Men Zeınolla  aǵany  osylaı  ataýdy  ózim  úshin  jón sanadym.  Sebebi  aǵanyń  kindik  qany tamǵan Tarbaǵataı  ólkesi – ólkelerdiń  órteńi,  jerdiń  jannaty.  Tarıh qoınaýyna  úńile  qalsań, tereńge  tamyr  jaıǵan  qasıetti  jer ekenin  baıqaısyń.  Tarbaǵataıda  týyp, Boǵdada  túlep  ushqan  Zeınolladaı  azamattyń  tulǵasyn  ózi  nár alyp, qunaryna  qanyqqan Tarbaǵataıdaı  taýǵa  teńegenim  aıyp  bola qoımas.   Táńirdiń  bizge bergen  syıy  azdaǵan  ǵumyr  bolsa, sol az  ǵumyrda ómirden alarymyz mol eken.  Biraq  sol molshylyqtyń  baǵasyn bilip  artyńa  urpaq, mura  qaldyryp  qaıtarymymen  óteı bilgeniń de  abzal shyǵar.  Árıne, kim qansha  jas  jasaıtynyn qaıdan bilgen...  Bári  allanyń  qolynda.  Biraq  az ǵumyrymyzda  adamsha  ómir súrip, adamsha  qartaıa  bilý de – boıǵa  bitken qasıet.  Al sol az ǵumyrdy  ádemi, kórkem etip  súrýdiń  ózi  ekiniń biriniń  qolynan  kele bermesi  haq.  Oǵan laıyq adamdar da bolady.  Aǵa  sondaı  azamat bola  aldy.  Óz ǵumyrynda otbasynan emes,  ordasynan shyqqan ozyq oıly  adam ekenin óz ómirinde  dáleldedi. Bul – meniń  túsinigim, meniń  paıymdaýym.  Meniń oıymmen  kelisetin  shyǵarsyzdar dep oılaımyn.  Sondyqtan aǵa týraly  bir-eki  aýyz sóz qozǵasam, oıymdaǵyny  aıtqanym, bilgenimdi  jazǵanym.  Múmkin  kúnder  ótip,  jyldar keler.  Ýaqyt  ótken saıyn Zekeńdeı  taýtulǵanyń  tuǵyry  bıiktep, tulǵasy  somdana  túseri  shyndyq.  Sol shaqta  urpaǵy  úshin  kóńilderine  medeý,  jan-dúnıelerine  demeý  bolatyn, osyndaı  birer  estelikter  jazylyp jatsa, kóz aldymyzdan ketip,  kókeıimizde   saqtalyp qalǵan aǵanyń  tulǵasynyń  odan ári  bıikteı  túseri lázim  emes pe...  Jer basyp  júrip,  alda  biraz ǵumyr keshsek  keıingi  urpaqqa bile júrsin dep  kórgen  soń  aıtamyz,  bilgen soń  jazamyz da.    Olaı  bolsa  áńgime  tórkini  on shaqty  jyl  aldyǵa  qaraı  jyljysyn.

Meniń Zeınolla  aǵamen  tanysýym da,  kezdesýim de  oılamaǵan jerden boldy. 

    1998 jyly  maýsym aıynyń sońyn ala bere  men   Tarbaǵataıdyń kúngeı jaq bókterindegi  «Blagodarnoe» dep  (qazaqsha  ataýy Keldimurat) atalatyn aýylǵa  issaparmen baryp,  sol aýyldyń qarıalarynan  aýyl tarıhy týraly  maǵlumat jınap qaıttym.  Maqsatym – 1918-20 jyldary osy  óńirde  úılerinde aqqýǵa  ún qosqan Áset aqyn án salǵan,  qaıtarynda  Ásetke  kerqula  at mingizip, ústine  shapan  japqan  Qarǵalynyń  Baıjuma, Bıjuma degen adamdary týraly  derek jınaý edi.  Tapqandarym  aıtarlyqtaı  mardymdy  bolmasa da,  qanaǵattanarlyq kúımen qaıtpaq boldym. Orta  kóńilimdi  sol aýylda  turatyn Qabdolla degen  azamattyń  myna bir  bergen  kitaby  kóterip tastaǵandaı boldy.  Ol Úrimshidegi  «Halyq» baspasynan shyqqan  «Basbaı»  romany  edi.  Kitaptyń  avtory  Zeınolla Múbárakuly  eken.

        –  Áı,  Áben jıen,  myna  kitapty  sen  murajaıyńa  saqtap qoı.  Óıtkeni  seniń ákeń  Tuıǵyn  týraly  jazylǵan  birtalaı  derekter bar eken, –  dep  Qabdolla kitapty  maǵan usyndy. Qabdolla sheshem jaǵynan bir eldiń balasy bolyp  kelýshi  edi ári  týystyq jaqyndyǵy  bar bolatyn.  Rasynda, Tarbaǵataı aımaǵynyń ataqty baı-mesanaty, kezinde aımaqtyń ýálıi bolǵan Basbaıdyń asyrap alǵan uıǵyr balasy – meniń  ákem   týraly bireý romanǵa qosyp, derek jazady degen kimniń oıyna  kirgen?! Maqanshyǵa  kelgennen  keıin  romandy jatpaı-turmaı  túgel oqyp shyqtym.  Qyzyǵarlyq oqıǵa jelisimen  tarıhı shyndyqty naqty kórsete jazylǵan romannyń til kórkemdigi  erekshe.  Avtor   oqıǵa  jelisine  arqaý  bolǵan  adamdardyń  obrazyn  aýdarmaı  bere  bilgen  eken.  Bala  kúnimizden  estip  óskendikten  be,  sol adamdardyń  kózimiz  kórgenderin  kóz  aldymynan,  estigenderimdi  oı  eleginen  ótkizip  otyrdym.     Sonoý 1950  jyldardan  bastap  bala  kezimizde  Shaǵantoǵaıdyń  sýyna  shomylyp,  shańyn  jutqan  biz  úshin  balalyq  shaqtyń  saıranyna  aınalǵan  aýyl  tynysy  emis-emis  kóz  aldymnan  ótip  jatty.   «Avtordy taýyp  jolyǵyp,  suhbattassam,   ákemizdiń  eli, ótken ómiri  jóninde  bilse,  tereńirek  bir derek surasam» degen qyzyǵýshylyq sezim sanamdy bılep, áste  kókeıden  ketpedi.  Qaıtsem de  jolyǵamyn dep  túıdim...

