Ulttyq mádenıette kórkem ádebıet aıyryqsha mánge ıe. Ásirese, búgingi ómir qyrlaryn sýretteıtin shyǵarmalar óz oqyrmanyn tabatynyna kúmán joq. Atap aıtýǵa turarlyq bir jańalyq, sońǵy jyldary qarapaıym adamnyń tirshiligi, qala ómiri, sonyń ishinde jastar jaıy, arman-qıaly, mahabbat, januıa, ata-ana men balalardyń, týystar arasyndaǵy qarym-qatynasy taǵy basqa máseleler. Áńgime janry búgingi kúrdeli ómirdiń ár salasyn qamtýda. Taqyryp órisi keńeıý ústine qyzyqty hıkaıalardyń psıhologıalyq astaryna kóp mán beriledi. Adamdarymyzdyń kúndelikti ómirin sýretteı otyryp, qulyqtylyq, moral sıaqty problemalar kóterýge tyrysady. Jas jazýshy Erbolat Ábikenulynyń «Páter izdep júr edik...» («Tań sholpan», 2008) atty áńgimesiniń atynan-aq kórinip turǵandaı, kúrdeli áleýmettik problemany kótergen. Búgingi naryq zamanynyń rýhanı jáne mádenı daǵdarysy sýretteledi. «Ash bala, toq balamen oınamaıdynyń» keri kelip, jeke menshik pıǵyl bilgenin isteıdi. Jan ashý, ádilettilik adyra qaldy. 

– Páter bar ma, apaı?

– Bir qyz kerek.

 – Páter bar ma, aǵaı?

– Bir jigit kerek.

– Eki qyz kerek.

 – Kelinshegim ekeýimiz tursaq bola ma?

 – Bolmaıdy, kelinshegińniń janyna bir qyz qos, óziń basqasyn jalda.

 – Jas otaý kerek.

– Biz jas otaýmyz, – qýanyp ketippin, daýysym qatty shyǵyp ketti?

– Onda estip al, elý myń teńgeden júz elý myń teńge úsh aıdyń aqshasyn aldyn ala tapsyrasyń.

- Bólip tapsyrsa she?

 - Onda baryńdar ary. Joǵarydaǵy dıalog qazirgi zaman syıqyn dál beıneleıdi. Tek munda bir aıtatyn nárse, Qytaı oıshyly Lao Szy: «Kedeılik eldegi barlyq tártipsizdiktiń tamyry» degendeı, jastar aspannan baılyq kútpeı, eńbek jasaý, qıynshylyqtardy jeńýde tabandy bolý kerektigin umytqan. Áńgimede keıipkerlerdiń jas otaý ekeninen ózge málimet kezdespeıdi. Qaltasy kótermese de, Almatyda, keń úıde turǵysy keledi. «Qudaı aıamaǵan adamdy men de aıamaımyn», – deıdi qazaq. Qazaq eliniń jas býyny «Almatyny aınala» bermeı, Qazaqstannyń áli de jumys qolǵa, mamanǵa tapshylyq kórsetip otyrǵan óńirlerine tez arada attanyp, bilek sybana jumys istese, aqsha da tabylyp, keıin Almaty, Astana tórinen bir-aq shyǵarady degen oı uıalatady taldanyp otyrǵan áńgimeden. Naryq básekesi jeke adamnan tulǵalyq qaırat talap etedi. Qaıyrshydan tulǵa shyqpaıdy. Sebebi ol áleýmettik sapasyn áleýmettik normalardan tys, mádenı dástúrdi umytqan adam. Jazýshy Erbolat Ábikenulynyń «Jeltoqsan yzǵary» («Jalyn» jýrnaly,2010) atty áńgimesi osyǵan aıǵaq.

 «Avtobýstyń ishi sıyr oqyralaǵandaı dúrligip ketti.

. – Mynaý alqash qaıdan paıda bolyp ketti, eı, ózi.

