«Qamshy» portaly redaksıasyna ishki syryn aqtaryp, kóz jastaryn súrte otyryp, muńyn shaǵyp, kómek-qoldaý surap habarlasqan azamattar kóp. Olardyń tutqadaǵy kómeski daýystaryn estip, shalǵaıdan jetken hattaryn oqı otyryp biz de kóńilimiz jabyrqap, alasapyran kúı keshtik. Basqa sharýalardy ysyryp qoıyp solardyń jaǵdaıyna den qoıdyq.  Halyq bizge úmit artsa, biz senimdi aqtaýǵa tyrysyp baqtyq. «Raqmet» degen bir aýyz sózdi estigende kóńilimiz jadyryp, bir marqaıyp qalatyn boldyq. Sóıtip júrgende «Qamshynyń» qorjynyna mynandaı áserli hat kelip tústi.

«Men bes balaly anamyn. Altynshym bir aıdan soń Alla qalasa dúnıege keledi. Almatyda bireýdiń bir bólmeli úıshiginde tórt jyldan beri turamyz. Úı ıesi biraz ýaqyttan beri úıdi bosatýymyzdy surap otyr. Al meniń barar jerim joq. Onsyz da bir bólmeniń tabaldyryǵyna deıin áreń syıatynbyz. Altynshym dúnıege kelse, múldem syımaımyz ba dep qorqamyn. Túrme sekildi qýyqtaı tar lashyqta qor bolǵan balalyq shaqtary-aı. Terezege telmirip, keshke deıin ys sasyǵan aýa joq qapasta ómirleri qyzyqsyz ótýde.

Bizdiń eń basty armanymyz óz baspanamyz bolsa ǵoı. Eshkim ket demeıtin, rahattanyp jýynyp shaıynatyn. Balalarym keń tynys alyp, shapqylap oınaıtyn. Men eshqashan jumystan qashpaımyn. Tek, tek óz baspanam bolsa ǵoı, shirkin. Biz ólgen soń qara jer máńgi ózińdiki bolyp buıyrady ǵoı. Ony ne isteımiz? Tiri kezimizde keń baıtaq jerde tar qýysta beınetpen ótken azapty kúndi ótkizip alyp. Nege? Biz de adam balasymyz ǵoı, eń bastysy qanymyz qazaq qoı. Osylaı ár kúnimizdi óz elimizde qaıyrymsyz basshylarǵa jylap barýmen ótkizemiz. Oıpyrmaı ne degen júrek? Ornynda tas pa dersiń. Beıbit elmiz desek te, aýyrsań da, ash qalsań da eshkimniń sharýasy joq. Óle ber. Endigi bar eń sońǵy úmitimiz, jeti adamnyń taǵdyryn sizge amanat etsem bola ma? Eger siz «joq, qolymnan kelmeıdi» deseńiz, men eshqashan jaqsylyq ataýlyǵa sene almaıtyn shyǵarmyn. Eń sońǵy sóngeli turǵan shyraǵym, úmitimiz siz ben jomart qara halyqta. Eń bolmasa bir teńgeden qıatyn shyǵar» dep jazylǵan hatta.

Kóp balaly ananyń úıin izdep, jolǵa attandyq. Joldy tabý shyndyǵyna kelgende ońaı bolmady. Úıdiń úlkeni Dıas aldymyzdan shyǵyp, jol nusqaǵany jón boldy. «Úlken ulymnyń esi kirip qalǵan. Kameraǵa túskisi kelmeıdi. Namystanady» degen áıeldiń sózderi jol boıy qulaǵymnan ketpedi. 14 jastaǵy Dıasqa qarap otyryp anasynyń bir aýyz ótinishin aıaqasty etpeı, qysylsa da, qyzaryp uıalsa da bizdi úıine alyp kelgenine ishteı rıza boldym. Mashınadan túsip jatyp jan-jaǵyma zer salyp qaradym. Ortasha aılyǵy 143 650 teńge, gúldengen, damyǵan, órkenıetti Qazaqstanda emes, Meksıkanyń kedeı aýdanynda júrgen sıaqtymyn. «Myna jerge avtobýs keledi me?», «jaqyn mańdaǵy aıaldama qaıda?», «saı basynan tómenge qaraı shanamen quldılaǵan qara domalaq qazaq balalary nege juqa kıinip alǵan?», «olar oınaǵandaryna máz-meıram bolǵanymen únsizdikte júrekteri ne dep saıraıdy?», «Dıas nelikten sonsha qatty jóteldi?», «mynaý rasymen de men kúnde kórip júrgen sulý Almaty ma?», «endeshe men ózimdi nege jat sezinýdemin?» degen oılarǵa shomdym. Meni qalyń oıdan shyǵarǵan jańaǵy Dıas boldy.

