«Qamshy» portaly poshtasyna «álemdegi tanymaly ateıster týraly» maqala kelip tústi. «Qamshy» portaly búginge deıin dinder tatýlyǵy, azamattardyń senim bostandyǵy týraly kóp jazdy. Portaldyń minberi qurmetti oqyrmandarymyz úshin ár qashan erkin oı-talqy alańy ekenin eskerte otyryp, túrli salalarda óshpeste qoltańba qaldyrǵan ateıster týraly maqalany nazarlaryńyzǵa usynamyz:
***
Men, qazaqtyń qarapaıym ǵana balasymyn. Osy eldiń azamaty hám musylman erkekpin. Ózderińiz sıaqty dúnıedegi bolyp jatqan dúrbeleńge kóz tastap, oı qosamyn. Keıbir suraqtarǵa múlde jaýap tappaı dal bolam. Ǵylym jańalyqtaryn izdep júrip oqımyn. Sondaı kezderde, musylman hám musylmandyq týraly áleýmettik jelidegi talqyny jıi kózim shalady. Tipti, qazaqtar bir-birin julyp jep, jaǵa jyrtysyp jatady. Sondaǵysy qyzdyń basyn búrkeýi men uzyn saqal, qysqa balaqtyń áńgimesi. «Áıeldiń qaı jaǵynan kelgen durys?» degen sıaqty sasyq áńgime... Álde bir aqylshy ýaǵyzshylar shyǵyp alyp, keıipkeri belgisiz, mekeni anyq emes, sýbektıvti ýaǵyzdar aıtyp jatady. Biri qoldaıdy, biri syn aıtady. «Qyryq pyshaq» sóz jarys. Talqynyń bolǵany jaqsy ǵoı, eger nátıje bolsa... Bulardiki qur dúrmek! Ózine de, ózgege de paıda bermes qur talas...
Sodan soń baryp, musylmandyq degenniń ne ekeni týrasynda izdene bastadym. Biraq, musylmandyqty taný úshin ateızmdi bilý kerek sıaqty. Ateızmniń Mekke nemese Vatıkan, Quddys sıaqty qasıetti mekeni joq, alaıda kórnekti ókilderi bar. Álemdegi tanymaly ateıster kimder?
Sonaý ejelden Tomas Edıson, Mark Tven, Charlz Darvın, Karl Marks, Albert Eınshteın sıaqty ǵalymdar óz zamanynda tabandy túrde «qudaı joq!» dedi, jaı ǵana «joq» demedi, dinniń maqsatyn túsindirdi, betperdesin ashty. Ǵalamnyń ǵalamatyn ǵylymmen aıqyndady. Ǵalamnyń damýyna orasan úles qosqan ǵalym ateısterden bastaıyq.
Stıven Ýılám Hokıng(Stephen William Hawking) - Aǵylshyn fızık-teoretık jáne kosmolog. Kembrıdjde ornalasqan Teoretıkalyq Kosmologıa ortalyǵynyń irgetasyn qalaýshy jáne jetekshisi. Onyń ómiri men ǵylymǵa ákelgen jańalyǵy týraly bilmeıtin jan az shyǵar. Ol tipti óziniń densaýlyǵyna qaramastan 2009 jyly ǵaryshqa ushty.
Rıchard Fılıps Feınman(Richard Phillips Feynman. 1918 – 1988), Onyń jasaǵan matematıkalyq apparaty óristiń kvanttyq teorıasynyń damýynda mańyzdy rol atardy. Nobel syılyǵynyń laýreaty.
Bor Nıls(Niels Henrik David Bohr. 1885 – 1962) 1927 jyly mıkro dúnıeniń eń mańyzdy prınsıpteriniń biri — tolyqtyrǵyshtyq prınsıpin tujyrymdady. Ol qurandy ıadro teorıasynyń avtory (1936). Bor — Nobel syılyǵynyń laýreaty (1922)
Frensıs Krık (Francis Crick. 1916 –2004) – aǵylshyn molekýlárly bıology, bıofızıgi jáne neırobıolog. Krıkke 1962 jyly (Dj. Ýotson, M. Ýılkınsonmen birge) nýkleın qyshqyldarynyń molekýlalyq qurylymyn (strýktýrasyn) jáne onyń aǵzanyń tuqym qýý belgileri men qasıetterindegi mańyzyn ashqany úshin Nobel syılyǵy berilgen.
Shved ónertapqyshy ári kásipkeri Alfred Bernhard Nobeldiń(1833 — 1896) ózi ateıs bolǵan. Ol 1867 jyly dınamıt jasaý jumysyna patent alyp, ony kóptep shyǵarýǵa kiristi. Óz atynan halyqaralyq syılyq taǵaıyndady.