     2001 jyly  tamyz  aıynda ulym Dáýrenniń  úılený  toıy Almaty qalasynda  bolatyn  bolyp,  abyr-sabyrmen toıǵa  daıyndyq bastalyp ketti.  Shaqyrylatyn  adamdardyń tizimin de  jasaı  bastadyq.  Qansha  aıtqanmen  qala emes pe,  tapsyrys bergen  meıramhanaǵa  oryn  boıynsha  shaqyrǵan  adamdaryńnyń  bári  kelgeni  abzal.  Kóńili jaqyn aǵaıynnyń bárin shaqyrǵyń keledi.  Aýyldaǵy  aǵaıynnyń biz jasaǵan  tizim boıynsha keletinin  túgendep, kezek  Dáýrenniń  dos-jarandarynyń  ózi jazǵan  tizimniń  ishindegi  adamdarǵa  kelgende  ol:

          – Eger   Qanat  Qytaıdan   úlgerip kelse,  toıdyń  bir  qonaǵy  bolady,   úlgermese,   ornyna   basqa  adam  shaqyrýǵa 

    múmkindik  bar, – dedi.

          –  Ol kim  edi ? – dedim 

            – Qudalaryńyzdyń  Qytaıda  bir jazýshy  aǵasy  bar eken, aty  Zeınolla.  Úrimshi  qalasynda  turady. Sol kisiniń  balasy  Qanat  eki  el arasynda  kásipkerlik,  saýda  jumystaryn  uıymdastyrýmen aınalysady.  Sońǵy  birer jyldyń arǵy-bergi  jaǵynda  bizge  – Ásel  ekeýmizge  de tanys bolyp qaldy.  Qaısybir kezde  aralastyǵymyz da bar.   Ákesi  Shınjıannyń  Tarbaǵataı  aımaǵynan,  Shaǵantoǵaı  degen jerden  dedi ǵoı  deımin. Almatyǵa  da  kelip  turmaq  oılary bar eken.  Qysqasy,  ol jaǵyn  qudalaryń  jaqsy  biledi, – dep  Dáýren  Zekeń  týraly  azdaǵan  maǵlumattyń  ushyn  shyǵardy.    Men  oılanyp  qaldym... 

     Bizdiń otbasymyz da 1962 jyly  úrkinshilikte sol Shaǵantoǵaıdan  Sovetke  ótip  kelgen  bolatyn.  1957-58 jyldary  eldiń  shet aımaqtaryna  ishki Qytaıdan hansý ultynyń  ókilderin  jappaı qonystandyrý  bastalyp,  bos jatqan jerlerdi ıgerýge kúsh salyndy.  Komýnaǵa  birigý kezinde  aýdan ortalyǵyn kóne Shaǵantoǵaıdan  Barlyqtyń teriskeıine  Qarabýra  degen jerge   kóshirdi.   Ákemniń  kásip  qylyp  otyrǵan  shaǵyn  asqanasy  bar  edi.  Úkimettiń  tapsyrmasy  boldy  ma, álde  óz  nıetimen  ketti  me,  bilmeımin,  jańa  qonystanyp  jatqan  jerde  komýna  asqanasynda jumys  isteý  úshin  aldyn ala Qarabýraǵa ketti.  Alty  aıdan  keıin  1958  jyly  bizdiń  úı de kóne  Shaǵantoǵaıdan  qonys  aýdaryp,  Qarabýraǵa  kóship  keldi.   Dám  tartyp úsh jyldan keıin biz sol Qarabýradan  týra Sovetke bet túzep, Uly kóshpen ilesip kete bardyq.  Sovetke kelgennen keıin de shekara mańynan uzaǵamyz joq.   Meniń  balalyq shaǵym ótken Alakól jaǵasyndaǵy Jarbulaq  erterekte shaǵyn  aýyl bolǵan,  Maqanshy aýdanynyń  Kırov  kolhozynyń alystaǵy  bólimshesi  eken.  Jergilikti halqynyń sany 1000-nan sál ǵana asatyn  edi.   1962 jylyǵy  úrkinshilikte  Qytaıdyń  Borotola oblysy men Tarbaǵataı, İle  aımaqtarynan  ótken  halyqpen  tolyǵyp,  birshama  irgeli  aýyl qataryna  qosyldy. 1963 jyly  óz aldyna jeke  keńestik sharýashylyq (sovhoz) bolyp  quryldy.   Sonaý 1916-18,  1922-33  jyldardyń  aýyrtpalyǵy jandaryna batqan osy shekara  mańynyń halqy  irge  kóterip  Qytaıǵa  ótken. Endi,  mine,  30-40 jyl salyp, sol eldiń  kónekóz  qarıalary  bastap,  urpaqtary  ataqonysqa  qaıta  oralǵan.  Qansha  aıtqanmen  jat jerde  júrip  ógeısip  qalǵan «qytaılyqtar»  óz jurtyna  tez  úırenisip kete almady.  Solaı  bola  tursa da  jyldar  óte kele  jergilikti  aǵaıynmen  týystyǵy  jarasyp,  aýyl  irgesi  bekı  tústi.

     Jarbulaq aýylynyń  ortasynan  kishigirim  bulaq  jaryp ótedi.  Onyń  bastaýy  aýyldyń  shyǵys jaǵyndaǵy  áskerıler  oryn  tepken  komendatýra  mańy  bolatyn.  Sol  bulaq  sýynyń  moldyǵy  bolar,  orta  tusqa  kelgende  sýy  ájeptáýir  molaıady.  Ony  ózen  dep te  ataı beremiz.  Sol ózenniń  arǵy jaǵyna  ornyqqan  aǵaıyndardyń  bir qorja aýyl  bolyp  shoǵyrlanǵandary keıde ózderin  «Sánik  aýylymyz» dep ataýshy  edi.  Balalyq bolar,  alǵashynda  oǵan mán de  bermedik. Sóıtsek, ol rýlarynyń aty eken.  Bir elden, bir jerden kelgen aǵaıyndar  keıde  ony  maqtanyshpen  ataıtyn.  Shaǵantoǵaı  óńiriniń  oı-qyryn meken etken aǵaıyndardyń  kónekóz  qarttarynyń  ol jaqtan  oralǵandaǵy  bilgenderi  bir bastaryna jeterlik,  kórgenderi  aýyldyń  aýyzynan tastamaıtyn áńgimesine  aınalýshy  edi.  Sol  aýyldyń  qarttarynyń  aýzynan Zeınolla Sánik  degen  esimdi  jıi  estigen  men «baǵanaǵy  Dáýren  aıtqan  Zeınolla  sol  emes pe»  dep  oıladym.     «Tarbaǵataı aımaǵynyń Shaǵantoǵaıy»  degennen   keıin  meniń de   qulaǵym eleńdep,  qudam  Tókennen  sol jazýshy  Zekeńniń   anyǵyn   bilýge  asyqtym.