Onyń úndemesten bizden alystap, asyǵyp ketip bara jatqan beınesi kóp nárseni ańǵartty.  Kameramen balalardyń júregin men de aýyrtqym kelmedi. Biraq sheshingen sýdan taıynbas deıdi. Kópbalaly ananyń jan aıqaıyn qalyń qazaqqa jetkizý qajet bolsa, maqala jazý azdyq etetinin moıyndaıyq. Jetim-jesir, aýrý-syrqaý kóbeıgen myna zamanda óz kózimen kórmeıinshe eshkim eshkimniń dálelsiz sózine senbeıtin bolǵan.

Qaqpasy joq eski úıshiktiń esigin toqyldattyq. Basyna oramal taqqan, turmys taýqymetin aıamaı tartsa da sulýlyǵyna syzat túspegen kelinshek ishke kirýimizdi ótindi. Bizge jazylǵan hattyń avtory 1982 jylǵy, Jambyl oblysynyń týmasy, 5 balanyń anasy, altynshysyna aıaǵy aýyr Anar Toqmanbetova. Mahabbatta joly bolmaǵan ol «Kúıeýińiz qaıda? Sizdi mundaı halde qalaısha tastap ketken? Balalaryna nege kómektespeıdi?» degen suraǵyma basynda irkilip qaldy. Men Anarǵa barynsha sabyrly bolýdy, kóz jasqa erik bermeý kerektigin, ómirge keletin sábıdiń densaýlyǵyn oılaýymyz qajet ekendigin eske salýmen boldym.

«Jaqsy áıel jaman erkekti adam qylady deıdi. Men jaqsy áıel bolýǵa tyrystym. Joldasym balajan bolǵandyqtan balalardy birinen keıin birin týa berdim. Maǵan degen ystyq mahabbaty sýyp, bári baıaǵydaı bolmasa da balalary úshin janymyzda qalyp, bizdi asyraıdy dep oıladym. Ókinishke qaraı, olaı bolmaı shyqty» deıdi Anar.

«Onymen ajyrasqym keldi. Sotqa kelmegendikten ajyrasa da almadyq. Sizder meni kóp bala týa berdiń, endi qaıtadan júktisiń dep jazǵyratyn shyǵarsyzdar. Bul da Allanyń bergen syıy ǵoı. Men odan bas tarta almaımyn. Taǵdyrǵa kóndim. Balalarym baqytty ómir súrse, páterli bolsaq boldy. Jetedi. Beseýin de ózim baǵyp-qaǵyp adam qyldym. Altynshysy da adam bolady. Tek baspanamyz bolsa, shirkin» dep ol ishtegi segiz aılyq balasyn jasyrýmen boldy.

Qazaqtyń maqtaýǵa kelgende sarań, synaýǵa kelgende sózsheń ekenin bilemiz. Qazaqty qazaq bola tura jamandaǵym kelmeıdi. Alaıda Anar erteń maqala shyǵysymen oqyrmandar tarapynan san túrli suraq týyndaryn bilip otyr. Men onyń kóńil-kúıin túsirgim kelmedi, taqyrypty aýystyrmaq nıette balalarmen tanystyrýdy ótindim.

«Úlkeni Dıas 14 jasta (úıde joq), Dıana 10 jasta (ol da Dıas sıaqty jýrnalıser keledi degenge qashyp ketti), Eldar 8-de, Dıdar 6 jasta, kenje qyzym Káýsar 5-te» dedi maqtanyp. Úsh balanyń da jótelip turǵanyn baıqadym. «Aýyryp qalǵan ba? Qandaı dári-dármek beresiz? Úıge dáriger shaqyrdyńyz ba?» dedim. Sóıtsem, balalardyń tumaýmen aýyrǵandaryna biraz bolypty. Ásirese, Dıas qatty aýyrypty. Anar ózi ıne sala alady eken. Dárihanadan dári ákep, sony egipti. Biraq onysy bitip qalǵan eken. Qalǵan balalarǵa da salaıyn dese qazir qarajaty joqtyǵynan qoly baılanyp otyr. Aǵash oıynshyqty sóıletip, óz-ózimen tynysh oınap otyrǵan kishkentaı Káýsarǵa qarap janym odan beter ashyp ketti. Biz bolsaq balaǵa anany-mynany áperemiz, eń sońynda oıynshyqtardyń kóbeıip ketetini sonshalyq, jınaý úshin kádimgideı ýaqyt ketiremiz. Al, Káýsar bolsa úsh oıynshyqty qanaǵat etip otyr. Dıdar men Eldar qoldaryna qaryndash alyp, aq qaǵazǵa sýret salyp jatyr. Úsheýi de erkelikten ada. Qysta aýyryp qalyp dalaǵa shyǵa almaıtyn, jazda aýlalary qoqys alańyna aınalyp, kemirgishter aıaq basqyzbaıtyndyqtan terezege telmirip otyratyn balalarǵa et júregiń ezilmeý múmkin emes.

