Qazirgi ýaqytta ınternet pen áleýmettik jelilerde tynys belgilerden jiberiletin qateler óte kóp kezdesedi. Mundaı qateler sóılemniń qurylysyna, onyń oryn tártibine úlken nuqsan keltirip qana qoımaıdy, tyńdaýshynyń aıtýshydan alatyn sóz mazmunynyń aqparattyq mánin solǵyndatady, ári túsinýge aýyrlyq jasaıdy.

BAQ (ınternet jýrnalısıkada) betterinde al, biraq, óıtkeni, sondyqtan, t.b. shylaýlardy sóılemniń basyna shyǵaryp, odan keıin útir qoıyp sóılemdi jalǵastyratynyn oqyp júrmiz. Negizinen joǵarydaǵy shylaýlar kóbine sóılem ortasynda jazylady. Al bul shylaýlarmen sóılemdi bastaý – kásibıliktiń belgisi emes. Bul týraly R. Syzdyq:

«Jazý mádenıetiniń bir ushy tynys belgilerin durys qoıýda bolsa, onyń erejelerin de belinen basyp, berekesin alyp jatqan jaıymyz bar. "Daýys kidirgen jerge útir koıylsyn!" degen "jekemenshik" ereje shyǵarǵandardyń "kómegimen" útir degendi toǵytyp jiberdik. Sóılem basynda kelgen al, biraq, óıtkeni, sondyqtan shylaýlardy útirmen bólip tastaıtyndy daǵdyǵa aınaldyrdyq. Bul jalǵaýlyq shylaýlar ádette eki sóılem múshesiniń ortasynda nemese qurmalas sóılemniń eki komponentiniń ortasynda keledi, mundaıda aldarynan útir qoıylady. Al keıde, ásirese gazet betterinde bul jalǵaýlyqtardy sóılemniń basyna shyǵaryp qoldanady. Ondaıda sál paýzamen bólinip aıtylǵanmen, útirmen ajyratylmaıdy. Bul oraıda, ıaǵnı sóılem basynda kelgen odaǵaı, qaratpa, qystyrma sózderden keıin ǵana útir qoıylady. Kórsetilgen shylaýlar – qystyrma da, odaǵaı da, qaratpa da emes, jalǵaýlyqtar» - deıdi.

Olaı bolsa útir qandaı jaǵdaıda qoıylatynyn bile júrińizder;

§ 1. Útirmen sóılemdegi qaratpa sózder, qaratpa sóz tizbekteri bólinedi. Naqtyly bireýge arnalmaǵan, jalpylyq-belgisizdik maǵynasy bar sózder men sóz tizbekteri de útirmen bólinedi.

§ 2. Sóılemdegi qystyrma sózder, sóz tizbekteri jáne sóılemder útirmen bólinedi.

§ 3. Útirmen sóılemdegi odaǵaılar bólinedi.

§ 4. Báse, já, qosh, qup, jaraıdy, maqul, durys sıaqty sózder útirmen bólinedi.

§ 5. Sóılemdegi ıá, joq, má, máńiz degen sózder útirmen bólinedi.

§ 6. Útir sóılemniń biryńǵaı músheleriniń arasyna qoıylady.

§ 7. Sóılemdegi ońashalanǵan aıqyndaýysh músheler útirmen bólinedi.

§ 8. Sıaqty, retinde, qatar, emes, túgil degen sózdermen kelgen jáne -daı, -deı, -taı, -teıjurnaqtary qosylǵan tizbekter de útirge alynady.

§ 9. Qaramastan, qospaǵanda, eseptegende degen sózderge aıaqtalatyn sóz tizbekteri útirmen ajyratylady.

§ 10. Útir qurmalasqa engen jaı sóılemderdiń arasyna qoıylady.

§ 11. Ekige bólingen tól sózdiń alǵashqy bóligi habarly sóılem nemese sóılemniń bir bóligi bolsa, odan keıin útir (jáne syzyqsha) qoıylady. Ekige bólingen tól sózdiń alǵashqy bóligi óz aldyna sóılem bolmaı, oǵan útir qoıylǵan bolsa, ekinshi bóliginiń aldynan da útir qoıylady.

§ 12. Birneshe sózden quralǵan kúrdeli qos sózderdiń arasyna útir qoıylady.

§ 13. Birdeı nemese ár kelki tulǵada qaıtalap keletin jeke sózder men tirkesterdiń aralaryna útir qoıylady.

§ 14. Ol – ol ma, bul – bul ma, ol – ol bolsyn degen tirkester sóılem ishindegi basqa sózderden útirmen bólinedi.

Bul aqparattar belgili til mamany Rábıǵa Syzdyqtyń «Qazaq tiliniń anyqtaǵyshy» (emle, tynys belgileri, sóz sazy) eńbeginen alyndy. Kitap – maqala jazýdy bastaǵandar úshin taptyrmas qural. Qazaq tiliniń, ana tiliniń sóz mádenıetin kóterý – ulttyq múdde talaptarynyń biri. Sondyqtan da qatesiz aıtý men durys jazý normasyn árbirimiz saqtanǵanymyz abzal.

Derekkóz: massaget.kz