  Kópten  kútken  Dáýrenniń úılený toıynyń da  ótetin  kúni  kelip jetti.  Toıǵa  jınalǵan qaýym birshama. Kópten kórispegen el  ózara shúıirkelesip,  top-top bolyp ár jerge jınala  qalǵan.  Jurtty aralap  amandasyp  júrmin.  Jasy kishileri bolsa ózderi kelip  amandasady.

    Toıǵa  shaqyrylǵan  qonaqtardyń  sońyn ala  dene bitimi irileý, ıyǵy kóterińki, jalpaq bet, dóń erindi bir jigit kelip quttyqtap  jatty.  Qasymda  turǵan Dáýren  jigitti tanystyryp:

           – Papa,  men  aıtyp júrgen  Qanat degen  jigit – osy  azamat.  Ákesi  Zeınolla.  Ózi  bizdiń  toıymyzdyń  qarsańynda Úrimshiden  keshe  kelgen eken, tanysyp qoı.

       –  Óziń tanystyryp jatqan joqsyń ba? Odan artyq ne kerek? – dedim de, jas jigitke  qolymdy sozdym.

       –  Atym  Áben, Dáýrenniń ákesi bolamyn.  Qosh keldiń,  aınalaıyn!

       – Esimim Qanat.   Toılaryńyz qutty,  balalaryńyz  baqytty  bolsyn!   

       – Aıtqanyń  kelsin,  aınalaıyn!   Úı ishteriń,  áke-shesheleriń  aman ba? 

       – Shúkir, allaǵa!

Odan árige  barǵamyz joq.  Kelgen  qonaqtardy qarsy alyp, elmen  aralasyp  kettim.   Sáti  túsken  bir oraıda  qudam Tókennen   Qanat  týraly,  ákesi  Zeınolla  jaıynda tereńirek  surap  bilermin dep oıladym.  Toı tarqap, qyzyǵy basylǵannan keıin oıda júrgen álgindegi  áńgime  umytylyp qala berdi.

              Kelesi  jyly  jaz aıynda   Almatydan  Tóken qudam habarlasyp:  «Taıaýda Zeınolla  aǵamen  Maqanshy  jaqqa baramyz.  Baqtyda  qaıtys  bolǵan ulyna  as bermekshi.  Sizderge  de  jolaı  soǵatyn  shyǵarmyz», – dedi.

    Qudamyzdyń  resmı saparmen aýyl jaqqa  alǵash kele jatqany bar  jáne  Zeınolla  sıaqty  aǵasyn ertip kele jatqannan  keıin  qonaqtardy  kútýge  daıyndala  bastadyq.   Ýádeli  kúni  qudam  habarlasyp  Almatydan shyqqanyn aıtty.  Júretin jolyn eseptep, dál keletin ýaqytynda  Maqanshynyń  kireberisinen  qonaqtardy  kútip aldym.  Qonaqtardy  úıge   túsirip, abyr-sabyr bolyp jatyrmyz.  Zeınolla  aǵa  jubaıy  Shámshabaný  tátemizben  jáne kúıeý  balasymen kelgen eken.    Alys joldan  kelgen týystarǵa   «shólin bassyn» dep  qymyz  usyndyq.  Jol soqty bolyp sharshaǵandyqtan ba, álde jasynyń  shaý  tartyp qalǵandyǵynan ba,  Zeınolla  aǵa  aıaq-qoldaryn  jazyp  jerge  salǵan  kórpe-jastyqqa  jantaıyp  jata  ketti.  Mazasyn  alǵamyz joq.  «Tynyǵyp  alsyn»  dep  oıladyq.  Esesine,  Shámshabaný  tátemiz  áńgimeshil adam eken,  ol jaqtaǵy  ótken-ketken   kúnderinen  biraz  syr aqtaryp, bul jaqqa  kelýiniń  maqsaty  jóninde  aıtyp  ótti.   Biraz  demalyp  tynystaǵan  soń  Kamaldyń  jaıǵan dastarqanynan  qoıý  shaı  ishýge    shaqyrdyq.   Shaı  ústindegi  áńgimemiz  men qyzmet  istep,   basqaryp otyrǵan Áset Naımanbaıulynyń murajaıy jáne Ásettiń  ómir joly men  shyǵarmashylyǵynyń  aınalasynda  órbidi. 

              – Ásettiń  sanaly  ǵumyrynyń  talaıy  bizdiń   jaqta,  Tarbaǵataıdyń shyǵysy, mynaý Emildiń  joǵarǵy  jaǵynda  bolǵany  ras.  Shekara asyp ketkenimen, alysqa  uzaǵan  emes.   Otbasy da  Shyńyraýdyń jelkesinde  bolǵan.  Aqyn adam  birde  myna aýylda,  birde  ana  aýylda  bolyp,  el arasyn  erkin  aralaǵan ǵoı.  Sháýeshektiń  tóńireginde  Áset  bolmaǵan  jer  kemde-  kem  shyǵar.  Borotola  jaqqa  barýynyń sebebi de – ol jaqtaǵy  ertede  aralasqan dos-jarandaryn  izdeýi.  Ózi  sıaqty  óner  súıgen, ánqumar  birneshe  shákirt dostarymen el aralap, saıat  quryp Saıramkól jaǵasynyń  sánine  aınalǵan,  Erenqabyrǵanyń  erke  uly  atanǵany  taǵy  bar.   Sol jaqta  ómir   keshken kónekóz  qarıalardan  estigenimdi  birneshe  kitabymda  jazyp, Áset  jóninde  zertteýler  júrgizgenim  ras.  Senderdiń  murajaılaryńda  ondaı  derekter  bar ma, joq pa – bilmedim.   Qaıtar jolda amandyq  bolsa  kirip  shyqsa  bolar  edi, – dep  baryp  bir  toqtady.

