Jyl on eki aıdyń ishindegi eń qadirli, eń artyq hám eń qurmetti aıy bolǵan ramazan aıy jaqyndaý sebepti árkimniń aýzyna «Oraza bolyp qaldy» degen sózder kire bastady. Bul aıdaǵy qylǵan qulshylyq, istelgen isterdiń «O dúnıedegi saýaby sondaı bolatynyn» qoıa turyp, biz munyń artyqshylyǵyn ózimizshe hám zamana, adamshylyq, ultshylyq isteri jaǵynan qarap, biraz tekserip óteıik.

Oraza degen atynan-aq basqa jaqtary halyqtyń ózderine de belgili bolar. Biz bul orynda ol retin jazbaı-aq ótýdi laıyq kórdik. Jalǵyz-aq ramazan aıy ár jerdegi halyqtardyń bastaryn qosyp, bir-biriniń halderimen tanysýǵa, paqyrlardyń halderin eskerip, olarǵa járdem berýge jurtqa teńdik-qurdastyq, yntymaq-birlik, saýlyq-tazalyq hám qulshylyq-qudaıshylyq sıaqty isterdi úıretýde basqa aılardan góri kóp artyq. Sondyqtan halyq qasynda basqa aılarǵa qaraǵanda munyń qadir, qurmeti de zor. Tek biz bul orynda, bizdiń halyq osyndaı qadirli, qymbat aıdy nemen ótkizbek? Qudaıshylyq, qurdastyq isterinde nendeı is kórsetpek bolǵanda ondaı kóńildiń jińishke jerinen shyqqan qadirli qyzmetterin kimge kórsetpek hám kimge bermek degen saýaldy sheshýmen ǵana toqtaımyz. Muny bizge baıandaýdaǵy maqsat: ramazan aıy kirgende búgin ıslam dinindegi halyq, onyń ishinde ásirese bizdiń qazaq, bul aıdy artyqsha shat kóńilmen ótkizýge tyrysady.

Mańdaıynyń terin tógip tapqan maldary zeketke tolsa, zeketke shyǵarǵan malyn, pitir-ýájip sadaqalaryn moldaǵa berip, jaryqtyqtardyń batasyn alý, olardy basqa aılardaǵy isterinen góri artyqsha qurmet etý hám ózderinshe paqyrlardyń halderin qaıǵyryp, olardyń turmystaryna ózderiniń sadaqalarymen jeńildik berý bar. Onyń ústine opat bolǵan jaqynyn, týǵandaryn osy aıda eskerý bar. Bulary qaryndastyq retimen qaraǵanda óte qolaıly isterden. Biraq túptep tese qarap tekserip kelsek, zeket, pitir hám basqa ýájip sadaqalardyń beriletin kisileri jalǵyz moldalar ǵana bolmasa, taqyr, qoıshy-qolań kórshi, ıakı birer shákirt, muǵalimder ǵana bolyp shyǵady. Paqyr, muqtaj jalǵyz bular ǵana emes, ózine-ózi jetpeı, qysqa jip kúrmeýine kelmeı muń-muqtajy kóp, ulttyǵyn saqtaý úshin tirshilik retindegi ǵylymǵa sýsaǵan halyq  paqyr, muqtaj. Paqyrlyq, muqtajdyq degen nárseler sharýaminez, kún kórý týrasynda adam balasynyń dilgirlikke túsipdaǵdaryp turýynan ǵıbrat. Bul daǵdarys bir kisiniń, buryp aıtqanda birer moldanyń basynda ǵana emes, bútin halyqtyń – ulttyń basynda. Ásirese bizdiń qazaq sıaqty bilim-ónerden quralaqan, ony bererlik bilim jurttarynan da bos turǵan ,oqýshylary az, bolǵandarynyń qaltasy joq bolǵan halyq bolady. Mundaı paqyr halyqtyń oqý-bilim jurttaryn kóbeıtýge tyrysyp, oqýshylaryn arttyryp muqtajdyǵyn shyǵarýǵa qyzmet etken kisiler, baılar qudaıshylyq, adamshylyq isterineki dúnıede de ótegen zor saýapty bolady.

