Eń joǵarǵy sana ıesi Uly Jaratýshy-Alla, Alladan keıingisi Adam. Allanyń adamǵa bergen eń uly syıy sanamyzdyń arqasynda Adam Atamyzdyń qarashańyraǵynyń ıeleri qazaqtar jer betinde alǵash ret  Rýlarǵa (Atalarǵa) tańba belgileýdi, sanaýdy, Rýna (Rý Ana) jáne Syna jazýlaryn dúnıege ákeldi. Aspandaǵy kúnge Kún, aıǵa Aı, jerge Jer, jymyńdaǵan juldyzdarǵa Juldyz, tań juldyzyna Sholpan, bir ornynan qozǵalmaı adasqan jandarǵa baǵyt-baǵdar silteıtin juldyzǵa Temir Qazyq (Qazaq) t.t. dep at qoıdy. Uranǵa Alashty shyǵardy, tańbaǵa «Kún» men «Aıdy», «Sadaq tartyp turǵan salt atty» men «Shańyraqty», «Til» men «Jebeni» aldy. Taýyn Aqtaý, Qarataý, Alataý, Qazyǵurt (Qazyq jurt), Táńir, Altaı, Qapqaz, Muńaljar, Alyp (Alpi), Shyńǵys, Ábilqaıyr; sýyn Azaý, Qas bı, Aral, Balqash, Baıkal, Baltyq t.t. dep atady.

      «Alash – Alash bolǵanda, 

      Ala taı at bolǵanda. 

      Tańbasyz taı, 

       Ensiz qoı bolǵanda, 

       Alash han bolǵanda...» deıtin sózder Alash jaıyndaǵy ańyzdyń menshikti múlki qalyptaspaǵan (taıǵa tańba baspaıtyn, qoıǵa en salmaıtyn) zamannan kele jatqanyn ańǵartady». (Qazaqtyń kóne tarıhy. 27 bet). Alash – Qazaqtyń urany. Uranǵa shyǵý úshin eliń bolýǵa tıis. Qazaq Alashty uranǵa shyǵaryp otyr. Demek, Qazaqtyń tegi Alashtan da, Alty Alashtan da kóp ári de jatyr.

        Taǵy bir kóne jyrda:

        «Alshyn, Alshyn bolǵaly

        Álim edi aǵasy,

         Sholpan edi anasy» dep jyrlaıdy Ata shejiremiz. Sholpan juldyzynyń ekinshi ataýy tań juldyzy. Sholpan anamyzda, tań mezgilinde ǵana kórinetin Sholpan juldyzy da bastaý tekti bildiredi. Qazaqtyń qyz-kelinderi taǵatyn áshekeıleriniń «Sholpy» dep atalatynynyń syry osy. Demek, eń alǵash «sholpy» taqqandar solar, ıaǵnı «avtorlyq» quqyq Sholpan anamyzdiki.

        «Mańǵystaý Mashaıyqtyń jatqan jeri,

        Aǵaryp appaq tańnyń atqan jeri.

        ...Mańǵystaý Mashaıyqtyń jatqan jeri

        Ashylǵan abyroıyn japqan jeri.

        Jer júzin jel maıamen jeti aınalyp,

        Aýǵanǵa Asan bıdiń asqan jeri» (Túmen Baltabasuly (1884-1957) «Mańǵystaý»). Qazaq Mashaıyq dep, Áýlıe-pirlerdi aıtady.  «Aǵaryp appaq tańnyń atqan jeri» - Adamzat mádenıetiniń bastaý alǵan jeri. «Ashylǵan abyroıyn japqan jeri» - Uıat degenniń ne ekenine sanalary jetip, aldy-artyn japyraqpen, terimen, kıimmen japqan jeri. «Jer júzin jel maıamen jeti aınalý» - Jer betinde qazaq mádenıetiniń taramaǵan jeri joq dep otyr.

       «Men Adaıdyń Aqtany,

       Sóılegen sózim taqtaly

       Sóıle» deseń jyrshyńyz

       Aldaryńda jortaqtar.

       Týǵan aıǵa at bergen,

       Aq qaǵaz ben hat bergen

       Eki erin men til-tańdaı

       Sóılesin dep jaq bergen.

       Aıtqan sózge túsinbes

       Adamnyń mısyz aqymaǵy» (Aqtan Kereıuly (1850-1912) Jyr-darıa «Mańǵystaýdyń aqyn jyraýlary» Aqtaý-1995. 159 bet). Atamyz aspandaǵy Aıǵa «Aı» dep at qoıǵandar, Aq qaǵaz ben hatty oılap taýyp, alǵashqy  hat jazǵandar jáne eń alǵashqy tili shyǵyp sóılegender  bizdiń atalarymyz, ıaǵnı bul uǵymdardyń báriniń «aptyrlyq» quqyǵy Qazaq halqynda jatyr dep otyr. Mundaı mysaldardy ejelgi shejire-dastandarymyzdan kóptep keltirýge bolady. Demek, bútkil jer betindegi jer, sý, taý, eldi mekender men ult ataýlarynyń qazaq rýlary ataýymen sáıkes kelýi de bekerden-beker emes. Osyǵan sáıkes, Biz qoldanyp júrgen ataýlar, dybystyq tańbalar men sandardyń bári osy ataýlardy oılap taýyp, dúnıege ákelgen uly atalarymyzdyń esimi.

      Ejelgi Qazaq Alyp bıinde (Álippe) osy qaǵıda tolyq saqtalǵan. Sol úshinde keıde bizder, sannyń ornyna 1-A, 2-Á, 3-B, 4-G, 5-Ǵ, 6-D, 7-E, 8-J, 9-Z, 10-I, 11-I, 12-K, 13-Q, 14-L, 15-M, 16-N, 17-Ń, 18-O, 19-Ó, 20-P, 21-R, 22-S, 23-T, 24-Ú, 25-U, 26-Ý, 27-H, 28-SH, 29-Y, 30-İ  degen dybys tańbalaryn qoldanamyz.  Adamzattyń jetpis myń jyl ǵumyryndaǵy eń alǵashqy álemdik uly derjava Qazaq qaǵandyǵynyń  qoldanǵan dybystyq 30 tańbacy osy. Bul 30 tańba álem tarıhyndaǵy adamdardyń, elderdiń, memleketterdiń, qaǵanattardyń dúnıege kelý ret sanymen tolyqtaı sáıkes jasalǵan. Biz sol álipbı áleminde ómir súrip kelemiz. Álipbı – halyqaralyq jaǵdaıda túrli memleketterdiń, ulttardyń mádenı qarym-qatynasyn júzege asyratyn jáne olardyń shyqqan tegin anyqtaıtyn qural.

