Búgingi sóz qoldanystarymyzǵa qarap otyrsaq, osy máteldiń maǵynasyn tym maıystyryp jibergen sekildimiz. Aldymen máteldiń áýelgi maǵynasyna kelsek, «Qyzdyń jasy – on segiz» máteliniń anyqtamasy mynadaı bolady: Qazaqta on segiz jasqa tolmaǵan, turmysqa shyqpaǵan áıel zaty «qyz» dep atalady. Al, turmysqa shyqpaǵan kúıinde jasy on segizden asyp ketse, ony «otyrǵan qyz» deıdi. On segizden buryn turmysqa shyǵyp ketse, ony «jas kelinshek»/«jas kelin» dep ataıdy. Otyrǵan qyz kúıinde, ıaǵnı, on segizden keıin turmysqa shyqsa ony (jaı) «kelinshek»/«kelin» deıdi. Iaǵnı, taıdan keıin qunan/baıtal degen sekildi, ataýy ózgerip, basqasha atalyp otyrady. Atalar tanymy osylaı. Osy jaıynda Qamshy aqparattyq agenttigi Ihsan.kz-ke silteme jasap jazady.
Al, bizde qyryqty qyrqaı shalǵan, elýdi eńsergen sarkidir áıelder «qyzdyń jasyn suramaıdy, qyzdyń jasy, qashanda, on segiz» dep qarq-qarq kúledi. Ózinshe sózdiń mánin «túsine qoıǵan» azamat sózden ustalyp jeńile qalǵansyp, bastaryn shulǵyp yrjyń-yrjyń etedi… Iá, qyzdyń jasy, qashanda, on segiz. Ol ózgermeıdi. Atalar uǵymy boıynsha áıel zaty on segizge deıin turmysqa shyǵýy tıis. Áıtpese, «otyrǵan qyz» degen jaman atqa qalady. Jaman at deıtinimiz otbasynda «otyrǵan qyzy» bar úıdi aǵyndy sýdyń, bulaqtyń basyna qondyrmaıtyn dala zańy bolǵan eken. Iaǵnı, ol otbasyndaǵy adamdar otyrǵan qyzy oryn tapqansha saıdyń taǵanynda otyryp, aǵyndy sýdyń aıaǵynan ishedi. Bul osy shańyraqqa ońaı jaza emes. Ol endi basqa áńgime…
Aıtpaqshy, áıel zatynyń qyryq, elý jasqa kelgenine, tipti kempir bolǵanyna da qaramaı «qyz» atalatyn bir jaǵdaıy bar. Ony da eskere ketelik. Basynda «qyz» ataýy bar kúninde (on toǵyz jastan buryn) turmysqa shyǵyp ketken áıeldi tórkini ómir boıy «qyz» dep ataıdy eken. Óıtkeni, ol osy áýletten «qyz» qalpynda uzatyldy. Osy áýlette júrgende oǵan basqasha at tańylǵan joq. Endi, tórkini oǵan degen qurmeti retinde ony ómirbaqı «qyz» dep ótpek! Ne degen qurmet bul! Mundaı qurmetke ıe bolý qandaı baqyt deńiz!
Minekı, osyndaı uly uǵymdar «ólgennen» keıin, sol uǵymdardy ustap turǵan qańqalar/maqal-mátelder basqa mán aldy. Óıtkeni, ult ózgerdi, uǵym ózgerdi. Endi bul maqaldarǵa sol ózgergen uǵymǵa qańqa bolyp ómir súrýden ózge jol joq. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda múlde aıtylmaı, quryp joǵalý kerek.
Qazirgi qazaq arasynda «qyzdyń joly – jińishke» degen taǵy bir maqal ishi men syrty eki bólek qaltyldap ómir súrip kele jatyr. Bul ózi ashyq sóz ǵoı. «Jolyń jińishke (tar), taıyp ketesiń, taırańdamaı júr» degen eskertpe emes pe?! Kádimgi tar, jińishke joldaǵy kólikti, jaıaý júrginshini elestetip kórińizshi, qalaı júrý kerek ol? Týra sol sekildi abaılap júrýdi aıtqan ǵoı. Beımezgil dalada júrgenin kórip qalǵan bireý ósekke ilip, elge jaman aty shyǵyp ketse ne bolmaq? Óıtkeni, «Qyz on beske kelgende, shashynan kóp jalasy». Sondyqtan, oǵan jolynyń jińishke ekenin eskertip otyrý mindet bolǵan. Osyndaı uly mindetti bir-aq aýyz sózben atqaryp turǵan uly uǵym qazir qandaı kúıde?
Toıda tilek aıtýǵa bes erkek bir áıel ortaǵa shyqsa, beseýi bir-birine qarap, aqyry «jón biletin» bireýi «qyzdyń joly jińishke degen…» dep ózinshe bir «kóshelilik» tanytady-aý! Anaý shyǵady sýyrylyp, qyz ba, otyrǵan ba, basqa ma… ony tekteıin dep jatqan tiri qazaq joq ekenin tiri qazaqtyń bári biledi, ony qoıshy, anaý «kósheli kisi» fılosofıa ǵylymdarynyń doktory, birdeńe birdeńeniń professeri degendeı toıdyń jarty ýaqytyn ataǵyn aıtqyzýmen alyp turǵan galstýkti aıtsaıshy! «Qyzdyń joly jińishke degen…» dep mıkrofondy usynady-aý!.. Osyndaı is anaý zamanǵy atalarymyzdyń aldynda bolǵan bolsa, «saýdyń sózin sóılep, jyndynyń áreketin istep turǵany nesi» -dep tańyrqar edi. Óıtkeni, «Qyzdyń joly jińishke degen…» -dep alyp, mıkrofondy áıelge berip jatyr…
«Sózi joǵalǵan jurttyń ózi joǵalady» -deıdi ult ustazy Ahmet Baıtursynuly. (biz ǵalymnyń osy sózin «memlekettik til» tóńireginde ǵana qoldanyp júrmiz, negizi olaı emes) Sóz – uǵym, uǵym – tanym. Tanymnyń adam bolmysyna tikeleı áser etýshi faktor ekenin alǵa tartsaq, bir ulttyń bolmysyn onyń sózi arqyly tanýǵa bolatynyn ańǵaramyz. Endi, qaraı berińiz arǵy qazaq pen bergi qazaqqa. Qyz jaıynda aıtylǵan eki-aq maqalǵa baıanysty túsinik alshaqtyǵy adam tańqalarlyqtaı. Al, danagóı babalarymyzdan qalǵan taǵy da qanshama maqal-máteldiń ishin (mánin, maǵynasyn, júregin) alyp tastap, qańqasyna ózimizdiń qoıyrtpaq túsinigimizdi salyp alyp shaýyp júrgenimizdi bir Qudaı biledi. Ony kózqaraqty oqyrman, Sizder de anyqtap, taldap-talqylap ortaǵa salarsyzdar.
Pikir qaldyrý