Quran kárimdegi baıan etilgen sadaqa oryndary da osy negizderge qurylyp aıtylǵan:

1) Qurandaǵy aıtylǵan «paqyr» degen sózdiń maǵynasy birkisiniń, bolmasa kóptiń muqtajdyǵyn shyǵarý degen sóz. Buǵan ult muqtajdyǵy da kiredi. Muny shyǵaramyn degen ultqa ne kerek? Sol keregin jetildirý úshin Alla taǵala «sadaqalaryńdy muqtaj bolǵan adamdarǵa berińder» dep kóptiń qamyn oıǵa salyp aıtqan.

2) «Ibn Assýbılge» berińder degen bizshe jol balasy. Buǵan muqtajdyq haldegi jolaýshylar men naqyqsyz týǵan balalar (bul bizde joq), shaharly jerlerde kóp bolady, anasy, asyraýshysy bolmaǵandyqtan tapqan balasyn kóshege tastap ketýreti kiredi. Bulaı týǵan balalardy da tárbıe etýdi jurt ústine mindeti qylyp artqan. Bul ulttyń muqtajdyǵyn kózdeýde aqyldy negizben qurylǵan bir jol. Sondyqtan bul retten qaraǵanda da sadaqalardyń ult muqtajdyǵyn shyǵarý úshin qoıylynǵan jurttarǵa ustalynatyndyǵyn kórsetedi.

3) «Fı sýbıl-allaǵa» berińder degen. Buǵan oqý jolyndaǵy barsha shákirtter men ult muqtajdyǵyn óteıtin oryndar kiredi.

Bul úshinshi orynda joǵarǵy aıtylǵan eki orynnan góri sadaqalardy halyq muqtajdyǵyna jumsaý da ashyǵyraq baıan etilgen.

4) «Ýa alǵaramınge» berińder degen. Bul burysh basyp sasyp turǵan adam. Buǵan sadaqa berip kóterip jiberýde de zor maǵyna bar. Qysqasy, qalaı oılasaq ta sadaqalardy Alla taǵala adam balasyn dilgirlikten shyǵarý úshin berýge buıyrǵan. Halyq ta sol dilgirlikteginiń biri.

Besinshe retten kórsetip, muny da aıtyp óteıik. Alla taǵala Quran kárimde paıdaly orynǵa ózderiniń súıgen nárselerińmen malyńdy shyǵarmaı turyp izgilik, jaqsylyq degen nársege jetise almaısyńdar dep bútin adam balasyn shyn kóńilmen ult isine qyzmet etýge qyzyqtyrady. Eger ult isiniń keregi bolmasa, ol ult isine mundaı ýájip hám zeket sıaqty sadaqalardy eń súıgen malyńnan berińder dep qyzyqtyrmas edi.

Munan kórinip tur: súıgen malyńnan sadaqa shyǵarý bir kisige ǵana emes, bútin ult isi ekendigi. Ár neshik mundaı paryz,ýájip-sadaqalar bir kisiniń paıdasyna ǵana emes, bútin ult paıdasyna beriledi. Ol ult paıdasy mektep, medrese sıaqtyjurttar salyp, bala oqytý sekildi isterde tabylady.

Endi bizdiń halyqtaǵy qudaıy sadaqalardyń kóbi osy qurmetti ramazan aıynda ótelinýge yjdıhat etilinetin bolǵandyqtan, biz ramazan aıy jaqyndaý taqyrypty mundaı retterdi baıandap, halqymyzǵa usynýdy ózimizge laıyq kórdik. Mine, halyq, sadaqa berilinetin oryndar osy aıtylǵan negizdi jolmen bolady. Endigi is ózderińde. Áshirdiki de osy aıtylǵan oryndar. Meniń bul jazǵan sózderim 176 nómir «Qazaqtaǵy»jazylǵan Jıenǵalı myrzanyń ótinishine jaýap bolsa kerek.

Álıhan.

«Qazaq» gazeti, 1916 jyl.

Máskeý qalasy.

Maqala Álıhan Bókeıhannyń 9 tomdyq shyǵarmalar jınaǵynyń 6 tomynan.