         Kitaphanaǵa bara qalsańyz qajet ádebıetter tizimi álipbı qatarymen rettelip, jınalady. Bul kelýshiler men kitaphana qyzmetkerleri úshin de óte yńǵaıly. Álipbı tizbegimen medısınalyq kartalar jınaqtalady. Naýqastyń aýrý tarıhy jaıly habar onyń Ata teginiń alǵashqy árpi boıynsha tizimge ilinedi. Atlas (karta), anyqtama, telefon kitapshalary, kúndelik, qala, aımaq attary túgeldeı álippe tizbegine baǵynady. Tipti, uıaly telefonymyzdaǵy adamdardyń aty-jónine  deıin álippe qatarymen tiziledi.

          Álemniń barlyq elinde, sondaı-aq ózimizdiń memlekettik mekemelerge tıisti bazalardaǵy aqparat osy zańdylyq negizinde saqtalady, anyqtalady. Demek, áripter Álipbı qatarymen de,  Adamzattyń Ata tek shejiresine de saı bolýǵa tıis.

        Eger Biz osy tańbalardyń ornyndaryn aýystyryp,  tańbalardy 30-dan az, nemese kóp etetin bolsaq, jańa engizgen Álippe bizdi Qazaqı bolmysymyzdan, Ata tarıhymyzdan ajyratyp jat eldiń múddesine qyzmet jasaıtyn bolady. Sondyqtan, joǵaryda kórsetilgen árbir tańbanyń syryn, búkil qazaq balasyna Ata shejiremizben  salystyryp zertteýdi usynamyn!   

       Qazaqtyń dybystyq tańbalary: 1.A,Á,E,   2.B,P,  3.G,Ǵ,K,Q,   4.D,T,   6.J,Z,   7.I,I,Y,İ,  8.L, 9.M,   10.N,Ń,   11.O,Ó,    12.R, 13.S,Sh,    14.Ú,U,Ý,  15.H.  bolyp, 15 topqa bólingen. Ár toptyń birinshi áribi bastaýy, qalǵandary sol toptyń tolysqan jalǵasy. Qazaq Alyp bıiniń keremeti, barlyq tańbalar men býyndar osylaı 15/15 bolyp belgili bir matematıkalyq júıege, ıaǵnı Adam Atamyzdyń shejirelik júıesine saı ornalastyrylǵan.

      Qazaq Álippesinde  tolyp, tolysqandy bildiretin 9 daýysty dybys bar:  1.a, 2.á, 3.e, 4.o, 5.ó, 6.ú, 7.u, 8.y, 9.i. Daýysty dybystar Atalyq tekti bildirse, jińishke daýysty dybystar áıel men balany bildiredi. Adamzat bolmysynyń barlyǵy osylaı tabıǵatpen tutastyqta jaratylǵan. 

      Ejelgi qazaqtar da, solardyń izin jalǵastyrǵan Alash arystary da Alyp bıdi (Álippeni) osylaı jasaǵan. Alash arysy Ahmet Baıtursynov atamyzdyń  basshylyǵymen jasalǵan sońǵy Álippemiz de osy qaǵıdaǵa saı bolǵan.  

       Kirme áripter:   v, ó, f, h, s, ch, sh, , , e, ıý, ıa barlyǵy 12 árip. Tájrıbe kórsetkendeı, bul tańbalardy is júzinde qoldanysta bolmady dese de bolady. Birli-jarly qoldanysqa engenderi tilimizdiń shubarlanyp, buzylýyna yqpal etti. Demek, tańbamyzǵa reforma qajet.

        Jalpy álippe áripteri tómendegideı joldarmen dúnıege keledi.

        Birinshisi, Uly Jaratýshy – Allanyń jaratqan sanaly tirshilik ıeleri Adam Ata men Aýa Ana urpaqtary (Ad qaýymy)  arasynda tabıǵı jolmen kelýi. Bul topqa birin-biri Adam jáne tilderin Ana tili dep ataıtyndar arasynda, Rýlyq tańbalardyń negizinde dúnıege kelgen Rýna (Rý Ana) jáne Syna jazbalary jatady.

       Ekinshisine, Ad qaýymynyń ósip, ónip, kóbeıip, ultqa (memleketke) aınalǵan urpaqtarynyń arasynda aldyńǵy Ana tildi negizge alyp, jańadan týyndaǵan álipbıler toby jatady.

      Úshinshisi, jaýlaýshy elderdiń zorlyqpen engizgen Álippesi.

      Tórtinshisine, táýelsizdik alǵannan keıingi ulttyq negizde Álippeniń qaıta jańǵyrtylýy jatady. Demek, Biz Elbasymyz aıtqandaı, Álippemizdi shyn nıetimizben ulttyq turǵydan jańǵyrtatyn bolsaq, bizge bul másele de «Jeti ólshep, bir pishý» tásilin qoldanǵanymyz jón bolady.

       Qazaqtyń-árip tańbalarynyń ret sany Adamzat balasy men olar qurǵan qaǵanattardyń (ımperıalardyń) dúnıege kelý, eseıý jáne álem elderi tarıhynyń qalyptasý kezeńin kórsetedi. Bir, eki, úsh; A,Á,B; Ata, Áke, Bala, t.t. bolyp  san men árip shejire-tarıhqa saı qatar óriledi.

       Dálel me? Tyńdap kórińiz?

1. A – dybysy Alyp bıdiń de (Álippe), sonymen birge barlyq dúnıeniń de bastaýy.

Bir sanynyń dybystyq-tańba  ataýy «A» - negizgi maǵynasy Ata men Ana.

Qoldaný aıasyn saralar bolsaq:  1.Ab (Aba, Abyl men Qabyl), 2.Aǵ (Aǵa), 3.Ad (Ada, Adaı,

Adam), 4.Aj (Aja, Abysyn-Ajyn), 5.Az (Azı, Azıa, Aza, Qaza, Qazaq, Qazaqıa), 6.Aq (Aqıqat, Aqqa - Qudaı jaq), 7.Al (Alla),  8. Am (Aman) 9.An (Ana, Sana), 10.Ap (Apa), 11.Ar (Ara), 12.As (Asa joǵary), 13.At (Ata, Ataı, Atam), 14.Aý (Aýa, Aýa Ana), 15.Ash (Asha, Alash, Alty Alash, Alasha). Barlyǵy 15 túbir sóz. 30 tańbanyń teń jartysy.

       «A» tańbasy atyna saı jasalǵan. Er men áıeldiń basy qosylyp, bel jaǵy birigip tur. Zer salyp qaraǵan adamǵa Er adamnyń jińishke, áıel adamnyń jýan bolyp belgilenýinen, áıelderdiń  dúnıege urpaq ákeletininiń de meńzelip turǵanyn baıqar edik.

