryndyqta shalqasynan jatqan bozbalanyń qos aıaǵyn óziniń qos qaptalyna jiberip, ústine atsha minip alǵan jap-jas búldirshin qyzdy kóresiz. Olar da árli-berili ótip jatqandardy ıt eken, kisi eken dep jatqan joq, tipti birnárse degiń kep qarasań, dereý betińe bajyraıa qarap «maǵan ne isteısiń, qazir Qazaqstanda ashyq qoǵam ornaǵan, biz Reseı men Batystan úlgi-ónege alǵan órkenıetti jastarmyz» degendi ańǵartyp tulaboıyńdy kózimen «nahalno» tintip, túgendep shyǵady. Mine, bizdiń bılik basyndaǵylar men solardy ótirik qolpashtap, «birligimiz jarasqan tatýlyǵymyzdy» buzbaýǵa qyzmet etetin aqsaqaldardyń «Men jastarǵa senemin» dep júrgen búgingi jastary osylar.

          Jas urpaqty úıde ata-ana tárbıelese, olardyń túzdegi tárbıeshisi– mektep. Búginde sol mektepterdegi shákirtterdiń boıynda  ultymyzda, jalpy musylman elderinde ál-mısaqtan qalyptasqan kishipeıildilik, ınabat-izet degenniń ushyǵy da qalmaı baratqan sıaqty. Bir ǵana mysal keltireıik: Qazir joǵary oqý oryndary túgil mekteptegi shákirtter muǵalim men muǵalımanyń kózinshe temeki shegip, aıaǵynyń astyna shyrt-shyrt túkirip tura beredi. Joǵary synyptaǵy uldar men qyzdar mektep aýlasynda osy jasqa kelgenshe biz estip kórmegen bylapyt sózderdi sapyryp turady jáne sol bylapyt, jırenishti, boqtyq sózderdiń bári orys sózderi. Álemdegi eń ozyq, eń úlgi-ónegelik  tárbıe qasıetti ıslamdy ustanǵan túrik halyqtarynda qalyptasqan edi. Bul ulttyq úrdis-salt, ǵadet-ǵuryp,  úlgi-ónege ózbek, tájik, ázirbaıjan, túrkimen sıaqty túrkitektes baýyrlarymyzda áli de óz kúshinde, berik saqtalǵan kúıinde tur. Tek bizder, ıaǵnı, qazaqtar ǵana bul ulyq tárbıelilikten, bul úlgi-ónegeden buratola bezinip, kúndelikti tilmen aıtqanda uly men qyzy betimen ketken, oıyna kelgenin isteıtin,  oryssha sóılesek ózgelerden ozyq turamyz dep oılaıtyn aqymaqtyq túsinikke boı aldyrǵan ultqa aınalyp baramyz. Osynyń bári Qazaqstandy Keńes zamanynda basqarǵan basshylardyń orystandyrý saıasatynan  25 jyl ótse de áli de aryla almaı otyrǵanymyzdyń kesirime degen de oıǵa ketemiz. Álgi mektep aýlasyndaǵy jastar týraly mysal biz kúni boıy kóshede kórip júrgen sumpaıylyqtyń myńnan biri ǵana. Qazir Qazaqstanǵa tańerteń ushaqpen kelgen kelimsekter keshqurym bir-bir qazaq qyzyn qoltyǵynan alyp meımanhanadaǵy nómirine kirip bara jatqanyn kórýge qazaq jigitteriniń de, aqsaqal-qarasaqaldarynyń da ábden eti ólip ketkeli de 25 jyl bop qaldy. Qyzdary da, álgi jigitteri men aqsaqal-qarasaqaldary da  tilinen, ulttyq tárbıesinen jurdaı maqurym bop bara jatqan halqymyz búıte berse endi qandaı kúıge túsetinin oılaǵanda úreıiń ushyp, záreń qalmaıdy. Al bizdiń úkimet jaqtaǵylar bul ulttyq qasiretimizge toqtaý salýdyń ornyna, qaıdaǵy bir sheteldik genderlik saıasat dep atalatyndy úlgi etip, álgi sumpaıylyqtyń bárin «eýropalanǵanymyzdyń», «ozyq elder qataryna qosylǵanymyzdyń», «jahandanǵanymyzdyń», «órkenıetti bola bastaǵanymyzdyń nyshany» dep tipti, maqtanysh tutatyn syńaıy bar. Bıliktiń de, álgi aqsaqaldardyń da «Biz jastarǵa senemiz»-dep júrgen jastary osylar.