       – Árıne,  aǵa,  kiresizder,  kóresizder.  Ásettiń  beımálim   shyǵarmalary men ómiriniń  qaǵazǵa  túspegen  jaqtaryn  aıtyp  berýge  barmyn, – dedim  qaıtken kúnde  tyń  derekter alarmyn degen oımen.  

      Anany-mynany  áńgime  qylyp otyryp  ýaqyttyń  biraz  bolyp  qalǵanyn  baıqamappyz.  Ol kisi  meniń:

         –   Aǵa,  mal  ákelip qoıyp edim,  sizder  qonatyn  shyǵar dep.  Asyqpaı  erteń  ketseńizder de  bolady ǵoı, Baqty  myna  turǵan jer, – degenime:

       –  Raqmet,  aınalaıyn.  Baqtydaǵy  biraz  elge  habarlap  qoıyp  edik,  olar  tosyp  qalady  ǵoı.  Nesine   áýre  boldyń? – dep  sypaıylyq  tanytty.

 Shámshabaný  tátemiz de  shydamsyzdana:

        – Barar jerge  jete  jyǵylaıyq.  Baqtyǵa  jetip  balamyzdyń basyna kesh  bolmaı Quran  oqytyp, el-jurtynyń  daıyndyǵy  qalaı  eken,  sony  kóreıik.   Peıilderińe  raqmet! – dep  rızashylyqtaryn  bildirip  jatyr.

        – Olaı  bolsa  ózderińizge  arnap  qoıǵan  mal edi,  soıyp  asyp  qoıaıyq,  qaıtar  jolda  dám  tatyńyzdar.  Eń bolmasa,  maldyń  basyna  bata  jasap ketińizder, – dep  qaraaǵashtyń  astynda  baılaýly  turǵan maldy  tez baryp alyp keldim de,  kóldeneń tartyp,  alaqanymdy  jaıdym.  Meniń  mal soıyp, et  aspaı  qoımaıtynymdy  bilgen  bolýy kerek, Zeınolla  aǵa  batasyn  berdi. 

     Baqty  aýylyndaǵy  el-jurtpen  kezdesip, balasynyń asyn bergennen keıin birer kún aıaldap Zeınolla aǵalar  Almatyǵa  qaıtty.  Jolaı  úıge  kelip  baǵanaǵy  basyna  bata jasaǵan  maldyń   etinen  dám  tattqannan keıin, joldaǵy Naýaly  aýylyna  soǵyp, sondaǵy mektep  múdiri Valányń úıine  qonbaq  nıette  ekenin  aıtty. Úıden shyqqannan keıin Ásettiń  murajaıyna  kirip zıarat etýdi  jón  sanady.  Úıden  shyǵyp biz  murajaıǵa  keldik.   Tabaldyryqtan «bisimilla»  dep attaǵan aǵamyzǵa, esik aldyna kelip ıilip sálem  salǵan  Shámshabaný apaıymyzdyń  is-áreketine  shyraqshy  bolyp otyrǵan  men ǵana  emes, 80 jyldan beri  qabirde  jatqan Áset  atamyz da rıza bolyp, jatqan jerinen bir aýnaǵan shyǵar. Zeınolla aǵa áıgili adamnyń ómiri  týraly  derekterdi  estigende  tańǵalǵany  sonsha,  árbir jádigerdi muqıat surap-bilýge  yntyqty.. Qytaı  jerindegi  qazaqtardyń Áset  týraly estigenderi bolmasa, bizdegi sıaqty emes,  onyń muralaryna shóldep otyrǵany  aqıqat  eken.  Ásettiń otbasy jáne onyń urpaqtary týraly fotosýretterdi estelikke berdim. Al 1918 jyly A.Baıtursynov, M.Dýlatovt, R.Mársekov syndy alashtyń  birqatar arystarynyń Sháýeshek qalasynda potretshi Muhametjan Iýsýpov túsirgen sýretiniń ishinen Ásettiń kelbetin  kórgende aǵanyń tańǵalysynda  shek bolmady.  Ásettiń  qolyna ustaǵan  Quran kitaby,  Ásettiń medresede oqyp júrgende Dalda Tinákaoǵyly degen qarıdyń jazyp bergen boıtumary, saqına móri, Ásettiń áıeli Tátejannyń ámıany  týraly  áńgimelegende  onyń  ǵajaıyp dúnıeler ekendigin  tańǵala  tyńdady. 

         – Áben  aınalaıyn, osy   Ásettiń qaryndasynyń  bolǵany  týraly  ne  habar  bilesiń?  –  dep  jańa  bir derekti  bilgisi  keldi me,  el ishine  taralmaǵan, bizdiń  el jaqta  anaý-mynaý  bile  bermeıtin  áńgimeniń  ushyn shyǵardy. 

        – Aǵa,  erterekte  osy  óńirde, ásirese  Jarbulaq, Qarabulaq  ólkesinde  Báken,  Biken,  Zımolda,  Qydyrmolda, Júnisqan, Qyzyr,  Mámet  degen  kónekóz  qarıalar  kóp  bolyp edi.  Solardyń  barlyǵy  Ásettiń  atynyń  tizginin  ustaǵan,  artynan  ilesip  ánin  tyńdaǵan,  bilgenderin  búginge  jetkizgen  qazynaly  qarttarymyz  edi. Kóbi 70-jyldary  qaıtys  boldy.  Solardyń  qasynda  otyryp  keıde  áńgimesin  tyńdaıtynbyz. Bul áńgimeni  bala kezimde  solardan  estýshi  edim.   Olar:  «Ásettiń   qaryndasy  bolǵan», – dep otyrýshy  edi.  Al  osy  murajaı  jumysymen aınalysqan  alǵashqy  jyldarda  birer  Qazaqstandyq zertteýshilerimizden:  «Ásettiń  emes,  Naımanbaıdyń  qaryndasy  bolypty.  Naımanbaı  erterekte  osy  jaqqa sol  qaryndasyn saǵalap,  Arqadan  kelipti,  aty  Záıippe,  álde Zárippe», – degenderin  estidim.   Al  meniń  jańaǵy  qarıalardan  estigenim ol naq sóz – «Ásettiń  qaryndasy, Naımanbaı óziniń saýdager dosyna ertede uzatqan,  aty  esimizde  joq». Osylaı dep otyratyn...

            – Osy  týraly  men de  zerttep  júrmin.  Taıaýda  kózim   anyq  jeter.  Anyqtalǵan  habarym  bolsa,  mindetti  túrde  saǵan  aıtamyn. 