1. Eki sanynyń dybystyq ataýy «Á» - Áje men Áke. Demek, ejelgi qazaq handary men

qaǵandarynyń bastaryna kıip júrgen «Táji» ájemizge, ıaǵnı ákelerimiz ben sheshelerimizdiń analaryna degen qurmetteriniń eń ozyq úlgisi bolyp tur. «Árkimniń ákesi ózine Áz áýlıe» degen sóz de sodan beri jalǵasyn taýyp keledi.

        1.Áb (Ábı, Ábes, Ábestik jasama), 2.Ád (Ádil, Ádilet), 3.Áj (Áje, Táj), 4.Áz (Áz áýlıe, Ázız), 5.Áı (Áıel, Báıbishe), 6.Ák (Áke, Ákki, Ákim), 7.Ál (Áli, Áldi, Álsiz, Álem), 8.Ám (Ámeńger, Ámbebap), 9.Án, 10.Áń, 11.Áp, 12. Ár, 13.Ás, 14.Át, 15.Áý (Áýe, Áý demeıtin qazaq joq). 15/15 bolyp tur.       

        Tórtinshi sanatta turǵan Áz áýlıemiz búgingi Qazaq atanǵan eldiń túp atasy bolady. Áz áýlıeniń de molasy Mańǵystaýda, Man Ataǵa jaqyn mańda.

        Ejelde, Kaspıı – Ábeskún teńizi dep atalǵan. «Avestanyń da» tegi de osy. Ábestik jasama degen sóz.

1. Úsh sanynyń dybystyq ataýy «B» - Bala. Al, ala, bal, bala degen birikken sózderden

turady. «B» dybysynan qarabala,  balapan, Baltyq, Balasaǵun, Balyq,  Balyqshy t.t. uǵymdar dúnıege kelgen. «A» - Ata, «Á» - áke, «B» - bala delinip Álippeniń úshinshi dybys tańbasyn beredi.

         Mysaly, «B» dybysynan bastalatyn «bult» degen sózdi alaıyq. Bult – ózderińiz kórip otyrǵandaı sóz túbiri ult. Bult aspanda, ult jerde. Jer betindegi ulttar da, týra aspandaǵy bult sıaqty dúnıege kelip, jel aıdaǵan kezde jóńkile kóship, birese ydyrap, birese qaıta qosylyp, nemese joıylyp ta jatady. Bulttyń quramy bý, qozǵaýshy kúshi jel. Ulttyń quramy adam, qozǵaýshy kúshi el (rý). Demek, ekeýi qatar órilip tur.

       1.Ba (bala), 2.Bá (báıge,báıbishe), 3.Be (Bek, bel, ber, bezben), 4.Bı (bılik), 5.Bo (boz, bozdaq, Bozashy), 6.Bó (bóri), 7.Bú (búgin, bútin), 8,Bu (Buz, Buzaý, buzylý (buzylý osy segizden bastalady), buryn), 9.Bý (býaz, býda, býra), 10.By (byj), 11.Bi (bil, bilim).

       1.Bab (Baba, Ata-baba, Saıranda bar sansyz bap), 2.Baǵ (baǵa, baǵan), 3.Bad (badan), 4.Baj (baj salyǵy, baja), 5.Baz (bazar), 6.Baı (On eki Ata Baıuly), 7.Baq (Baqan, Baqyt), 8.Bal (Bala, Balapan) 9.Ban, 10.Bap (Arystanbap), 11.Bar, 12.Bas, 13.Bat (Batyr), 14.Baý (Baý baqsha), 15. Bash (Bashaq). 30 tańbanyń 15/15-in quraıdy.

      Bir, eki, úsh – Ata, Áke, bala. Muny kimde-kim kezdeısoq sáıkestik dep oılaıtyn bolsa qatty qatelesedi. Eger biz osydan latyn áribine ótip, onda «Á» tańbasy bolmaıtyn bolsa, bul qazaq balalarynyń nekesiz, ıaǵnı ákeleriniń kim ekenin bilmeı dúnıege kelgen degenin bildiretin bolady.

     Keıbir Latyn álipbıiniń nusqalaryndaı «A» men «Á»-ni bir tańbamen belgileý de durys bolmaıdy. Ata men Ákeniń bir emes, eki býyn urpaq ekendigine qandaı daý bar.

     Biz ótemiz dep otyrǵan Álippemizde osy qaǵıda mindetti túrde saqtalýǵa tıis. Áıtpese, Adam Atany jaratqan Uly Jaratýshy – Alla emes, biz maımyldan jaraldyq, atamyz aıýan dep moıyndaǵan bolyp shyǵamyz.

       4. «G» - Gúl – úlbiregen qyz ben bozbala. Gúl – Gý (Qý) men Ul degen eki birikken sózder turady.

        G-den bastalatyn sózder: 1.Ga (Ga-Ga, Gaz), 2.Gá (Gáp, Gákký), 3.Gó (Góı-Góı, Góri), 4.Gú (Gúl, Gúj-Gúj, Gúrs-Gúrs, Gúril), 5.Gý (Gýle, Gýlegen jel, Gý-Gý áńgime)). Demek,  5 degen baǵa «Gý-Gý áńgimege» berilip tur. Birinshi býynda osy beseýinen basqa sóz jasalmaıdy. Adamzattyń damý, eseıý kezeńin bildirip tur.  

1. «Ǵ» - Aǵa.  1.Ǵa (Aǵa, Ǵajap, Ǵalam, Ǵalym, Ǵarysh, Ǵasyr, Ǵashyq), 2.Ǵı (Ǵıbrat), 3.Ǵo (Ǵoı),

4.Ǵu (Ǵumyr, Ǵulama), 5.Ǵy (Ǵylym). Osy bes túbirden basqa sóz jasalmaıdy.

      Sonda bes degen baǵa On segiz myń ǵalamnyń qupıa ǵylymdaryn meńgergen besinshi Aǵa býyn urpaq Aqpandarǵa berilip tur.

1. «D» - Ad qaýymy. Dana men danyshpan, ıaǵnı búkil adam balasyna Ada (Ata) bolǵan osy

qaýym. Adam Ata qaýymy men Alty Alashymyzdyń bastaýy osylar.

       1.Da (Daı, Daq, Dala, Daý), 2.Dá (Dáıek, Dám, Dári-dármek), 3.De (Degen, Dene, Derek), 4.Dı (Dıar, Dıdar, Dıqan), 5. Do (Dobal, Doda), 6. Do (Dozaq, Doıby), 7.Do (Dop, Domalaq, Dolana, Dombyra),  8.Dó. (Dónen, Dókir, Dóreki), Dóń, 9.Dý (Dýlyǵa, Dýman), 10. Du (Duǵa, Durys), 11.Dú (Dúp-túzý, Dúnıe, Dúleı, Dúken), 12. Dy (Dybys, Dybyr), 13.Di (Digir, Dik, Din, Dil, Dit). On úsh túbir sóz jasaqtalyp tur. Ad qaýymy osy uǵymdardyń báriniń atasy, ıaǵnı búgingi tilmen aıtqanda «aptyry».

