Urylar kimniń baı, kimniń kedeı ekenin áleýmettik jeliden biledi

Búginde "Instagram", "Facebook", "V kontakte" tárizdi áleýmettik jeliler halyqtyń kúndelikti ómirine aınalǵaly málim. Ǵalamtordaǵy paraqshasyna sát saıyn  qarap, dostarynyń jarıalymyna pikir jazyp, óziniń jeke ómirin barynsha tanytatyn sýretterdi molynan jarıalaý ádet bop ketkendeı. Bylaıǵy tirlik jaıyna qalyp, naǵyz ómir osy ǵalamtorda ma deısiń keıde.

Buryn qazaq jeke basynyń jetistikterin bireý aıtyp, kózinshe maqtasa yńǵaısyzdanyp, "aıtsań bálensheni aıt, meniki ásheıin jaı nárse ǵoı" dep, ózin qarapaıym ustaýǵa tyryssa, búginde "meni kórshi, meni maqtashy" degendeı, jeke bas jarnamasyna qumar. Jańadan alǵan kıim-keshegin, qaı jerden qandaı tamaq ishti, kimnen qandaı syılyq aldy, kúndelikti tirligindegi usaq-túıegine deıin áleýmettik jelige salyp qoıatyndar kóp.

Osydan on jyl buryn amerıkan balasy synyptastary úshin oılap tapqan feısbýk búginde álem halyqtary úshin  baılanys quraly ǵana emes, otbasylyq álbomyna aınalǵandaı. Kimniń otbasynda qansha adam bar, balasy nemen aınalysady, búgin ne jedi, keshe ne ishti, kez-kelgen ýaqytta ǵalamtordy ashyp kóre alasyz. Negizi áleýmettik jeli adamdardy bir-birimen baılanystyrý úshin jáne eń mańyzdy degen aqparattarmen bólisý úshin shyqqan dúnıe bolsa kerek. Biraq talaı jan mańyzdy men mańyzsyzdyń arasyn aıyrmaıtyn kúıge jetkendeı. "Meni kór, men qandaımyn, mine!" degendeı, ǵalamtorǵa baryn shyǵaryp qoıady.   

Bazarǵa kim kelmeıdi, jelide kim otyrmaıdy?

Keıde maǵan áleýmettik jeli qara bazar sıaqty kórinedi. Bazarda kim joq deısiz? Ne satylmaıdy deısiz? Keıbir jeli tutynýshylary bazarǵa baryp, "meniń ómirimdi kórińder, úıimde mynandaı zat bar, jaqyndarym mynandaı jumys isteıdi, alatyn jalaqysy mynandaı mólsherde, meniń avtokóligime qarańyzdar" dep turǵandaı. Qara bazarǵa kelgen myńǵyrǵan halyq túgel ańtarylyp, soǵan qarasa, tamsansa "qandaı keremet! dep maqtasa deıdi. Jeli tutynýshynyń jazǵan aqyldy jazbalaryn oqyp, "netken danyshpan adam" dep aýzynyń sýy quryp maqtasa deıdi.

Dosy bardyń dushpany da bar. Osyny kóbimiz eskermeımiz. Al ury-qary úshin áleýmettik jeli tipti tegin anyqtamalyq ispetti. Kimniń turmysy qandaı deńgeıde ekenin tez biledi. Tipti kisiniń meken-jaıyn da ońaı taýyp alady ǵalamtor arqyly.

Áleýmettik jeli arqyly urylar tonaıtyn adamyn ońaı tabatynyn prokýratýra óklideri aıtty da. Byltyr máselen, Astanadaǵy Almaty aýdanynyń prokýratýra ókili urylar áleýmettik jelige júktelgen sýretterden turǵyndardyń turmys dárejesin ońaı bajaılaıtynyn aıtyp, málimdeme jasady. Úıiniń aýlasy men shıfonerindegi kóılek-kónshegine deıin sýretke túsirip, jelige júktep qoıǵan soń adam tonalýǵa  ózi suranǵandaı áser beretini ras.

Endi bireýler alys aparǵa shyǵar aldynda úıiniń mańynda tonalǵany týraly aqparatty estımiz. Álgi japa shegýshiniń áleýmettik jelidegi paraqshasyna kirseń "Erteń bálen degen qalada jıyn bolday. Soǵan baramyz. Grant tapsyrylady. Meni kútip alyńdar, dostar!" degen sıaqty jazba turady. Osydan keıin tonalýǵa kim kináli dep suraýdyń ózi artyq. Taǵy bireýler "Búkil otbasymyzben shet elge demalýǵa ketip baramyz. On kúnnen soń kelemiz" degen jazba qaldyrady. Urylar onyń úıinde eshkim bolmaıtynyn osydan biledi. Byltyr Astana qalasynda áleýmettik jeli arqyly tonalatyn nysandy ońaı tabýmen aınalysqan pavlodarlyq top ustaldy. Urylar ál-aýqaty joǵary otbasyn ǵalamtordaǵy paraqshalar arqyly tapqanyn ózderi aıtyp bergen.

Bári de marketıń úshin

Ǵalamtordyń adamdardyń jeke ómiri úshin qaýipsiz emestigin amerıkalyq ınjenerler de jasyrmaıdy. Máselen, Tracx kompanıasynyń bólim basshysy Maık P. " Ǵalamtordaǵy aqparattardyń basym bóligi ashyq, bárine qol jetimdi" deı kele, áleýmettik jelige tirkelgen adamnyń qaıda júrgeni, páterinde qaı ýaqytta kisi bolmaıtynyn anyqtap beretin saıttardyń bar ekenin aıtady. Mysaly, Ýkraınada urylar osyndaı saıttardy paıdalanatyn kórinedi. Al AQSH-tyń Pallorium detektıv agenttiginiń jetekshisi Stıven Rambam  halyqaralyq konferensıada jasaǵan baıandamasynda  áleýmettik jelidegi aqparattar marketıń úshin deıdi. Iaǵnı, adamdardyń qandaı kıim kıetini, qandaı jemis jeıtini, t.b. aqparattardy jınap saralaý úshin qajet. Kapıtalızm zamanynda bul óte tıimdi bolǵanmen, ekinshi jaqta jaman pıǵyldylardyń da bar ekenin umytpaǵan jón.

Saqtyqta qorlyq joq

Árıne, búginde ǵalamtorsyz ómir súrý qıyn, tipti múmkin emes. Bir kún ǵalamtorǵa kirmegen jan ózin ómirden artta qalǵandaı, qoǵamnan shetkeri qalǵandaı sezineri haq. Biraq jurttyń bárin dos kórip, jeke bas qupıalaryn kópshilikke jaıyp salý qanshalyqty qajet? Tanylǵan durys, biraq jeke bas amandyǵy bárinen mańyzdy ekenin umytpaǵan abzal.

 Áleýmettik jelini múldem paıdalanba deýge bolmas. Óıtkeni ǵalamtor qazirgi qoǵamnyń asa bir qajetti dúnıesine aınalǵan. Mamandar áleýmettik jelige tirkelgen adam jeke ómiri týraly aqparattyń barlyǵyn jurtqa kórsetpegeni jón deıdi. Sebebin joǵaryda aıttyq.

Aıǵanym Birtýar