            – Raqmet,  aǵa! Mynaý Áset  álemine  túren  salyp,  ǵylymı  zertteý  júrgizip  júrgen  men  úshin naǵyz  keremet  bolar  edi. 

Biraz  maǵlumat  alǵan  Zeınolla  aǵa men Shámshabaný  apaı  ekeýi  «Qurmetti  qonaqtar  kitabyna»  qoltańbalaryn  qaldyrdy  da, alǵystaryn  aıtyp,  qaıtýǵa  bet aldy.

           Murajaıdan attanar aldynda  eskertkishke  sýretke  túsip, budan keıin únemi habarlasyp turýǵa  nıet bildirdi. Zeınolla  aǵa  tolqý  ústinde.   Ras, buryn  el aýzynda  ańyzǵa  aınalǵan  Áset sıaqty adam týraly elden estigenin jazyp, qaǵaz betine  túsirse, endi  onyń  muralaryn  kózimen  kórgennen keıin erekshe  kúıde  bolǵandyǵyn  aıqyn  sezinip turdym.  Syrtqy  qaqpa  aldyna  jetkenge  deıin  rızashylyǵyn  bildirip,  qolymdy  qatty  qysqan  kúıi:

           –  Saý  bol,  Áben,  amandyqpen  kezdeskenshe  kún  jaqsy  bolsyn!  Kelgenim jaqsy  boldy,  kórgenim  jaqsy  boldy.

    Men  mundaı  bolar dep  oılamap  edim.   Urpaqtarynyń  bary  ǵanıbet  emes pe!   Aınalaıyn Áset  ólmegen  eken...

    Negizi,  qandaı  maǵlumat  bolsa  da,  murajaıyńa  jınaı  ber.  «Mynaý – teris,  mynaý – oń  pikir»  dep  oılama.  Onyń    

    oń-terisin   ýaqyt ózi  ekshep  alady.  Zertteısiń,  taldaısyń,   oı   eleginen   ótkizersiń.    Kúnderdiń   kúninde   ne    

    nárse  bolsa  da, tarıh óz ornyna  qoıady.  Al derek  bergen  adamnan  aıyrylyp  qalýyń  múmkin.

           – Aıtqanyńyzdy  uqtym.  Ózim de  solaı  istep  kelemin.  Jınaqtalǵan derek  joǵalmas.  Aman  bolyńyz,  aǵa,  dám 

    tartar  bolsa, áli  talaı  kezdesemiz, – dep  qımastyqpen  qoshtasyp  jatyrmyn.

    Qonaqtardy uzyn joldyń ústinde  kólikke shyǵaryp saldym.  Olar yqylas  bildirip,  rızalyqpen attanyp  kete  bardy.  Bul  meniń Zeınolla  aǵany  alǵash  ret  kórgenim  edi.  Birer  saǵat  qana  suhbattasqannyń  ózinen  úlken sabaq aldym,  aǵanyń  aıtqan  árbir  sózi  keýdeme  nur  bolyp  quıylǵandaı  boldy...

   2005 jyly  jaz aıynda   Zeınolla   aǵa   Maqanshy   óńirine   kelgen    bir   saparynda   taǵy da   Baqty   aýylyna   ketip bara jatqanyn   habarlap,  asyǵys   ekenin,  múmkin  bolsa  jol  ústinen  kútip  turyp,  óziniń  sońǵy  jyldarda  baspadan  shyqqan «Qarakereı   Qabanbaı»,   «Han  batyr  Qabanbaı»,  «Taý juldyzy», «Basbaı»,  «Tuǵyryl han»,  «Demejan» sıaqty   kitaptaryn     birneshe    danadan    birer   adamdarǵa    taratyp   berýge   jáne   murajaıǵa   estelik   retinde  qaldyratynyn  aıtty. Aǵanyń  sol 2005 jyly maýsym aıyndaǵy Qazaqstanda shyǵatyn «Shalqar» gazetinde «Ásettiń  jıeni  aýylymyzdan  tabyldy», 6 shildedegi  «Qazaq eli»  gazetinde  «Áset Naımanbaıulynyń jıeni – Náshen aqyn»  atty  maqalalary  jaryq  kórip,   keıin  osy  maqalalar  Semeıde   shyǵatyn  «Semeı tańy»,  Úrjar aýdanynda  shyǵatyn  «Ýaqyt tynysy»  gazetterinde  jaryq  kórgen  edi.  Mine,  osy  gazetterdiń  de  birneshe  danasyn murajaıǵa  qaldyrmaq   nıette   eken.  Qasynda  uly  Qanat, Shámshabaný tátemiz  bar.   Men  bul joly  aıtqan jerinen  tosyp  turyp,  kitaptardy alyp  qaldym. Alaıda   qaıtar  jolynda   úıge  túsirip,  ákem  jóninde  derek  jazylǵan «Basbaı» romany týraly  suramaqqa  bekindim.

        – «Basbaı»  roman–essesi – tarıhı  shyǵarma.  Men  osy romandy  jazý  úshin búkil Tarbaǵataı  óńirinen  derekterdi  jınaı  júrip, talaı eldiń tarıhı syrlaryna  qanyqtym.  Bashekeńdi  kórgen kóneniń  kózderimen áńgimelestim, aıtqandaryn tyńdadym.  Ózimniń  týǵan jerim týraly  baı  muralardyń halyq  jadynda  saqtalyp qalǵanyna  qatty qýandym.  Eń bastysy,  Bashekeńniń  urpaqtarynyń bolǵandyǵy  maǵan  bir mindet júktegendeı boldy.   Búkil Qytaı eline mashhúr bolǵan Shyǵystyń tamasha  uldary týraly  derekti  materıaldy  jazý,  rasynda da, qıyn edi.  Alaıda  balalyq shaǵymnyń  aspanynda  juldyz sanap ósken men sıaqty dala  uldaryna, óz elimniń  tarıhynan asqan tarıh, óz elimniń  adamdarynan asqan  keremet  adamdar joq sıaqty  kórinip turdy.   Osy  roman arqyly  Qytaı qoǵamynda  ómir súrgen az ult halqynyń,  onyń  ishinde   kóshpendi  qazaqtyń bir kezeńindegi  tarıhı shyndyǵyn keleshek urpaqtyń  bilýi  úshin  jetkize  aldym-aý  dep  oılaımyn.  Sondaı-aq Bashekeńniń  urpaqtarynyń aldynda da  qaryzymnan qutyldym.   Moıynyma  kótergen  júgim jeńildedi.  Al seniń ákeńe  kelsem,   ol  óz zamanynda  ańyz  adam bolǵan sıaqty.   Bashekeńniń  asyrandy  uıǵyr  balasy  týraly  halyqtyń aýzynda  jaqsy  sózder  kóp-aq.  Alaıda   solardyń  biri de ákeńniń  shyqqan jeri,  balalyq  ómiri  týraly  aıta  almady.  Ol kisiniń  aralasqan ortasy  joǵary deńgeıde  bolǵan bolýy kerek.  Men  roman týraly  oı qozǵaǵan ýaqyttan beri ol kisi týraly egjeı-tegjeıli  derekterdi  taba  almadym.   Álimǵazy  men  Nurtazanyń, Temirbek pen Tańǵyttyń, keıinnen Bashekeńniń janynan tabylǵan  ákeńdi  bylaıǵy  jurt  «adam edi», «azamat edi» degennen  basqa  asyryp aıta almady.  Sebebi ol júrgen ortadaǵy  el aǵalary ómirden ozǵan, qarapaıym eldiń  kúni  tozǵan bolatyn.  Bar aıtarym – osy.  Romanda  jazylǵan birer   bettik  estelik-derekterdi  óziń de  oqydyń.