        Ózderińiz kórip otyrǵandaı, jeti (alǵashqy jeti býyn urpaq) aınalasy tep-tegis, dop-domalaq bolsa, segiz dónen shyǵyp, dókirlenip, aınalasynyń bárine dórekilik tanytyp tur.

       Demek, «D» tańbasynyń altynshy bolyp ornalasýy bekerden-beker emes. Alty Alashymyzdyń bastaýy osy Ad qaýymy bolyp tur.

       Tańba tolyqtaı atyna saı jasalǵan. Birine biri jalǵanǵan alty syzyqtan turady.  Muny kimde-kim kezdeısoq sáıkestik dep oılaıtyn bolsa qatty qatelesedi. Alash arystarynyń jasaǵan jazýy men syzýy, núktesi men útiri bári-bári shejirege saı jasalǵan.

1. «E»  – dybysy Er, Erkek, Áke degen maǵyna beredi. Biz ony «er-azamat» degen sóz

tirkesterinen aıqyn kóre alamyz. «E» tańbasynan bastalatyn 1.Ed, 2.Eb, 3.Ez, 4.Eı, 5.Ek, 6.El, 7.Em, 8.En, 9.Eń, 10.Ep, 11.Er, 12.Es, 13.Et, 14.Eý, 15.Esh. Barlyǵy 15 túbir. Ary qaraı jem, sem, kem,  eren erlik, ereje, er-júgen, erý, erýlik, erik, Er Qosaı, Er Tarǵyn, Er Shabaı, Er Janaq, Erman, Erlan, Ersaıyn t.t. osy aıtqanymyzdyń aıdaı aıǵaǵy bolmaq. Endi osylardyń ústine jerdiń túbiri Er, aspandaǵy jerdiń serigi Aı, jer de erdiń serigi áıel ekenin qosyp qoısańyz tipten de jańylyspaısyz. Qasıetti jeti sany týystyǵy bólinbeıtin tek qana Er-azamatqa baılanysty.

       «E»-ge «A (Ata)» jalǵanyp sóz jasalmaıdy. Sebebi jetinshi býyndaǵy urpaǵy Atasynyń aldyna shyǵa almaıdy.

       Alash Álippesiniń shejirege saı jasalǵany sonshalyq, jetinshi býyn Buzaý-Jemeneıler adamdardyń dertine daýa bolyp, emhana ashyp, em jasap, emshi atanyp, emendeı myqty memleketter qursa, segizinshi býynda semıtter Ata jurttan enshi alyp bólek shyǵyp tur.

       «Er» atyna zaty saı jetinshi býyn urpaq. Iaǵnı 1.Ata, 2.áke, 3.bala, 4.nemere, 5.shóbere, 6.Shópshek, 7.Nemene. Nemeneniń túbiri «emen» bolyp, Jemeneımen túbirles bolatyny osydan. Taýratta 500 ret aıtylatyn qasıetti 7-niń syry osy.      

       Tańba tolyqtaı atyna saı jasalǵan. Birine biri jalǵanǵan 7 syzyqtan turady.  

      8. J – qasıetti jeti sany, ıaǵnı týystyǵy bólinbeıtin  Buzaý-Jemeneıdiń esimin beredi. 1.Ja (Jab, jabý, jap (kanal), Japtyń basy (Jappas), Jary, Japon), 2.Já (Jám), 3.Je (Jem, Jer), 4.Jı (jına, jıyrma), 5.Jo (jol), 6.Jó (jón), 7.Jú (júr, júrek), 8.Ju (jut), 9.Jý (jýan, Jýdy (Qazyǵurt taýynyń ejelgi ataýy), 10.Jy (jyl, jyldam, jyr). Barlyǵy on túbir sóz.

      1.Jab, 2.Jaǵ (Jaǵa), 3.Jad, 4.Jaz, 5.Jaı, 6.Jaq, 7.Jal, 8.Jam, 9.Jan, 10.Jań, 11.Jap, 12.Jar, 13.Jas, 14.Jat, 15.Jaý. 30-ǵa 15/15 bolyp tur.  Jerdiń de túbiri er bolyp, J-dan bastalatyny osydan.

       «J» dybysynyń sandyq ataýy segiz osy jetiden bólinedi. Altynshy bolyp turǵan «Jaq» degen sózimizde  Qazaqtyń «Jańylmaıtyn Jaq joq, súrinbeıtin tuıaq joq» jáne sońǵy Jat pen Jaýda adamzattyń tarıhı shejiresiniń aqıqaty jatyr. Bólinýdiń sońy jaýlyqqa aınalyp tur. Batystyqtardyń aýyzdarynan tastamaıtyn «Seks» degen sóziniń segiz sany ataýymen túbirles bolatyny osydan. Bul qazaq balasyn nápsisine ıe bola almaıtyn matrıarhatqa aparatyn tike jol.

       «J» tańbasy «bóliný» degen atyna saı biriniń ústine biri qoıylǵan eki birdeı «Til tańbanyń», «Jebeli sadaqtyń» beınesin beredi jáne ol segiz syzyqtan jasalǵan. Bul tańba bizge qarashańyraqta qalǵany da, bólingeni de Darvın aıtqandaı maımyldan emes, báribir osy Jeti atalyq júıeden taraıdy degendi bildirip tur.

        9. «Z» - Az (Qaz, búgingi ataýy Qazaq). Jer betindegi eń uly qurylyqtyń Azıa dep atalatyny osydan. Qazaqıanyń túbiri Azıa bolatyny da osydan. «3» tańbasynyń toǵyzynshy oryndy ıemdenip, úsh eselengen Qosaı atamyzdyń qaýymy ataýyn beretini de osydan. Bir nárseni esimizde myqtap saqtaǵylarymyz kelse 3 ret qaıtalaıtyndarymyzda osydan. 3 sany men Z tańbasynyń uqsas bolatyny da osydan. Uqsas degen sózdiń túbiri Nuq atamyzdyń esimi túbirimen uqsas bolatyny da osydan. Osy «Z» dybysynan týyndaıtyn Zań, zakon degen uǵymdardyń Nuq paıǵambar kemesinde tolyq ornaǵanynda aıqyn baǵamdaýǵa bolar. A-1, Z-9, ıaǵnı 1 men 9 qazaqtyń sóz túbiri Az (Azıa (álemdegi halqy kóp eń úlken qurylyq), Qazaqıa) eli ataýyn quraıdy. 9 sanynyń tolyp, tolysqanda bildiretini de osydan.