Zıgmýnd Freıd (Sigismund Schlomo Freud. 1856 – 1939) — Avstrıa psıhology, psıhıatry jáne nevrology. Psıhoanalız iliminiń negizin qalaýshy. Z.Freıd teorıasynyń álemge áıgili ilim retinde tanylǵandyǵy sonshalyq búginde ǵalymdar «psıhologıa – bul Freıdtiń ózi» degen qaǵıda qalyptasqan.
Djeıms Dúı Ýotson (James Dewey Watson. 1928.) — amerıkandyq bıolog. Frensıs Krıkpen jáne Morıs H. F. Ýılkınspen birge 1962 jyly DNQ-nyń molekýlárlyq qurylymyn ashqany úshin — fızıologıa nemese medısına salasyndaǵy Nobel syılyǵyna ıe boldy.
Ivan Petrovıch Pavlov(1849 — 1936) — orys ǵalymy, birinshi orys Nobel syılyǵynyń laýreaty, fızıolog, joǵary júıke qyzmetin jáne júıke tizbekterin qalyptastyrý ǵylymyn jasaýshy; Reseıdiń eń iri fızıologıalyq mektebiniń negizin qalaýshy; «as qorytý fızıologıasy boıynsha jumysy úshin» Fızıologıa nemese medısına salasyndaǵy Nobel syılyǵynyń 1904 jylǵy laýreaty. Ol, qudaı týraly: «Adam aqyly oryn alǵan nárselerge sebep izdeıdi. Qashan sońǵy sebepke deıin jetken kezde, áne sol Qudaı. Barlyq iste de sebep izdep talpynǵandar sol qudaıǵa jetedi. Al, men qudaıǵa senbeımin. Men dindarlar otbasynda óstim, ózim din qyzmetshisiniń balasymyn. 15-16 jasqa kelgen kezde túrli kitaptar oqydym. Qaıta ózgeriske tústim, ári bul maǵan ońaıǵa soqty. Adamnyń ózi qudaı týraly túsinikti sanasynan shyǵaryp tastaý kerek», deıdi.
Albert Kamú (Albert Camus. 1913 – 1960) — ekzıstensıalızm baǵytyndaǵy fransýz jazýshysy jáne fılosof, tiri kezinde-aq «batystyń ar-namysy» dep qurmettelgen, Nobel syılyǵynyń ádebıet boıynsha 1957 jylǵy laýreaty boldy.
Dokınz Rıchard(Clinton Richard Dawkins. 1941. ) Aǵylshyn etologi, evolúsıalyq bıolog ári jazýshy. Ateıs hám gýmanıs. Ǵalam men jer betindegi jaratylys týraly «qoldan jasalǵan» túsinigine túbegeıli qarsy shyqqan. Kitaptary 31 tilge aýdarylyp, mıllıondaǵan tırajben satylǵan. 2006 jyly jaryqqa shyqqan «Qudaı elesi (The God Delusion) kitabynda qudaıdyń barlyǵy men dinderdiń qajettiligi úshin aıtylatyn dástúrli «dáıekterge» qarsy shyǵyp, ateısti kózqarasyn ustandy.
Vıtalıı Lazarevıch Gınzbýrg (1916-2009) - Keńes Odaǵynyń jáne Reseı Federasıasynyń teoretık-fızıgi, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory (1942), profesor (1945), Reseı ǵylym akademıasynyń akademıgi (1991), Nobel syılyǵynyń fızıka ǵylymy boıynsha laýreaty. Eńbekteriniń negizgi bóligi radıotolqyndardyń taralýy, astrofızıka, ǵaryshtyq sáýlelerdiń paıda bolýy, Vavılov-CHerenkov sáýlelenýi, plazmanyń tabıǵaty, krıstaldyq optıka jáne taǵy basqa taqyryptarǵa jazylǵan. Onyń 400-den astam ǵylymı maqalalary men teorıalyq fızıka, radıoastronomıa men ǵaryshtyq sáýlelerdiń tabıǵaty týraly 10 monografıa jazǵan. Ol, qudaıdyń jaratýyn emes evolúsıalyq prosesti qýattaıdy. «Reseı ǵylym akademıasyndaǵy myń 200 adamnyń, myńy (%84) qudaıǵa senbeıtinine senimdimin» dep málimdeme jasaǵan bolatyn.
Stıven Vınberg(Steven Weinberg. 1933.) Amerıkandyq fızık. 1979 jylǵy Nobel syılyǵy ıegeri. Ol, 1999 jyly Vashıngtondaǵy kosmologıa týraly konferensıada jasaǵan baıandamasynda: «Din adamzattyń qundylyǵyn qorlaıdy. Dinmen de, dinsiz de, jaqsy adamdar meıirimdiligin, jaman adamdar jaýyzdyǵyn jasaı beredi. Biraq, jaqsy adamdarǵa jaýyzdyq jasatý úshin, oǵan din qajet» dep málimdeme jasaǵan bolatyn.