          Ulttyq namys degennen shyǵady, myna bir ýaqıǵa esimnen ketpeıdi. Shalqar qalasyndaǵy qazaq mektebinde toǵyzynshy synypta oqımyn. Mektepten qaıtyp kele jatyp dál asqananyń aldynda ústine maıka, butyna short-dambal kıgen, bes-alty álde orys, álde eýropalyqty qazaqtyń jap-jas jigitteri ońdyrmaı sabap jatqanyn kórdim. Sóıtsek, álgilerge bizdiń jigitter «Tak nelzá hodıt» dese, analar «ý nas v Lenıngrade tak hodát» degen kórinedi. Al bular «a ý nas tak ne hodát» dep bas salyp sabaǵan eken. Al qazirgi qazekemder she? Qazirgi qazekemder jat jurttyqtarǵa óıtpek túgil ózderiniń shyrpydaı sıdıǵan qyzdarynyń yshqyrlyǵy tómen túsip maıquıryǵy kórinip, semiz qyzdarynyń sholaq maıkadan qarny salbyrap, kindigi úńireıip, butyndaǵy bir eli dambaly abuıyryn jabar-jappas bop turǵanyna da kózi úırengen. Olarǵa mynaýyń ne deýdiń ornyna basyna oramal tartyp, uzyn kóılek kıgen qyz kórse, áldebir beımálim janýardy kórgendeı údireıe qaraıdy. Al aty kúlli qazaqqa máshhúr bir shonjar «Nemene oramal tartyp báriń birdeı molda bop kettińder me?» dep zirkildedi. Eger ol shonjar ózi ulttyq tárbıe kórgen durys adam bolsa, «Mine, álgi jalańash-jalpy, ashyq-shashyq júretin jelókpe bıkeshter osy oramal tartqan qyzdardan úlgi alýy kerek» der edi-aý. Kerisinshe, ol álgi jalańashbıkelerdi «Elimizdiń bolashaǵy, men osylarǵa senemin» deıtin sıaqty. Ánebir jyly Jańaózen qalasynyń ákimi qoǵamdyq orynǵa, ákimshilikke qyzdar men áıelderdiń álgindeı jalańash-jalpy, tánin ashyp-shashyp turatyn lypamen kelýine tyıym salyp edi orys gazetteri men «31 kanal» telearnasynyń oryssha sholýshylary ákimdi kústanalap shý shyǵardy. Osynyń ózi-aq dini jat, tili jat kim-kimniń de bizge degen pıǵyly qandaı ekenin osydan-aq ańǵarsaq-shy.

          Qazir ásirese, Eýropa men AQSH ta búkil musylman álemine qarsy surqıa saıası da, áskerı de áreketter ashyqtan-ashyq jasalyp jatqany málim. Mysaly, Fransıa men Anglıada musylman qyz-kelinshekteriniń basyna oramal tartyp, uzyn kóılek kıip oqý oryndaryna, mekemelerge barýyna tyıym salynǵanyna on jyldaı bop qaldy. Fransıa bizden dini de, tili de, salt-dástúri de, ishken-jegeni, kıgen kıimi de, tipti, myna jaryq dúnıege kózqarasy da basqa el. Al, mektepterge oramal tartyp kelýge tyıym salý arqyly qazaq basshylary kim bolǵysy kep júr dep oılaısyz? Bul jáı elikteý me, saıası jaǵympazdyq pa, álde elimizde qazaqqa, jalpy musylmandyqqa qarsy jasyryn bir uıymdardyń istep otyrǵany ma? Aıtpaqshy, Anglıada ánebir kezde áıel-erkegi aralas myńdaǵan adam anadan jańa týǵandaı tyrjalańash kúıinde qala kóshelerimen sherýletip ótti. Qazaqstandaǵy orystildi telearnalar ony da bizge qaıtalap kórsetip, mine, huqyq bostandyǵy, mine demokratıa, mine erkindik degenge deıin bardy. Ony ata-analar úıinde ul-qyzdarymen, kelin-kepshikterimen qatar otyryp kórdi. Al eki sóziniń birinde Eýropada óıtedi, Reseıde búıtedi dep solardy úlgi etip aýzynyń sýy quryp otyryp lepiretin ne Parlament depýtattary ne úkimettegiler urpaqty azǵyndatý úshin ádeıi kórsetilip otyrǵan habar-osharlarǵa toqtaý salaıyq demek túgil, osynyń bárin adam huqyǵy, genderlik saıasat jetistigi deýden de taıynar emes. Olar oramal tartqan qyzdar men taqıa kıgen jigitterdi emes álgindeı tyrjalańash jabaıylyqtyń az ǵana aldyndaǵy aýzyna temeki, qolyna syra qystyryp bylapyt sózdi sapyryp baratqan jastardy «elimizdiń bolashaǵy», «biz osy jastarǵa senemiz» dep otyr.