      1.Za (Zaǵıp), 2.Zá (Záńgi), 3.Ze, 4.Zı, 5.Zo (Zor), 6.Zý (zý etti, zýyl), 7.Zu (Zulpyhar (qylysh)), 8.Zy (Zymıan, Zyndan), 9.Zi (Zikir, Zil). Birinshi býynda osy toǵyzdan basqa sóz jasalmaıdy. Bir-soqyrdan bastalyp, Zikirmen aıaqtalyp tur.

      1.Zab (zabyr (bulaq kózi, Zabýr jyrlary), 2.Zaǵ (zaǵıp, Zaǵıra), 3.Zad (zada), 4.Zaı (zaıyp, zaıyr), 5.Zak (Zakarıa paıǵambar), 6.Zaq (zaqym, jaraqat), 7.Zal (zala, zilzala), 8.Zam (zaman, Zaman aqyr (Aqyrzaman), 9.Zań (zańger), 10.Zap (zapy bolý), 11.Zar (zarar, zar zaman), 12.Zat (adamzat), 13. Zaý (zaýzat). Bir – bulaq kózinen bastalyp, On ekiden keıin adamzat zaýzatyna zaýal kelip tur. Mine Biz qazir  sol zaýal shaqty (Atalyq tekten bezip, matrıarhatqa aparatyn genderlik saıasattyń jemisin) bastan ótkizip jatyrmyz.

       Osy toǵyzynshy «Z» dybysyna qatysty asa kóńil aýdaratyn jaǵdaı, sońǵy kezderi «Qaz» degen el esimimiz latyn tańbasymen «KZ» bolyp belgilenip júr. Bul qazaqtyń ótkenine jasalǵan asa aýyr qıanat. Sebebi,  Qaz degenimizde Q men Z-nyń ortasyna «A (Ata)» degen tańbany salmaı ketsek, bul bizdiń Adam Atamyzdyń qarashańyraǵyn saqtaı almaı, máńgúrtke aınalyp kettik degendi bildiredi.

       Mysal úshin alar bolsaq, Arap, Aǵylshyn, Armenıa, Azerbaıjan t.t. sol bastaýdy óz elderiniń attarynda saqtap otyr. Al, Bizdiń latynshyl «bilgishter» el atyn tolyq kúıinde «Qaz» dep ataýdan da qashyp júr.

      Qazaqtyń sóz jasaý júıesinde eń birinshi bolyp kez-kelgen tańbaǵa ár tańbanyń shyǵý tegine qaraı barlyq tańbalar, sodan keıin sol tańbaǵa «A (Ata)» tańbasy jalǵanyp baryp sóz jasalady. Jáne bul qaǵıda da Adam-Adam bolǵaly bergi barlyq shejire-tarıh osy bir ǵana dybystyq tańbamen, bir býynmen, bir aýyz sózben shyqqan tegin dálme-dál kórsetip otyrady.

       Bizdi dúnıege ákelip, biz úshin jandaryn shúberekke túıip júrip handyqtar men uly qaǵandyqtar (ımperıalar) qurǵan, bizge myna ulan baıtaq alyp Qazaqstannyń Uly dalasyn qaldyryp ketken Uly Atalarymyzdyń arýaǵy úshin barlyq qazaq balasyna osy men keltirgen derekterdi zerttep, zerdeleýdi usynamyn!

1. «I» – Adam Atanyń qarashańyraǵy Muńaldar, ıaǵnı  «Muńal oshaq» degen sóz.

       Myna dybystyń keremeti «I»-den bastalyp, oǵan «A (Ata)» dybysy jalǵanyp birde-bir sóz jasalmaıdy. Sebebi, onynshy býyndaǵy balasy Atasynyń aldyna shyǵa almaıdy.

       Tirshilik ıeleriniń ishinde A-nyń aldyna I-ny salyp,  «Ia, Ia, Ia-a-a-a-a» dep aqyratyn jalǵyz ǵana esek degen janýar bar. Uly Atalarymyzdyń esekten mısyz maqulyq joq deıtinderi osydan. Esektiń kúshi adal bolsa da, etiniń aramǵa shyǵarylǵanynyń negizgi syry osy.

       1.Iá, 2.Ib (Iba), 3.Ig (Igi), 4.Id (Idi, basyn ıdi), 5.Ie (Áýletke ıelik etti), 6.Iz (basyn ızedi), 7. Ik (Ikem), 8.Il (Ileý), 9.Im (ımený), 10. In (Inabat), 11.Ir (Irek), 12.It (Itelgi), 13.Ish (Ishara), 14.Iy (Iyq), 15. Ii (Iilý). 30 dybys-tańbaǵa 15/15 bolyp tur.

       Iá (aldyndaǵy 10 býyn Atalardy  rastaıdy, maquldaıdy), Iba (olardyń aldynda ıba saqtaıdy (izet bildiredi), atadan qalǵan dúnıege ıe bolýdy  ıgeredi, ıgilik isterdi jasaıdy, urpaqtaryn ımandy bolýǵa tárbıeleıdi t.t.

       «I» tańbasy atyna saı jasalǵan, eki baǵana, ıaǵnı ul men qyz, Ata men Ana sıaqty belinen emes, uldyń aıaq jaǵy men qyzdyń bas jaǵyn jalǵap tur. Jáne qyz bala ekinshi bolsa da, onyń dárejesi uldan bıik ekenin, qazaq qyzdarynyń orny tórde bolatynyn jáne adamzat urpaǵynyń áıelder arqyly jalǵasatynyn kórsetip tur.

1. «I» – urpaǵy, balasy (uly, qyzy), ómirdiń jalǵasy.    

        On men on birdiń dybystyq tańbasy «I men I» aıyrmasy - birinshisi qarashańyraq degendi bildirse, ekinshisi urpaǵy, balasy, (uly, qyzy), ómirdiń jalǵasy... Ejelgi uly ǵulamalardyń barlyǵy derlik, qazirgi «Ov, ev, ıch»-terdiń ornyna «I,I» dybystaryn qoldanǵan.

       «I» tańbasynyń da sońyna «A (Ata)» jalǵanyp sóz jasalmaıdy. Bul jerde de urpaǵy Atasynyń aldyna shyǵa almaıdy.

       Latyn álipbıinde «I men I» dybys-tańbalarynyń bolmaıtyn sebebi, olar óz tekterin Atadan (patrıarhattan) emes, matrıarhattan taratady. Al, matrıarhat qoǵamynda ákeniń kim ekeni belgisiz bolady.

1.  «K» - negizgi maǵynasy «Áke». Bul tańbanyń osyǵan sáıkes Ken, Kenshin  (Alshynnyń inisi), Keń

(keń dala), Kún degen de maǵynalary bar. Kún - Qazaqtyń Qý jáne Ún degen eki birikken sózinen turady.

