Qazir salafılik ıdeologıa arab elderimen shektelmeı, álemniń kóptegen aımaqtaryna taralyp úlgerdi. Qazaqstan musylmandary arasynda, ásirese jastar ortasynda salafılik kózqarastar keńinen taralý ústinde. Olar jastardyń sanasyn buzyp, máńgúrtke ýaǵyzdaýda. Muny taǵy da tilge tıek etpeske bolmaıdy.

 Buǵan biz de kinálimiz!? Sebebi, jaqynymyzdy, óz baýyrlarymyzǵa jaqsy joldy kórsete almadyq. Ata-ana bala baǵyp, jan saqtaýdyń qamymen azanda ketkennen tún qata oraldy. Erikken bala ǵalamtordy ermegine aınaldyrǵandyqtan, óz erkin jeńe almaǵan keıbir jastarymyz shetin ýaǵyzdardy tyńdap, shala jansar «dindar» boldy. «Eshten kesh jaqsy» degen, endeshe, el ishinde adasyp júrgen azamattarymyzdy jat aǵymdardyń yqpalynan arashalap, olardy qorǵaý, adasqandardy aqylǵa shaqyrý – barshamyzdyń ortaq mindetimiz. Muhammed paıǵambar: «Dinde shekten shyqpańdar, shekten shyǵý qurdymǵa ketiredi», – degen. Bir eldi ǵana emes, búkil álemdi alańdatyp otyrǵan ekstremıstik jáne lańkestik áreketter shekten shyǵýshylyqtyń, radıkaldy kózqarastardyń saldarynan oryn alyp otyr.

         Jalpy, salafızm degen qandaı aǵym? Salafızm sózin qalaı túsinip júrmiz? Ózi de bul uǵymnyń mánin tereń túsinbeıtin jamaǵattyń quramyna kirip, ózin «salafımin» dep jarıalaý qanshalyqty durys? Mine, osy syndy san saýaldar qoǵamnyń kókeıinde júr...

Mundaı suraqtarǵa otandyq dintanýshy-ǵalymdarymyz ben QMDB tarapynan júıeli jaýaptar berilýde. Kóptiń kókeıindegi dúdamal saýaldarǵa «salafıany» dinge keıinnen engen «bıdǵat jol» dep anyqtama bergen, álemge áıgili ıslam qaıratkeri, profesor, doktor Muhammed Saıd Ramazan ál-Býtıdiń (1929-2013) «Salafıa» kitaby boıynsha «Salafıa» aǵymynyń paıda bolý tarıhy týraly bilgen-túıgenimdi nazarlaryńyzǵa usynýdy jón sanadym.

Aldymen «salaf» sóziniń shyǵý tórkinine qysqasha sholý jasasaq, onyń bastapqy maǵynasy «aldyńǵy, burynǵy» degendi bildiredi. Demek, ýaqyt aǵymynyń ótken kezeńi keıingiler úshin «salaf» dep atalǵan. Alaıda, bul sóz ıslam dininen turaqty oryn aldy da, arnaıy uǵymǵa aınalyp, basqa maǵynada qoldanylmaıtyn sıpatqa ıe boldy. Dinı ádebıetter «salaf» kezeńiniń ıslam dáýiriniń ishindegi eń abzal kezeń bolǵanyn dáleldeıdi. Ol dáýir ıslam úmmetiniń Muhammed paıǵambardan bastalatyn alǵashqy úsh býynynyń shaǵy edi. Sebebi, Býharı men Mýslımde, Abdýllah ıbn Másǵýdtan rıýaıat etilgen hadıste Muhammed paıǵambar: «Adamdardyń eń abzaly – meniń zamanymdaǵylar. Odan keıingi abzaldary – olardan keıin kelgender. Olardan keıingi abzaldary – olardan keıin kelgender. Bulardan keıin kýáliginen buryn anty, antynan buryn kýáligi júretin qaýymdar keledi» – degen, ıaǵnı aldyńǵy úsh urpaqtyń boıynda saqtalǵan izgilikti aıtyp ketken. 