          Eger biz  búgingi urpaǵymyzdyń manadan beri aıtylyp otyrǵan kesel-dertin budan ári jasyra bersek, bul eń aýyr qylmys jasaýdan esh kem emes. Jasyratyn dáneńe de qalǵan joq, biz qazir jas urpaǵymyzdy azǵyndatyp aldyq. Bulardyń ultymyzǵa qaýiptiligi osy kúni kim ekeni belgisiz, áıteýir haýipsizdik komıtetindegiler men joǵarydaǵylar terrorıster dep ataıtyndardan esh kem emes. Óıtkeni, terorızm qansha kúshti bolsa da bir ultty túgel qurtyp jibere almaıdy. Al  ózge elge, ózge bir ultqa degen quldyq sanadan arylmaq túgil óz tilin, óz mádenıetin qurmettemeıtin máńgúrt urpaǵy jyldan-jylǵa kóbeıip bara jatqan ult  aqyry  birte-birte joq bop ketedi. Oryssha sóıleıtinderdiń tilimen aıtqanda bul qasiret «medlennaıa smert», asyqpaı alatyn ajal dep atalady. Búginde Qazaqstandaǵy telearnalar kúndiz-túni kórsetip jatqan klıpter de, sheteldik fılmder de, án deýge kelmeıtin bas-aıaǵy joq aıqaı-uıqaı mýzyka da, eń aıaǵy «Nysana» dep atalatyn teatrsymaqtaǵy muǵalimin ekiqabat qyp qoıatyn oqýshylar da búginde búkil sana-sezimi álemish, almaǵaıyp kúıge túsken qazirgi qazaq halqy úshin terakt ataýlydan áldeqaıda zalaldy da qaýipti. Bulardyń bári qazaqty joq qyp jiberýge baǵyshtalǵan jymysqy josparmen ádeıi jasalyp jatyr. Mine, osynyń bárin kóre tura elge tanymal aqsaqaldardyń «Men jastarǵa senemin» dep jalǵan da jádigóılikke baratyn sebebi nede dep oılaısyz? Óıtkeni, ol aqsaqaldardyń ózderi Máskeý basqarǵan 70 jyl ishinde qazaq saýatsyz, qazaq mádenıetsiz, qazaq artta  qalǵan, qazaq jalqaý, qazaqty adam qylǵan orys degen uǵym mıyna ábden sińip, júregine uıa salyp ornyǵyp qalǵan quldyq sananyń adamdary. Bul bir.

          Ekinshiden, kimnen, qaı elden táýelsizdik alǵanyn atap aıtpaıtyn, áıteýir «táýelsiz» degen sózdi qosarlap aıtatyn jáne Reseıge vasaldyq mentalıtetinen áli de arylmaǵan Qazaqstannyń ári jańa, ári kóne bıligi qazaqty  ǵasyrlar boıy qalyptasqan «aǵa ultqa» quldyq sanasynan aryltyp,  ulttyq sanasyn oıatýdy 25 jyl boıy ádeıi qolǵa alǵan joq. Al,  70 jyl boıy mıyna quldyq sana sińip qalǵan aqsaqaldar búgingi ókimetke qazaqtyń ulttyq namysyn, ulttyq sanasyn oıataıyq deýge  óresi de, batyldyǵy da jetpeıdi. Olar sondyqtanda bar jaýapkershilikti keleshektiń moınyna júktep «Men jastarǵa senemin» degen mádenı-jádigóılik sózdi qaıtalaı beredi. Al keleshekke, keler urpaqqa sený úshin búgingi aǵabýyn, búgingi atabýyn olardyń sanasyna sol ulttyq qundylyqtardy, ulttyq rýhanı qazynanyń artyqshylyǵyn sińirip, uǵyndyryp otyrýy, áýeli ózderi sony qolǵa alýy kerek.