       Myna dybystyń keremeti qazaq ta «K»-den bastalyp, oǵan «A (Ata)» jalǵanyp birde-bir sóz jasalmaıdy. Sebebi, ákesi Atasynyń aldyna shyǵa almaıdy.  

      1.Ká (Kári), 2.Ke (Kel, Ket, Keri, Kerek, Áke),  3.Kı (Kıim, Kımeshek), 4.Kó (Kók, Kógen, Kóbe, Kóbik, Kóz, Kópir, Kósh), 5. Kú (Kúı, Kúıeý, Kúl, Kún, Kúp), 6. Ký (Kýá), 7.Ki (Kidirý, Kisi, Kishi, Kindik). Jeti Atalyq júıege saı osy jeteýinen basqa túbir sóz jasalmaıdy.

      Ejelgi álemdik eń uly derjava Qazaq qaǵanatynyń ózegin On eki ata Baıuldary quraǵan. Olardyń qazaqtyń rýlyq shejiresiniń eń sońynda turyp, qazaqtyń qarashańyraǵy atanyp júrgenderi osydan. «K» tańbasynyń on ekinshi oryndy ıemdenetini de osydan. Osyǵan sáıkes qazaqtyń iri rýlyq birlestikteriniń bári 12 Atadan quralǵan.

       Sondyqtan, ótemiz dep otyrǵan dybystyq tańbamyz Atam Qazaqtyń shejire-tarıhyna saı jasalýy kerek.

       Usynylyp júrgen nusqalardaǵy «K» men «Q»-ny bir tańba retinde belgileý durys bolmaıdy.

1. «Q» - Adam Atanyń qarashańyraǵy Qazaq jáne Qara (Aq (qar) pen Qara, Qarqara) degen sóz.

       1.Qa (Qab, Qabyrǵa, Qaǵba, Qad, Qadý (Úndis taıpasy)), 2.Qı (Qıa, Qıan (Qıat), Qımaq), 3.Qo (Qobań jurt, Qobyz, Qoja, Qosaı), 4.Qu (Quda, Qudaı, Qudaǵaı), 5.Qý (Qý Adaı áke (Qudaıke), Qýat, Qýman,  Qýan), 6.Qy (Qyz, Qyzý). Osy altaýynan basqa túbir sóz jasalmaıdy. Bul Qazaq qaǵanatynyń Ad qaýymynyń jalǵasy  jáne Alty Alashtyń Aǵasy ekendigin kórsetedi.

       1.Qaz (Qazar, Qazan, Qazaq), 2.Qaı (Qaısaq, Qaıy taıtpasy), 3.Qaq (Ortasy), 4.Qal (yń), 5.Qam (bar), 6.Qan (Qaǵan), 7.Qań (Qańly, Qańǵa baba), 8.Qap (Qapqaz), 9.Qar (aqsha qar, qara, qarqara), 10.Qas (Saq), 11.Qat (Qatyn,  Qat-qabat), 12.Qaý (laý), 13.Qash (qar). 13/13 aınalasy jup-jumyr bolyp tur. Bulardyń bári osy bizdiń qazaqtyń balama ataýlary.

      «Q» tańbasynan Adam Atanyń belinen shyqqan Qoshqardyń múıizi men Attyń tuıaǵyn aıqyn kóre alamyz.

1. «L" – Lala (Adam Atanyń balasynyń balasy men qyzy) degen sóz. Bul ary qaraı Lala

(gúl), Laqaı (etnos), Latyn bolyp jalǵasyp ketedi. Qazaqtyń  «laqty eshkisi» ataýynda da osy Laqaılardyń «aptyrlyq quqyǵy» jatyr.

       Laqaılar men Tekeler zamanyn da kóptegen elder, eldi mekender Teke dep atalǵan. Teke men Laqı - Rý attary. Ejelde qazirgi Batys Qazaqstandaǵy Oral qalasy Teke, Albanıa astanasy da ejelde Tekeran, al Iran astanasy kúni búginde de Tegeran (Tekeran) dep atalady.

       Tragedıa sózi grek tilinde «tekeler áni» dep aýdarylady. Demek, báriniń shyǵý tegi bir qaınardan. Bári-bári bastaýyn qazaq dalasy men onyń shejiresinen alady. Qazaqta Teke deegn rý bar. Kórshi Túrikpenniń de bir rýy Teke dep atalady. Qazirgi Iran memleketiniń negizin kezinde Daılardyń Arshaq degen bir atasynyń qalaǵany barlyq jazba derekter de aıtylǵan.  Demek, Arshaktyń rýyn Teke dep batyl aıtýymyzǵa tolyq negiz bar. Sebebi, memlekettiń negizin qalaǵan ejelgi rýlar, astanasyna óz atalarynyń esimderin qoıyp otyrǵan.

         Laqaılar ózderin «biz ózbek te, tájik te emespiz, bizderdi jeke, derbes túrki halyqtarynyń biri dep taný kerek» degen máseleni ár kezderde kóterip keledi. Menińshe olardyń kezinde solaı bolǵanyna daý bolmasa kerek. Áıtpese, kóptegen álem elderiniń quramynda Laq, Laqaı atty rý, taıpa men elder bolmaǵan bolar edi. Mysaly, solardyń biri Lakı degen atpen Qazaqtyń Qap taýyndaǵy Daǵystannyń jergilikti halqy sanalady. Lakıa dep te atalady. Oǵan Laq jáne Qulyn aýdandary kiredi. Kezinde olar Imam Shamıldiń eń senimdi serikteri bolǵan. Laqtarda qazaqtar sıaqty birin-biri adam dep ataıdy. Islamnyń sýnnıt tarmaǵyna jatady.

        Laqaı (Laq, Laqı, Laqıa, Lakoe, Laqaý)  atty rý men taıpa ózbekter de, qaraqalpaqtyń qypshaq arysy ishin de, qyrǵyzdar da, qazaqtyń qońyratynda jáne t.b. bar. Qaraqalpaq laqaılary ózderin Qara babadan taratady. Laqaılar Daǵystan da (Reseı), Tájikstanda jáne Iranda jeke etnos sanalady.

        Laqaılar qazaqtyń tól urpaǵy. «Alpamys batyr» jyrynda Alpamystyń tegi qazaq ekeni jáne onyń rýy Qońyrattyń Laqaıy ekendigi aıtylady.

         Qazaqtyń qysqy bas kıimi malaqaıdyń da, alaqaı men solaqaı degen uǵymdarynyń da avtorlyq quqyqtaryn osy Laqaılarǵa (Man Laqaılarǵa) bersek tipti de jańylyspaımyz.