  2009 jyly qyrkúıek aıynda  sáti  túsip  Kamal ekeýmiz meniń týǵan jerim Shaǵantoǵaıǵa  barmaq bolyp jolǵa  jınaldyq.  Múmkindik  týyp jatsa Úrimshige  baryp Zeınolla  aǵanyń  nusqaýymen Ásettiń  jıeni Náshen  qarıa týraly  derekter jınap, joly tabylsa,  sol qarıany  kórip qaıtý bolatyn.  Qyrkúıek aıynyń 3 juldyzynda  shekaradan óttik.  Arǵy betten  meniń  naǵashym  Seıilqannyń 1962 jylǵy  úrkinshilikte Shaǵantoǵaıda qalǵan qyzy Nurǵasyldyń ortanshy  balasy  Serik  kútip  aldy.  Jeńil mashınamen shekaradan 18 shaqyrym jerdegi Sháýeshekke  keldik te  saqshy  bólimine  esepke  turdyq.  Keshki  saǵat 17  mólsherinde  qaladan shyǵyp 70 shaqyrymdy  artqa  tastap,  Shaǵantoǵaıǵa  (eski  aty  Qarabýra)  keldik.  Aǵaıyn-týystar Nurǵasyldyń úlken uly Bolattyń  úıine  jınalyp,  kútip otyr eken.  Alystan kelgen  bizdi  ýlap-shýlap  qurmettpen qarsy alyp jatyr.  Talaı jyldardan kórispegen týystardyń  saǵynysh  maýqy  basyldy-aý degen úsh  kúnnen keıin  biz Kamal ekeýmiz Úrimshige  jol tarttyq.  Aldynda birer kún buryn Zeınolla  aǵanyń  úıine  telefon soǵyp, habarlasyp,  maqsatymdy  aıtqan bolatynmyn. Aǵa  tilegimdi  qabyl alyp, oıymdy  quptady.  Alaıda  jolda saq bolýymdy  ótindi.  Sol jyly 7-shi aıda  Shınjańdaǵy  uıǵyr ultynyń  ókilderi  narazylyq týdyryp,  bas kótergen edi.  Shınjańdaǵy  birer qalalarda  úlkendi-kishili  qaqtyǵystar  bolyp,  el ishinde  qatań tártip  ornatylǵan  bolatyn.  Mine,  osy  oqıǵanyń  saldary  bizge  de  tıip  ketpesin  degen oı bolýy kerek, aǵa sapar barysynda barynsha  abaı  bolýymyzdy,  beısaýyt  kózge  túspeýimizdi ótindi.  Shaǵantoǵaıdan  tús mólsherinde jeńil mashınamen shyqqan bizdi bólelerim Mádenıet pen Ámına shyǵaryp saldy. Jol boıy túrli  tekserýlerden  aman-esen ótip, 600 shaqyrym jol júrip  Úrimshige  túngi  saǵat  2-lerde  keldik. Zeınolla  aǵanyń  taǵatsyzdana  kútip, árbir 2 saǵat saıyn qaı jerde kele jatqanymyzdy  surap otyrǵandyǵynan aǵalyq meıiriniń zor ekendigin  baıqadym.  Kireberis  darbaza  aldynda  Shámshabaný  tátemiz  qarsy  alyp, úıge ózi bastap kirdi.  Túnniń  biraz  shamasy bolsa  da  sharshamaı, bizdiń kelýimizdi  kútip  otyrǵan  aǵanyń  boıyndaǵy  alańdaýshylyǵy  tek  biz  tabaldyryqtan  attaǵannan  keıin  ǵana  basylǵan  sıaqty.   Demin  tereń  alyp:

          –Ýh!  Jettińder me,  áıteýir! – dep  orynynan  kóterilip  kelip  qos  qoldap  amandasyp,  bizdi  baýyryna  basty.

Kóńilimiz  alaburtyp,  jetkenimizshe  taǵat  tappaı  alańdap  mazamyz  ketken  biz de  qatty  sharshaǵan sıaqtymyz,  Shámshabaný  táte  daıyndaǵan  tamaqtan  dám tatqannan keıin  birden  jatyp  qaldyq.  Kóńil jaı tapqannan keıin bolar,  qatty  uıyqtaǵanymyz  sonsha,  erteńine  turǵanda  sharshaǵanymyz basylyp, tyńaıyp-aq  qalǵan ekenbiz.  Tańerteńgi shaı ústinde Zeınolla aǵa:

         – Iá,  Áben  buıymtaıyń Áset jóninde ekenin bilemin, ony  oryndaıyn. Al mynaý bir dúrbeleń  shaqta  kelip qalǵan ekensińder, amal joq, qalany  aralata  almaımyn. Óıtkeni  shildedegi qaqtyǵystardan keıin tynyshtalǵan sıaqty edi, mine, qaıta bas kóterýler bolyp, qala ishi qatań tártipke  kóship ketti.  Oǵan  renjimessiń.  Osynda  Ramazan degen bir jigit bar,  Ásettiń jıeni týraly  alǵashqy  aqpardy  sodan alyp edim.  Sol jigitpen habarlasyp  qoıdym.  Qazir kelip  qalar.  Senderdi  qaladan 60 shaqyrym jerdegi Fýkań aýdanyndaǵy bir fermaǵa aparyp keledi. Ásettiń qaryndasy Ásekeıden týǵan Náshendi  kórip áńgimelesýińe  jaǵdaı bar, – dedi.