          Bul úshin ıaǵnı,  jastardyń el bolashaǵy ekenine senimdi bolý úshin olarǵa ulttyq baǵyt-baǵdar, ulttyq tárbıe beretin úlken bir joba ashý kerek. Ol joba qysqasha:

          1.Eń áýeli ana tilin qadirleýge, bir-birimen ana tilinde sóılesýge úıretý, tipti ana tilinde sóıletetin májbúrlik týǵyzý.

          2.Eń áýeli ata-babanyń ǵasyrlardan beri saqtalyp kele jatqan, Keńestik Reseıge bodan bolǵan 70 jyl ishinde joıylýǵa aınalyp, búginde jurnaǵy ǵana saqtalǵan ata-baba dástúrin, saltyn, ádet-ǵurpyn, úrdisterin saqtaýǵa jastaıynan baýlý.

          3.Qazaqstan eń áýeli qazaqtyń eli, qazaqtyń jeri ekenin qazaq jastarynyń sanasyna sińirý.

          4.80 paıyzǵa jýyq qazaq jáne tili, dini bir uıǵyr, ózbek, tatar, ázirbaıjandar turatyn Qazaqstandy kóp ultty dep jarıalaýdy toqtatý. óıtkeni, 400-den astam ártúrli ult turatyn Reseı basshylary da, qarapaıym orys ta Reseıdi «mnogonasıonalnaıa strana» degendi aıtpaıdy. Bul–orys eli deıdi.

          5.Ulttyq tárbıeni sabaq retinde mektepterge engizý.

6.Telearnalardaǵy Reseıden keletin ulttyq jaratylysymyzǵa qaıshy aqparattarǵa ásirese, jalańash-jalpy adamdardy kórsetetin, kisi óltirýshiler men ártúrli haıýandyqqa toly jyn-jypyr, azǵyndyq, kınofılmderge tyıym salý.

7.Shetel mýzykasyn jappaı ýaǵyzdaýǵa tyıym salý.

Qansha aıtsań da kelege kelýden qalǵan taǵy bir qasiret bar. Ol–shet jurttan kelgen mısıonerler ulttyq namystan maqurym qyz-jigitterimizdi óz dinine op-ońaı «úıirińmen úsh toǵyz» dep kirgizip jatqanyna ne bılik tarapynan, ne dinı basqarma tarapynan pármendi kúrestiń joqtyǵy. Qazir jat dinge ótip ketken qazaq jastarynyń sany mıllıonnan asyp ketti. Ony aıtasyz-aý, álgi oramal tartqan qyz-kelinshekterge qysym jasaýdy aıtpaǵanda, elimizdegi terorızmge qarsy kúres degenniń ózi kóp rette ıslam dinine qarsy kúreske uqsap turǵan sıaqty kórinedi. Osyǵan qarap bizdiń joǵarǵy jaqta musylmanǵa, ıslam dinine qarsy jáne keıbir shet eldiktermen baılanysy bar áldebir jasyryn qyzmet etetinder joq pa degen de kúmánǵa beriletinimiz de ras. Tipti, din basqarmasy bastyǵy-mýftıdiń basyndaǵy bas kıiminiń ózi Reseı hrıstıandary dinbasy baskıiminiń kóshirmesi deýge kelerlik. Tek bizdikiniń túsi aq matadan tigilgeni bolmasa qalǵan pishimi Reseı hrıstıandarynyń basshysynykinen aınymaıdy. Bizdiń dinbasymyz da álgi kózi tiri qart komýnıs aqsaqaldarmen bıliktegilerdiń aıtqanyn qaıtalap «men jastarǵa senemin» degen syńaıdaǵy jalań sózderdi qaıtalaıdy. Aý, júzdegen, myńdaǵan qyzdarymyz ben jigitterimiz basqa dinge kóship, bir-birimen oryssha sóılesip, jan-dúnıesinde ulttyq nyshan, belgi qalmaı baratqanyn kóre tura kórmegen bolyp «Biz jastarǵa senemiz!», «Jastar bizdiń bolashaǵymyz» deý baryp turǵan qylmys emes pe?! Álde bul sózdiń arjaǵynda bul tek qazaqtyń eli emes, aldaǵy ýaqytta munda ulty 140 ultpen mıdaı aralasyp ketken dúbáralar eli ornaıdy, olardyń ulty «qazaqstandyq» dep atalady degen arsyzdyq saıasat jatyr ma, asyra aıtsaq Alla keshirsin!