        La – 1.Lab (Labaq), 2.Laǵ (laǵyl, laǵman, laǵý, laǵyp ketý, laǵnet aıtý), 3.Laj (lajyn tabý, lajsyz), 4.Laı (balshyq), 5.Laq (laqap, laqtyrý,  laq etkizdi, eshkiniń laǵy, Laqaılar), 6.Lal (Lala gúl, qyz bala), 7.Lań (lań salý), 8.Lap (lapyldap janý, lap qoıý), 9. Las (las tirlik), 10. Lat (Latyn), Latysh (Latvıa) halyqtary, Latyn tili, Latyn álippesi), 11.Laý (laý tartý), 12.Lash (lashyn (qus), lashyq (úıshik)). Qysqasy, «La, Laq» degen túbiri bar barlyq ataýlary men uǵymdarynyń avtory osy laqaılar.

       La – ekinshi býyn da ala, lal (saqaý), dala, jala, zala, zalal, qala, lala, nala,  sala, tala, shala t.t. bolyp kezdesedi. Demek, 14 oryndaǵy «La» qazaqtyń alǵashqy ala-qula bolý kezeńi.

       Qazirgi til ǵylymynda «Latyn tili baltyq, german, slaván, german, roman jáne basqa tilder toby enetin úndieýropa tilderi semásyna jatady» delinip júr. Aqıqatynda, «La» degen túbirden bastalatyn Latyn Amerkasynyń baıyrǵy turǵyndaryn, Baltyq teńizi jaǵalaýyndaǵy Latysh jáne t.b. elderdi Osy bizdiń Laqıler men Laqaılardyń tolyp, tolysqan urpaqtary dep, batyl tujyrym jasaı alamyz.  Demek, búgingi ótemiz dep otyrǵan Latyn álippesi, Ejelgi qazaq Álippesi bolyp tabylady. Demek, Latyn tili men álippesi bastaýyn ejelgi Rım ımperıasynyń negizin qalaǵan Qazaqtyń Jeti rýynan (Etrýrı) alady. Qara: («Rım ımperıasynyń negizin qalaǵan qazaqtyń jeti rýy» http://alashainasy.kz/kazak_tarihy/rim-imperiyasyinyin-negzn-kalagan-kazaktyin-jet-ruyi-82798/).

       Demek, «Latyn» alyp bıi bastaýyn birinshi býyndaǵy Atadan da, ekinshi býyndaǵy Ákeden de, úshinshi býyndaǵy Baladan da emes, on tórtinshi býyndaǵy balanyń ekinshi býyny Áıel men Baladan alyp tur. Latyn tili men tańbasynyń álem tarıhyndaǵy ıemdengen orny osy (14-shi oryn). Olardyń tarıh sahnasynan ketý sebebi de osy bolatyn. Matrıarhat - qazaq balasyna qol emes. «Qatyn bastaǵan kósh ońbaıdy» degen maqaldy Uly atalarymyz beker aıtpaǵan. Qazirgi elimizde júrip jatyrǵan «genderlik» saıasattyń jan-shoshyrlyq qorytyndysy osy aıtqanymyzdyń aıdaı aıǵaǵy bolmaq. Qazaqtyń áıgili kóripkeli Móńke bı babamyz ben Kenje Aqtan jyraýdyń boljamdaryn eske alyńyz.

      Qabyldaıyn dep otyrǵan Latyn álippesi Ata tarıhymyzdy osylaı sóılete ala ma? Qabyldaıtyn bolsaq, dál osylaı sóıletýimiz kerek.

1. M – Adam (Ata-m) degen maǵyna beredi. M – táýeldilik jalǵaý. Bul dybystyń túpki

maǵynasy óz atańnan bastap sonaý eń túpkirdegi Adam ataǵa deıingi Atalardyń (Adamdardyń) barlyǵy meniń atam. Ata – babalarymyzdyń bir-birin qurmettegeni sonshalyq kez-kelgen jandy Adam, ıaǵnı Meniń atam dep qurmetteýdi mindettep otyr. Qazaqtyń san mıllıondaǵan sózine «M» dybysyn qossań bári meniki degen uǵym beredi. Atam, anam, aǵam, inim, balam, nemerem, shóberem, basym, aıaǵym, kózim, qulaǵym, elim, jerim, aıym, kúnim, jaryǵym, botam, t.t. bolyp kete beredi. Qazaqta "M" dybysy jalǵanbaıtyn birde-bir ataý sóz joq.

       «M» tańbasy, bul Adamnyń sońǵy jáne Mannyń birinshi dybysy. Búkil álem elderi Uly Jaratýshy - Allanyń alǵashqy jaratqan sanaly tirshilik ıesin Adam jáne Man dep ataıdy. Osy eki uǵymnyń ekeýi de Qazaq dalasynyń bir pushpaǵy Maqystaýda dúnıege kelgen. Ózderińiz kórip otyrǵandaı Adam Atanyń atyn Adaı, Man Atanyń atyn Manqystaý (Mandardyń qystaýy) ustap otyr.

        Áńgimeniń qysqasy, Adam topan sýǵa deıingiler, Man topan sýdan keıingi Nuq paıǵambardyń qaýymy. Ejelgi qazaqtar, ıaǵnı Alash urpaqtary kúni keshege deıin, shejire biletinder kúni búginde de ózderin Nuq paıǵambar qaýymynanbyz deıdi.

      1.Ma, 2.Má, 3.Me, 4.Mı, 5.Mo, 6.Mó, 7.Mú, 8.Mu, 9.My, 10.Mi. «M»-nen bastalatyn birinshi dybysta on túbir, ıaǵnı on býyn urpaq.

      1.Maǵ, 2.Mad, 3.Maj, 4.Maz, 5.Maı, 6.Maq, 7.Mal, 8.Mam, 9.Man, 10.Mań, 11.Map, 12.Mar, 13.Mas, 14.Mat, 15.Maý (maýbas, Maý (jaman) qala), 16.Mash (Mashaıyq). Barlyq tańbalardyń ishinde 16-men aıaqtalatyn jalǵyz býyn.

       «M» tańbasy Adam men Mandy jalǵap, qol ustasyp turǵan Er men Áıeldiń beınesin berip tur. Atyna zaty saı dep osyndaıdy aıtar bolar. Latynǵa óter bolsaq, osy «M» áribi 15-shi bolyp turýy tıis.

      Adam degen sózimizdiń ret sany 1-6-1-15 bolyp, 30 tańbanyń teń jartysyn qurap tur. Bul Nuq paıǵambar atamyzǵa deıingi qaýym. Kelesi Nuq (Man) qaýymy 16-dan bastalady.