         Osy úsh býynnyń abzal bolýynyń negizgi sebebi – olardyń paıǵambar táliminen tikeleı sýsyndap, ónegeli ǵumyrynan sabaq alýy. Sahabalar ıslamnyń senim negizderi men dinı ustanymdaryn Muhammed paıǵambardan tikeleı úırendi. Al, tabıǵınder (sahabalardy kórgen musylmandar) sahabalarǵa erip, tabaǵa-tabıǵınder (tabıǵınderdi kórgen musylmandar) olardyń nasıhattaryn tyńdap, tálim-tárbıelerin kórgendikten, sol shynaıy izgilikten nár aldy.

«Salaf» degen sózdi basty quralǵa aınaldyryp, ıslam sharıǵaty men túsinigine jat, lańkestikke boı aldyryp júrgender úlken qatelikke urynýda. Búgingi kúni «salafızm» uǵymyn musylman atyn jamylǵan jat aǵymdar betperdege aınaldyryp, ózindik pálsapa qalyptastyrýda. Ókinishke oraı, ıslam atyn jamylǵan, sany bar da sapasy joq jamaǵattardyń tizimine «salafızm» atymen jańa bir aǵym qosylyp, «ózgeshe» bolmystarymen erekshelenýde. 

Buryńǵy salaf dáýirindegi taqýalar musylman úmmetinen basqa da kitap ıeleri men qaýymdardy qamtyǵany barshaǵa málim. Sol kezeńniń ózinde ıslam atyn jamylǵan toptar men aǵymdar ár túrli jeleýmen musylman úmmetiniń ǵulamalary men ımamdary tarapynan maquldanǵan Quran men súnnetti túsiný, tápsirleý jolynan aýytqydy. Bul aýytqý olardy ár túrli shyrǵalań men adasýshylyqqa ıtermelep, ishteı top-topqa bólinýge uryndyrdy. Solardyń qatarynda bolǵan harıjıa, mýrjıa, muǵtazılalar keıinnen óz ishterinen kóptegen tarmaqqa bólshektenip, birin-biri kúpirlikpen aıyptady. Búgingi salafılerdiń de áreketteri men senimi harıjıa, mýrjıa, muǵtazılalar sekildi ekenin baıqaýǵa bolady.

Kez kelgen reformalyq qozǵalystar sekildi adamdardy tartyp, óziniń maqsatyna jetý úshin bul aǵym «salafıa» uranyn ustandy. Bul – bıdǵattar men qate nanymdar shynaıy ómirden alystatyp, «ıslamǵa tán emes barlyq áreketterden tazartýdy» maqsat etti. Sonda ǵana musylmandar sáláfýs-salıhtardyń zamanyndaǵy dinı túsinikter men ustanymǵa oralyp, solardyń izimen júrer edi degen úmit boldy. Olardyń salaf zamanyndaǵy túsinikke tabandap turýlarynyń máni – ıslam áleminiń basym bóliginde keń jaıylǵan bıdǵattardy, qate nanymdar men túsinikterdi joıý boldy. Alaıda, ıslamnyń aqıqatyn meńzeıtin burynǵy túsinikterdi «Salaf nemese Salafıa» uranymen baılanystyrǵysy keldi. Bul maǵynalarǵa laıyq ıslam atyn jamylǵan salafıadan basqa sóz bar ma?

         Tarıhqa uzaq ýaqyt úńildik, kóptegen zertteýler jasadyq, biraq, ıslamnyń eshbir dáýirinde salafıa mázhaby jaıly derek kezdestermedik,  sondaı-aq, óziniń aǵymyna tán shekteýli pikirleri men ahlaqtaryna adamdardy shaqyrý arqyly musylmandardyń arasynda qandaıda bir «salafıa» dep atalatyn top bolǵandyǵyn eshkim de aıtpaǵan. Olaı bolsa, búgingi kózimizben kórip júrgen, álemniń nazaryn ózine aýdaryp, daý-janjal men aıtysty órshitetin bul aǵymnyń bastaýy qalaı paıda bolǵan? – degen suraqqa qyzqasha ǵana qosymsha jaýap izdep kóreıik...