         – Men biraz ýaqyttan beri  syrqattanyp  qalatyn boldym. Myna sendermen birge júrsem bolatyn-aq edi. Alystan at arytyp  kelgende  jandaryńnan  tabylmaǵanym  ókinishti, – dep  kúızeldi.

Sol kezderde  aǵanyń  densaýlyǵy da syr  berip  júrgen  eken.  Uzaq júriske shydaı almaı, únemi sharshap qalady. Sýyq tıgizip alǵan ba, álde egde tartqan adamnyń kúıi me, keýdesin  erkin  kere dem ala almaı, óne boıyn  aýyrlyq basyp turǵandaı  kórindi maǵan. Yńǵaıy  kelip turǵan osy bir istiń  biterin  kóńiline  medeý  qyldym da:

       –  Raqmet,  aǵa! Áset aınalasyndaǵy  buryn-sońdy  estilmegen,  jarıalanbaǵan úlken jańalyq osy bolaıyn dep tur.  Meniń   basqa  aıtarym joq, – dep  rızashylyǵymdy  bildirdim. 

Aıtylǵan ýaqyttan sál keshigip kelgen Ramazan Tursynulymen tanysqannan  keıin biz kóp uzamaı jolǵa shyǵyp Fýkań  aýdanyndaǵy Náshen qarıanyń úıine  qaraı  júrip  kettik...    

     Osy  sapar, shynymen de,  sátti  boldy.  1992 jyly Áset aqynnyń týǵanyna 125 jyl tolýy  qarsańynda aǵanyń  Shınjańnyń ortalyq gazetteriniń birinde jarıalaǵan «Adamnyń bulbuly, aqynnyń dúldúli» atty  maqalasy Áset ómiri men shyǵarmashylyǵynyń jańa  qyrlaryn  ashýǵa  septigin tıgizdi.  Al osy maqala  arqyly tabylǵan Naımanbaı urpaqtarynyń biri, Ásettiń jıeni Náshen qarıanyń maǵan  bergen  mol murasy  biz  úshin tabylmas qazyna,  murajaı qoryn  tolyqtyrǵan  tamasha  tartý boldy.   Osy  kezdesý  Zeınolla  aǵamen  meniń  úshinshi  kezdesýim  edi.

    2012 jyly jazda Almatydan Tóken qudam telefon  soǵyp,  Zeınolla  aǵanyń jańadan shyqqan bir eńbegi – «Súleımen bı» kitabynyń  tusaýkeseri ótkiziletinin  habarlady.  

Aǵanyń ózi nıet etip sol keshke qatysýymdy tilek etken eken. Jalpy, kópshilikke arnalǵan osy bir sharany  ótkizýge  muryndyq bolyp júrgen Almaty qalasynda turyp jatqan baba urpaqtary, Súleımen balasy – Qanaǵattyń nemereleri kórinedi.  Tarbaǵataı  óńirinde  ǵumyr keship,  osy  ólkege  aty shyqqan  ataqty bıdiń  ómiri týraly Zeınolla  aǵa  erterekten qalam  terbep,  óz  eńbekterinde  jazyp ta  júretin. Súleımen bı týraly aıtqan  bir áńgimesinde:

           – Súleımenniń asy myna Qarabutanyń tómengi jaǵyndaǵy, Qutı ózeniniń boıyn boılaı jatqan jazyqta, sonaý Buǵybaıǵa deıingi aralyqta bolǵan. Asqa  kelgen adamda  san joq.  300 úı tigilip,  Arqa men Atyraýdaǵy, Altaı men Jetisýdaǵy, Qarataý men Kókshedegi  Úsh  júzdiń  atqa  miner  bıleri men bolystary  qonaq bolǵan eken.   İlıas Jansúgirovtiń  jazǵan  «Qulager»  poemasyndaǵy  Saǵynaıdyń  asy  degenimiz – osy Súleımenniń asy. «İlıas  ol kezde 9-10 jastaǵy bala.  Qulagerge  ózi minip  shapqan» delinedi.  Árıne,  tereń  zerttese,  qısyny  keletin  sıaqty.

    Myna  kitaptyń  kólemdi tarıhı  shyǵarma  retinde  tanylyp  elge  taralýy,  Súleımen urpaqtarynyń ǵana emes, Jetisý, Tarbaǵataı óńirin meken etken qalyń  qazaqtyń   qýanyshyna  aınaldy.  Mamyr aıynyń aıaǵyna taman Almatyǵa  kelgen  Kamal ekeýmizdi Tóken qudam  qarsy alyp, Dáýrenniń  úıine  alyp  bardy.  Erteńine  qudaǵıymyz Meıirimdi alyp tórteýmiz  shaqyrǵan  meken-jaıǵa  bardyq. Atshaptyrym úlken zalda yǵy-jyǵy jınalǵan  jurt. Zekeńdi tanıtyn ol jaqtaǵy, bul jaqtaǵy  aǵaıyndar, týystardyń qarasy kóp-aq. Ákelgen shashýymyzdy Shámshabaný apaıǵa ustatyp, aǵamen amandasqannan keıin keshtiń bastalýyn  kúttik.  Áne-mine  degenshe keshimiz de bastalyp  ketti.  Kitaptyń jazylýy,  mazmuny,  kórkemdigi,  til ereksheligi  týraly aıtyp jatqan  adamdardyń maqtaý-madaqtaýlary  erekshe. Meniń bir tańǵalǵanym – Zeınolla  aǵanyń  keshtiń  basynan  bastap,  aıaǵyna  deıingi  aralyqta  ózgerissiz,  qarapaıym  keıpinen  aınymaǵandyǵy. Qoıylǵan suraqtarǵa  da  baıyppen  jaýap  berip,  asqaq  minez  kórsetpeı, sabyrlyq  tanytyp  otyrǵandyǵy. Bar baılyǵy  qolyndaǵy  qalamy  men aldyndaǵy  qalyń  dápteri  ekenin  sezip  turmyn.  Óıtkeni  taǵdyr  tálkegin  kóp  kórip,  ómir  soqpaǵyn  adaspaı  basyp ótken  osy  bir adamnyń  erligi  ushan-teńiz  dersiń.    Kórgeni  men  kóńilge  túıgenin,  estigeni men esinde  qalǵanyn  qaǵaz  betine  tańba  basqandaı  etip  túsirý  erlik  emeı  nemene?! Zeınolla  aǵanyń  qaı  shyǵarmasyn  alsańyz da  tarıhı  derekterdiń  jelisimen  qurylǵan.  İshinde asa bir kórkem tilmen  uzaq-sonar  baıandaý,  beıneleý  joqtyń  qasy.  Bolǵan  dúnıeni  qaz-qalpynda, jyp-jınaqy jazyp,  aınalasyn jup-jumyr  etip  shyǵarady.  Shashaý shyqqan  artyq  sóz de joq.  Menińshe,  bul – kóp jazýshylarda  kezdese   bermeıtin  qasıet.   Jalyqpaı,  jatpaı-turmaı  oqıtyn  oqyrmanǵa  keregi  de – osy.