Bulardyń arasyna musylman dep bilinetin Túrik elinen jazýshy, oıshyl Turan Durun(Turan Dursun . 1934 – 1990) men tanymaly syqaqshy Ázız Nesındi(Aziz Nesin. 1915 – 1995) qosýǵa bolady. Turan Dursun ómiriniń bastapqy jyldarynda ımam hám múftı bolǵan. Keıinnen jasaǵan zertteýlerinde Islam dini men Muhammed Paıǵambardy aýyr synǵa alǵan. Osyndaı zertteýlerinen keıin Islam fýndamentalısteri qorqytyp bopsalaǵan. 1990 jyly úıiniń aldynda qastandyqpen atyp óltirildi. Onyń syn sózderi keń taralǵan, solardyń birinde «Erkindikti mataǵan ártúrli shynjyr shaǵylýy kerek. Eń áýeli bastaǵy «ıman» shynjyry. Iman shynjyryna baılanǵan sana turaqty, aýyspaıdy. Bul bolsa tabıǵattyń evolúsıalyq qurylymyna teris. Shynjyrly sana tolysa almaıdy. Aýysýǵa, jetilýge peıildi de bolmaıdy», deıdi. «Aqyl men bilim ıntellıgent bólimde. Din men Iman bolsa qarańǵylyqta. Aqyl men bilimniń ólshemderi belgili, baqylaısyń, tájirıbe jasaısyń, obektıvti qaraısyń. Dinde bolsa bular múlde joq», deıdi taǵy bir sózinde Turan Dursyn.
Azız Nesınniń tiri kezinde ústinen 300-ge jýyq qylmystyq is qozǵalǵan. 5,5 jylǵa jýyq ómirin túrmege bergen jazýshynyń kitaptary 10 mıllıonǵa jýyq tırajben satylǵan. «Din men Aqylaq sabaǵyn dinsizder úıretsin. Dinder arasynda salystyrý jasaıtyn, obektıvtik kózqaraspen zerdeleıtinder dinsizder. Bir dindi ustanýshylar basqa dinge birdeı qashyqtyqtan obektıvti kózqaraspen qaraı almaıdy» dep, din ustanýshylardy synǵa alady.
Árıne, ateıs ekenin ashyq aıtqan kóptegen ǵalymdar bar. Men, eń tanymaly degenderin atap óttim. Álemdi ýysyna ustap, bılik júrgizgen Qytaı kósemi Maý Zydoń, Komýnıser kósemi Lenın, SSSR-diń sońǵy bıligin ustaǵan Gorbachev sıaqtylar da ateıs bolǵan.
Nobel syılyǵyn alǵan Bernard Shoý, Mıhaıl Sholohov, Joze Saramago sıaqty jazýshylar da ateıster qatarynan.
Al, qalyń jurt kınolaryn tamsanyp kóretin Andjelına Djolı, Bred Pıtt, Kıra Naıtlı sıaqty Gollıvýd juldyzdar tapqan tabystarynyń qanshama qarajatyn qaırymdylyqqa jumsap júrgenin menen góri siz jaqsy bilersiz.
Al, tehnologıa álemine tóńkeris jasaǵan Microsoft-tiń qurýshysy, Bıll jáne Melında Geıtster qaıyrymdylyq qorymen mıllıardtaǵan dollaryn qaırymǵa jumsap júrgen ekinshi eń baı adam Bıll Geıtsti;
Jurt qolynan tastamaı, jańasy shyqsa alýǵa asyǵyp armandaıtyn Aıfondardy óndirýshi Apple kompanıasynyń negizin qalaǵan Stıv Djobsty;
Kóbińiz kóten oıylǵansha kúnde jabysyp otyryp, «saqal sanap» júrgen Facebook-ti ómirge ákelgen Mark Sýkerbergti qaıda qoıasyz?
...
Keshe ǵana álemniń musylmandary úshin eń qasıetti jeri Mekke ornalasqan Saýd Arabıa ózine kelýshiler úshin vıza qunyn 5 esege ósirgenin estidim. Sırıada kúnde soǵys, mıllıondaǵan turǵyn ózderi kápir sanaıtyn Eýropaǵa bosyp ketti. Túrkıada kúnde jarylys. DAISH eshkimge es bermeı tur. Baǵdatyń da, Kabýlyń de tynysh emes. Ne deýge bolady? Qudaıǵa biz ǵana jaqynbyz deıtin musylmandar tórt qatynnyń sońynda júrgende ateıs ǵalymdar aıǵa da ushty, kókti de, jerdi de, teńizdi de zerttedi. Al, siz musylman bolsańyz ne istedińiz? Erteń qudaıyńyzdyń aldyna ne dep barasyz?
Orazıman Nesipuly