          Bir oıshyldyń artynda «kitap oqýdy qoıǵan adam –oılanýdy qoıǵan adam» degen sóz qalǵan eken. Qazirgi qazaq jastary –kitap oqymaıtyn, ózderi de eshnárse jazbaıtyn jastarǵa aınaldy. Demek, bizdiń elimiz kitap oqymaıtyn, tek qantógis jáne seksfılmder kóretin, kazınolar men oıyn avtomattarynyń, túngi klýbtar eline aınaldy degen sóz. Qazaqstannyń bas qalasy Astana kóshelerinde qazaqsha gazet-jýrnal emge joq. Onyń esesine dúńgirshekter tolǵan Reseıdiń gazet-jýrnaldary. Kınolar áli de orys tilinde túsiriledi. Qazaq jastary kóretin «Jaýjúrek myń balada» 16 jasar qyz HİH ǵasyrda ata-anasynyń oń jaǵynda otyryp ekiqabat bop qalady, jetiqarańǵy túnde aıdaladaǵy bir túp jýsanǵa qarap qaı aýyl qaı jerde ekenin biletin qazaq shaly «Shal» degen fılmde aýyldyń syrtyna sidikshaptyrym jerge shyǵyp qoılarymen birge adasyp ketedi, telearnalardaǵy «Jańalyqtardan» estıtini sábıdi zorlaǵan pedofılder men asylyp ólgen,  ózin-ózi órtep ne kóp qabatty úıden sekirip ólgender.Ras, teledıdardan ara-tura jastar tárbıesi degen sózderdi de estip qalamyz. Qosh delik! Biraq bizde búginde júrip jatqan jastar tárbıesi ulttyq, ıaǵnı, qazaqy tárbıe emes. Ol konglomerattyq, ıaǵnı, dúbáralar ósiretin tárbıe. Óıtkeni,»Jas Otan», «Jastar kongresi» jáne basqa da jastar uıymdarynyń qazaq máselesin, dinimizdiń, tilimizdiń máselesin qozǵap, ata-baba dástúrin, ulttyq oıyn-saýyqtarymyz ben ulttyq meıramdarymyzdy kórkeıteıik degen is-sharalaryn kórgen emespiz. Teledıdardan «Biz–elimizdiń bolashaǵymyz, Elbasynyń saıasatyn qoldaımyz, elý memlekettiń qataryna qosylaıyn dep júrmiz, qosylýǵa jaqyndap qaldyq» dep moınyna kók shúberek baılap, qoldaryna kók jalaýsha ustap shýyldap turǵan jáne senbilikke shyǵyp kóshe tazalap júrgen nemese «Astana jas qala», «Arman qala», «úıleri záýlim kókke boı kótergen sulý Astana» dep hormen án salyp turǵan bir top jastardy kórsetý – ulttyq tárbıeni, ultymyzdyń erteńgi eltutqalaryn daıarlaý emes. Qysqasy, «Men jastarǵa senemin», «Jastar –bizdiń bolashaǵymyz» dep jalań uran tastaý ulttyq tárbıe emes. Bul ásheıin, óz basyndaǵy mindetti jastardyń ózine, sosyn keler kúnge aýdara salý ǵana. Iá, bir ult jer betinen joıylar kezde eń áýeli onyń jastarynyń tili shubarlanady, sosyn olar óz tilinde sóıleýdi múlde toqtatady, ulttyq salt-dástúrden maqurym bolyp, ulttyq namys degen ne ekenin bilmeıtin bolady. Búgingi qazaqtyń jaǵdaıy dál osyǵan  jetti. Ne istemek kerek?