Eń soraqysy – myna úıshik Anardyń múlki emestigi. Kez kelgen ýaqytta (ol erteń de bolýy ábden múmkin) inisi áıelimen kelip bosatýdy suraýy ǵajap emes. Anardyń aıtýynsha, olar da pátersiz. Bireýdiń páterin jaldap turady. Óz jerlerine kelip, úı salmaqshy eken. «Armandaryn ómirge aınaldyraıyn dese men kedergimin. 5 balamen úıdi bosata almaı otyrmyn. 5 balamen qaıda barmaqpyn? Árbir kúnim qorqynysh» dep otyr kópbalaly ana. Ata-anasyna da arqa súıeı almaıtyn, inisine de jany ashyp turǵan oǵan qarap qaısarlyǵy men eńbekqorlyǵyna tánti bolmaý múmkin emes. Júktiliktiń 34 aptasyna qaramastan birneshe jerde jumys istep, balalaryna nan taýyp berip júrgen ol bar armany úı ekendigin qaıtalaýmen boldy.

«Óz-ózime qol jumsaǵym kelgen sátter de bolǵanyn jasyrmaımyn. Biraq balany dúnıege ákelgen ekenmin, orta joldan tastap ketýge dátim shydamaıdy. Qaqym joq. Baspanany da ózim úshin emes, osy qazaqtyń kózderi jáýteńdegen 5 balasy úshin surap otyrmyn. Buǵan deıin de suraǵanmyn. Alaıda memleketten kómek bolmaıtynyn uǵyndym. Sizderge ǵana úmit arttym.

Maǵan «Qamshy» degen saıt bar. Solarǵa habarlas degen bolatyn. Osy ýaqytqa deıin televıdenıe shaqyrtqan emespin. Balalarymnyń namysyn oıladym. Qaıyr-sadaqa tilegendeı bolmaıyn dep basymdy tik ustap júrdim. «Qamshyny» shaqyryp, kamera aldynda sóıleýim de alǵashqy ári sońǵy ret bolsyn» dedi Anar kóz jasyna erik berip.  30 mınýt boıy ózin-ózi ustaı bilgen Anardy endigári qınaǵym kelmedi.

Suhbat aıaqtaldy degen soń operator kamerasyn óshirdi. Anar da «ýf» dep moınynan aýyr júk túskendeı jeńildep qaldy. Bizdiń maqsat adamnyń emosıasymen oınaý emes. Sondyqtan balalardy kameraǵa túsirip, sóıletýden aýlaq bolǵanymyzdy oqyrmanǵa aıta keteıin. Búgin-erteń bosanyp qalatyn áıeldiń eski jarasyn tyrnap, jylatqymyz kelmedi. Kerisinshe jabyrqaǵan kóńilin kótergimiz keldi. Keterde bizge úmit arta alatynyn, aıanyp qalmaıtynymyzdy, qoldan kelgenshe tyrysatyndyǵymyzdy, kóp túkirse kól bolatyndyǵyn aıttyq. Qazaqstandyq bılikten kóńili qalǵan, Elbasyna hat jazsa da jaýap hat ala almaǵan qazaq áıeli – Anar Toqmanbettiń taǵdyry endigi bizdiń qolymyzda, qurmetti oqyrman!

Facebook áleýmettik jelisinde Nurdáýlet Nurádil «1 teńge – 1 baspana» aksıasyn usynǵan bolatyn. «Resmı aqparat boıynsha, Qazaqstanda 17 mıllıon 671 myń adam turatyny málim. Biz sonyń 7 mıllıonyn esepke almadyq degenniń ózinde 10 mıllıon adam qalady. Menińshe 1 teńgeni sadaqaǵa bere alatyn 10 mıllıon adam bar. Endeshe, bizde 10 mıllıon teńge jınalady. Osylaısha ár juma saıyn 1 teńgeden sadaqa berip otyrsaq, 1 jylda 52 otbasyn baqytqa bólep mol saýapqa qalar edik. Eger kún saıyn 1 teńgeden jınalsa, 1 jylda 365 adam baspanaly bolady» dep jazǵan bolatyn ıdeıa avtory. Ókinishke qaraı,  bul jańalyq eldi shýlatqanymen sóz júzinde qalyp qoıdy.

«Qamshy» portaly atymtaı jomart, musylman Qazaq eli jurtshylyǵyn 5 balanyń anasy, Almaty qalasynyń turǵyny Anar Toqmanbetovaǵa 1 teńgeden aqsha aýdaryp, kóp sozbaı úı alyp berýge úndeý tastaıdy. Anarǵa basqalaı da kómek kórsete alamyn degender «Qamshynyń» redaksıasyna habarlasyp kómekke muqtaj jannyń mekenjaıyn, baılanys deregin ala alady.

Qamshyger: Jazıra Baıdaly  

(Kómekteskisi keletin qaıyrymdy jandar úshin: Anar Toqmanbet.JSN/IIN 820904402038, nómiri 87089098325)