– Qusyǵy netken sasyq edi kápirdiń.

– Uıat-aı, á.

– Smotret protıvno!

– Vygonı ego!

Eńgezerdeı eki orys súrepeti ketken bomjdy aldyńǵy jaqtan eki qulaǵynan ustap, sýyrdyń aıǵyrynsha shyńǵyrtyp súırep alyp shyqty da, artqy esikten laqtyryp jibermekshi bolyp edi. Úlgire almady. Avtobýs qozǵalyp ketti. Búıirden yńq-yńq etkizip eki tepti de, eń artqy qatarda otyrǵan meniń qasyma laqsha laqtyrdy». Bul áńgime – etúd. Shaǵyn kólemdi shyǵarma. Taqyryby 1986 jyly Qazaqstanda oryn alǵan saıası oqıǵalarǵa arnalady. Iaǵnı, Keńestik memleket júıesi ydyraýyna alǵashqy oqıǵalardyń biri bolǵan Almaty alańyndaǵy qazaq jastarynyń kóterilisi. «Jeltoqsan yzǵarynda» áńgime keıipkeri sol jeltoqsan oqıǵasyna qatysyp, zardap shekken adamnyń portreti. Áńgimeniń alǵashqy joldarynan-aq orys shovınıseriniń jaǵymsyz, otarshyl, buzyq beınesi beriledi. Shyǵarma antıteza prınsıpine qurylǵan. Jeltoqsan qurbandarynyń erligi qazaq halqynyń jadynda únemi saqtalýǵa tıis jáne umytylmaıdy da. Biraq jeke adamnyń erekshe azyp-tozyp, maskúnemge aınalǵany jol emes. Erbolat ony «bomj» dep orys sózimen ataıdy. Qazaq balamasy – baspanasyz júrgen qańǵybas qaıyrshy. «Azat» esimine múlde saı emes. Óıtkeni, jas kezinde moraldyq jáne fızıkalyq kóp soqqyǵa ushyraǵan jigittiń saǵy synǵan. Eńsesin kóterýge kúsh tappaǵan ol, óziniń káriptigin orystardan kóredi. Arada 25 jyldan astam ýaqyt ótse de, kezdesken beıtanys jas jigitke ishindegi muńyn tarqatady. Áńgime natýralısik aıýandyq sýretterden ada emes. Avtobýstaǵy jas jolaýshy Azattyń jan túrshiger áńgimesin tyńdap alyp, oqyrmanǵa jetkizýdi jón kórdi. Durys. Degenmen, ol ózi bul jaǵdaıdan qandaı sabaq aldy eken degen suraq týady. Adam únemi ózgeriste bolýy kerek. Naryq erkin qımyl talap etedi. Almatyda, Qazaqstannyń ózge óńirlerinde de taǵdyr qıynshylyqtarynan taýqymet tartqandar barshylyq. Adam ózgergisi kelmese, oǵan ózi de kináli. Al avtordyń keıipkerleri (taldanyp otyrǵan eki áńgimede) kináni basqa (orys, uıǵyr) ult ókilderine artady. Áńgime keıipkerleri – kembaǵal kisiler. Bul oryssha aıtqanda, «ýhodáshaıa natýra», ıaǵnı ómir qıynshylyqtaryna moıynsunǵan beıshara borkemik adamdar.

Jalpy Erbolattyń áńgimeleriniń tili ótkir, qozǵaǵan taqyryby utqyr, qıaly ushqyr. Ne jazsada súzgiden ábden ótkizip baryp jazatyndyǵy kórinip tur. Kez kelgen detaldan oı órbite alady. Kez kelgen materıaldyń kerekti jerin taldap ala alady. Ony bolashaqta kóre jatarmyz. Áıteýir birshama synasamda óz qatarynyń aldy ekendigine shúbá keltirmeımin jáne de zor úmit artamyn.

Gúlnar Sherıazdanqyzy Eleýkenova, fılologıa ǵylymdarynyń doktory.