     Oraıy  kelgen  bir  sátte  men Zeınolla  aǵa  meni  janyna  shaqyryp:

             – Áben,  elge  qashan  oralasyń,  qaıtaryńda  maǵan  habarlassańshy, – dedi.

             – Amandyq  bolsa  osynda  eki kún  aıaldaımyn.  Ózim  telefon  soǵaıyn, – dedim men.

             – Men  bıyl  sender   jaqqa  baryp   qaıtsam  ba  dep  edim,  oǵan   densaýlyǵym    kele me,  kelmeı  me,  bilmeımin.  

     Ýaqyt  kórseter.  Álgi  Úrjarǵa  Qabanbaı babamyzdyń  eskertkishin  ornatpaq  eken.    Orynyn   durys  belgilese 

     jáne   kelbetin  de   kópshilik   synnan   ótkizip   baryp   jasasa,    abroı   bolar   edi.    Osydan   Úrimshige   baryp 

     densaýlyǵymdy  túzep  alsam   degen   oıym   bar.    Álgi  Tókennen  estip  edim,  seni  Qytaıǵa  barady  deı  me? 

     Qaı  ýaqytta  barmaqsyń?  Ásettiń  zıratyn  kóremin  degen ekensiń.   Qulja  jaqqa  barǵanda   maǵan   habarlas.    

     Ol jaqtaǵy  qalamdas, Áset týraly   jón  biletin  biraz   adamdarǵa  aıtyp,  jol  siltep  jibereıin.

           – Árıne,  ózim de  osy týraly sóılespekshi  edim. Dám tartsa, Semeıdegi Abaı murajaıynyń bastyǵy ekeýmiz ǵylymı

     baǵyttaǵy  issaparmen 10  kúndeı  júrip  İle aımaǵyna,  Saıramkól  atyrabyna,  qaıtar jolda  Toly,  Dórbiljin

     men Shaǵantoǵaıdyń  aınalasyn  qamtyp   ketpekpiz.

          – Oı, bárekeldi!  Bularyń  úlken sharýa bolaıyn dep tur eken.  Eger sonyń bárin 10  kúnge syıǵyza  alsańdar...

          –  Kórermiz, – dedim. 

 Osy shamada taǵy  bir  adamdar   sóz  arasyna  kıligip, áńgimemiz  úzilip qaldy.   Kesh aıaqtalyp, qosh aıtysyp qaıtar  kez de jaqyndady.  Aǵa  kóp  arasynan  daýystap  meni  taǵy  da qasyna  shaqyryp alyp,  «Súleımen bı»  kitabynyń 12 danasyn,  oǵan qosa   birneshe  gazet   materıaldaryn berip jatyp:

          – Aýylda  etene jaqyn aralasqan  adamdarym  bar edi.  Osy  kitaptyń  bir-bir  danasyn solarǵa ber.   Aýdanyńnyń  

     basshylaryna da berýdi umytpa, – dep ózi biletin birneshe adamnyń aty-jónin jazyp berdi. – Menen sálem aıt!

          – Mindetti  túrde  beremin, sálemińizdi  aıtamyn, – dep ýáde  ettim. 

Aǵanyń  taǵy bir  qasıeti – meıli, gazet materıaldary bolsyn, meıli, kishi-girim kitapshalar bolsyn, janynan tastamaı,  ózi tanıtyn, ózin biletin adamdarǵa  taratyp  berip  júretindigi. 

          –  Saǵan  taǵy  bir aıtarym,  Áset  týraly  kóp  derekter jınap,  murajaıyna  shyraqshy  bolyp otyrǵanyńa da  20

     jyldan  asa  ýaqyt bolyp qalypty.    Ásettiń    artynda  jazyp  qaldyrǵan  eshteńe  joq.   Barlyǵy da – aýyzdan-aýyzǵa  aıtylyp,  qulaqtan-qulaqqa  jetken dúnıeler.  Áset  týraly  aıtýshylar  ony  san-saqqa  júgirtedi. Sondyqtan  sen derekterińniń  durysy bar,  burysy bar – bárin jınaı ber.  Endi  biraz  jylda  odan da  aıyrylyp qalasyń.   Al  jınalǵan   dúnıelerińdi  arasynan  óziń   ekshep   ǵylymı   tujyrym   jasaýyńa   ýaqyt   tabasyń. Eń bastysy,  ardaqty  azamattyń, qazaq  óneriniń  birtýar  juldyzynyń  muralaryn  saqtap,  búginge  jetkizgenińe  erteń  urpaqtary  raqmetin  aıtady.  Erinbeı  eńbek  et,  izden! – dedi.

           Biz   qosh  aıtysyp  úıge  qaıttyq.  Sol  2012  jyly  shilde aıynda  men  arnaıy issaparmen Borotola, Saıram, Qulja baǵyttarymen Áset júrip ótken biraz joldardy aralap keldim.  Quljada bolǵanymyzda  İle Qazaq avtonomıaly oblysynyń jazýshylarynyń jalpy quryltaıy ótip jatqan eken.  Jazýshy Jumádil Maman  bizdi qushaq jaıa qarsy alyp, Áset jónindegi ózinde bar jáne  sol ólkedegi derekterdiń barlyǵyn  jınaqtap  alýymyzǵa  kómektesti.  Quljaǵa  kelgennen keıin men Zeınolla  aǵaǵa  telefo