1. N – degen dybys qazaqta árqashanda Nuq paıǵambar atamyzdyń esimin, sonymen qatar

Adam Atanyń balasy (uly, qyzy), urpaǵy, ıaǵnı MAN degen maǵyna beredi.  Mysaly, Nuralın, Nurtazın, Sarın, Tájın, Mamın, Karın t.t. bolyp kete beredi. Úndi halqynyń (Indıa) Ata salttaryn kúni búginde de «Nata», ıaǵnı Nuq Ata salty dep ataıtyndary osydan. Qasıetti «Neke» degen sózimizde  Nuq ákemizdiń «aptyrlyq quqy» saqtalatyny da osydan.

      1.Na (Naz, Naı, 2. Ná (Náz, názik), 3.Ne (nemere, nemene), 4.Nı (Nıet), 5.No (Noı, Noǵaı), 6. Nó (Nópir), 7.Nu (Nuq, Nur), 8. Nú (Núkte), 9.Ny (Nyq, Nyspy), 10.Ni (Nil, Nildeı buzyldy).

       1. Naǵ (Naǵashy), 2.Nad (Nadan), 3.Naz (Nazym), 4.Naı (Naıman, Naıza), 5.Naq (Naq ózi), 6.Nam (Namys, Namaz), 7.Nan (Nanym), 8.Nar, 9.Nas (Nasyr (jeńis)), 10.Naý (Naýa, Naýryz – aı aty, mereke (Naýryz - Nuq paıǵambardyń kemesi Qazyǵurtqa ilińgir tastaǵan kúnnen bastap toılanyp keledi)), 11.Nash (Nashar).  Aldyńǵysynda 10/10 bolyp, Adam Atanyń on býyn urpaǵy Kúndi (Qý men Úndi) kórsetse, ekinshisinde 11/11 bolyp urpaǵy degendi bildirip tur.

       «N» tańbasy da shejirege saı jasalǵan. Adam men Man Atalarymyzdyń arasyn Nuq paıǵambar Atamyz «kópir» bolyp jalǵap tur.

        Jańa álippe de Nuq Ata qaýymynyń «N» tańbasyn týra osylaı 16-shy etip sóıletýge tıispiz.

1. Ń – joq. «Ń» – bul dybystan jas sábıdiń «Ńgá (İńgá)»-lap jylaǵanynan basqa sóz

jasalmaıdy. Demek, bul dybys, áli tili shyqpaǵan sábı degendi bildiredi. Bul dybys sóz arasynda: Ań, Ańshy, Ańǵal, Mańǵystaý, Mańǵaz, Mańdala, Mańdaı, Tańdaı t.t. túrinde kezdesedi. Bul uǵymdarda joǵaryda aıtqandaı, adamzat damýynyń bastapqy (sábılik) kezeńin bildiredi.

        Mannyń balasy bir jasta, áli tili shyqqan joq. «Ń» dybysynan «Ńgá» degennen basqa sóz jasalmaıtynyn osydan.

        Biz bul qaǵıdadan, bizdiń qoldanyp júrgen dybystyq tańbalar men san ataýlarynan jeke adamnyń dúnıege kelýi, tiliniń shyǵýy, eseıip, er jetýi, bilim alýy t.t. bolyp qatar órilgen,  álemdik Qazaq qaǵanattarynyń tarıhy ekenin kóremiz. Sebebi, handyqtar men qaǵanattar, patshalyqtar men ámirlikter, memleketter men ımperıalar da týra  adam sıaqty dúnıege keledi, eseıedi, órkendeýiniń shyrqaý shyńyna shyǵyp baryp ydyrap ketedi, keıin ózge (atalarynyń) ataýymen  qaıta jańǵyrady.

        Al, qazirgi keıbir «bilgishter» usynyp júrgen nusqalar da bul dybys-tańba atymen joq. Sóz ben Tańba dál osylaı ótken shejire-tarıhymyzdan syr shertpese, ondaı reformanyń kimge, qandaı qajeti bar?

1. «O» – Kún tańbasy, shańyraq jáne «Sábı (náreste)» degen maǵynasy bar. Aqıqatynda

bul ejelgi Kúnderdiń, ıaǵnı Qý (Qý Adaı áke) men Ún-derdiń (Muńal) tańbasy.

        1.Ob (Oba, Obal), 2.Oǵ (Oǵlan (Ulan)), 3.Od (Odan), 4.Oj (Ojar), 5.Oz (qatarynan ozý, bes degen baǵa alý), 6.Oı (Oı-Arman, Oı jer, Oıyq), 7.Oq (Jebe), 8.Ol (segizde basqa bolyp, bólinip tur), 9.Om (Omby, Omarta (Omar Ata, bal arasynyń ıesi)), 10. On (On oq), 11. Oń (Oń is, ońalý, artynda bar ońalar), 12. Op (Op-ońaı, opyr-topyr), 13. Or (Ora, Oram, Oramal, Oraq, Orys), 14.Os (Osy), 15. Ot ( Ot jaǵý, Otyn, Otpan, Otan, Otbasy, Otaý), Osh (Oshaq). Bul jerde de 30-dyń teń jartysyn, ıaǵnı 15/15-ti qurap tur.

       «O»-dan keıin «A (Ata)» tańbasy qoıylyp qazaq ta birde-bir sóz jasalmaıdy. Sebebi, sábı eshqashan Atasynyń aldyna shyǵa almaıdy.

        Jetinshi «Oq»-ta (Jebe) qarashańyraqtyń ıesi bolsa, segiz semıtte «Ol» bolyp bóliný bar.

        Bas kıimmen oınaýǵa bolmaıtyny sıaqty, «O» men de, Kún men Sábıden jáne olardan da basqa O-dan bastalatyn barlyq uǵymdardyń barlyǵymen  de oınaýǵa bolmaıdy. O-dan bastalatyn uǵymdar: Ot, Oq-dári, Oqtumsyq, Oba (aýrý), Oba (mola), Omarta (bal arasy), Omyraý (anamyzdyń tósi), Or, Oramal, Otan, Otbasy, Odaq pen Bodan, ıaǵnı Otan jáne Odaqpen oınasań bodan bolasyń dep tur. Shynynda da, Odaqpen oınaýǵa bolmaıdy. Odaqtyń qandaı bolatynyn keshegi Keńester odaǵy kezinde kórgenbiz. Qazirgi Kedendik odaq, Eýro odaqtar túptiń túbinde sol burynǵy «shyqqan» jerimizge qaıta aparýy ábden múmkin. Bundaı jaǵdaılar burynda da san ret bolǵan. Áıtpese bizdiń sózdik qorymyzda «Bodan» degen sóz bolmaǵan bolar edi. Sebebi, áldi men álsiz, ıaǵnı az halyq pen kóp halyq jáne mádenı damý deńgeıleri ár túrli elder teń dárejede Odaq bola almaıdy. Bul qarapa