Ýahabılik nemese salafılik aǵymynyń negizin Muhammed ıbn Abdýlýahab (1703-1792 j.j.) qalaǵan. Ol Hİİİ ǵasyrda ómir súrgen Ibn Táımıanyń qatań qaǵıdaǵa súıengen burys senimin basty ıdeologıalyq qarý etip alǵan. Muhammed ıbn Abdýlýahab áhli-súnnet senimine qaıshy eńbekter jazyp, ózindik saıası belsendiligin paıdalanyp, tarıh sahnasynda Arab túbegindegi  Nájd aımaǵynan bastaý alǵan búlikterdiń paıda bolýyna sebep boldy. Sondaı-aq, bul aǵym Mysyrdy brıtandyqtar otarlaǵan kezeńde Jamalýddın Afǵanı men Mýhammad Abdýh basqaryp, týyn jelbiretken dinı-reformalyq kezeńde de qatty qarqyn ala bastady. Óıtkeni, Mysyrdyń sol kezdegi jaǵdaıyna baılanysty osy qozǵalys «salafıa» uranymen tanylǵan edi.

         Bul qozǵalys sáláf qaýymyna jaqyndaýǵa tyrysyp, «salafıa» uranyn óziniń aty retinde ıelengenimen, basqa turǵydan salaf-salıhınniń ustanymdary men áreketterin qabyldamaı, kerisinshe olardan alystaı berdi.

         Osy kezeńde Muhammad ıbn Abdýlýahab (1703-1792 jj.) esimimen baılanysty «ýahabılik» aǵymy belgili sebepterge baılanysty Nájd pen Arab túbeginiń keıbir túkpirlerine taraǵan bolatyn. Ýahabı aǵymy men Mysyrdaǵy dinı qozǵalysty basqarýshylardyń ortaq baǵyttary boldy. Bul pıǵyl – bıdǵat pen qate nanymdarǵa, ásirese sopylarǵa qarsy kúresýde baıqalatyn. Osyndaı ortaq pikirler ýahabılik aǵymnyń basshylary arasynda salaf jáne salafıa sóziniń jaıylýyna negiz boldy. Barlyq mazmuny men erekshelikteri Muhammad ıbn Abdýlýahabtyń negizsiz tanym-túsinigine tireledi. Olar «ýahabıa» sózinen mazasyzdanyp júrgende, «Salafıa» sózi kóńilderinen shyǵyp, «ýahabıa» sózin «salafıa» sózimen aýystyrdy da, burynǵy senimderin osy atpen taratýǵa kiristi. Sonymen, bul joldaǵylardyń pikirleri men ustanymdary Muhammed ıbn Abdýlýahabpen shektelmeı, odan ári salafılik aǵymǵa ulasty. Sóıtip, olar «ıslamdy túsinip júzege asyrýda salaf aqıdasynyń pikirleri men ustanǵan joldarynyń senimdi ókilderi bolamyz» degen pikir qalyptastyrǵysy keldi.

         Mine, kezinde bir qozǵalystyń ataýy bolyp, sonyń ustanymdaryn taratqysy kelgender osylaı bir aǵymǵa aınalyp shyǵa keldi. Bul aǵymdaǵylar ózge musylmandardan erekshelenip, ózderin ǵana «aqıqat jolyndamyz» dep sanaıdy. «Biz, salaf aqıdasynyń senimdi ókilimiz jáne olardyń ıslamdaǵy jolyn jalǵastyrýshymyz» dep kórsetkisi keledi. Bul aǵymdaǵy  adamdardyń adasýshylyǵy – «eń durys ıslam jamaǵaty – biz» dep oılaýy.

         Burynǵy salafýs-salıhın ǵulamalarynan mundaı ilim qalmaǵan, olardyń qaı-qaısysy da musylmandar birligin bólshekteýge jol bermegen.

         Endeshe, qurmetti oqyrman, bizdiń de búgingi «sáláfıany» dinge keıinnen engen «bıdǵat jol» deýden basqa amalymyz joq... 

Ábýov T.T,

QR DİAQM DİK

Din máseleleri jónindegi ǵylymı-zertteý

jáne taldaý ortalyǵynyń

Dinı ahýaldy taldaý jáne monıtorıń

bóliminiń  basshysy, bas ǵylymı qyzmetker