«Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» aksıonerlik qoǵamynyń Basqarma tóraǵasy, Halyqaralyq Túrki akademıasynyń prezıdenti, profesor Darhan Qydyráli Qamshy.kz aqparat agenttigi jetekshisi Bilál Qýanyshqa suhbat berdi.

– Darhan myrza, el gazeti «Egemen Qazaqstannyń» tizginin ustaǵanyńyzǵa bir jyldan asty. Atqarylǵan jumystyń esebin berip, nátıjelerge sholý jasaý úshin bul az ýaqyt emes. Alaıda siz osyǵan deıin basylym basshysy retinde aýqymdy suqbat bermegen ekensiz. Oraıy endi ǵana kelgen sekildi...

– Kúndelikti shyǵatyn gazet bolǵandyqtan, basylym ómirindegi jańalyqtardyń bári oqyrmanǵa málim degen oımen arnaıy suqbat berýdi qajet dep tappaǵan edik. Biraq búgin suraqtaryńyzǵa jaýap berip kórelik.

– Siz basshylyqqa kelgeli gazette aıtarlyqtaı ózgerister jasalyp, bastamalaryńyzdyń basym bóligi kóptiń kóńilinen shyqty. Degenmen,  ár salanyń qyzyǵy men qıyndyǵy qatar júredi emes pe?! Endeshe bir jylda ne ózgerdi? Qazirgi gazettiń qarqyny qalaı? Elimizdiń bas basylymyna basshy bolý qanshalyqty qıyn? Tarqatyp aıtyp ótseńiz.

–  «Egemen Qazaqstan» júz jylǵa jýyq tarıhy bar, otandyq aqparat keńistigindegi orny erekshe basylym. Qazaq jýrnalısıkasynyń kórnekti ókilderin shyǵarǵan bul gazettiń ózindik dástúri men mol tájirıbesi qalyptasqan. Osy sebepti, jańartý jumystaryn gazettiń klasıkalyq kelbetin saqtaı otyryp júrgizýge tyrystyq. Basylym jańarǵan saıyn onyń ǵumyry da uzaratyny belgili. Jańarýdaǵy basty qaǵıdamyz – oqyrmannyń talǵamy men talabyn eskere otyryp, gazettiń syrtqy kórkemdiligin arttyryp, ishki mazmunyn baıytý. 

Oqýǵa yńǵaıly, qolda ustaýǵa qolaıly etý úshin burynǵy A2 formatyna qaraǵanda yqshamdyraq D2 eýro formatyna kóshtik. Soǵan sáıkes, materıaldardyń kólemi de qysqaryp, sapa men mazmunǵa kóbirek kóńil bólinetin boldy. Búgingi aqparatqa toly zamanda oqyrmannyń shaǵyn kólemdi maqalaǵa áýestigi baıqalady. Uzyn-sonar mátinder oqymaı jatyp jalyqtyratyndyqtan, sońyna deıin oqyla bermeıdi. Osy sebepti, burynǵydaı tutas betti alatyn maqalalardy azaıtyp, jarıalanatyn dúnıelerdi meılinshe yqshamdap berýge den qoıdyq. Bul qadamdardyń durys bolǵandyǵyn oqyrmandarymyz da baıqap, jaqsy lebizderin kóptep joldady, gazettiń qazirgi pishimi ushaq nemese avtobýsta otyryp oqýǵa da yńǵaıly bolǵanyn aıtyp jatyr. 

Sonymen qatar, gazettiń tanymaldyǵyn arttyrý úshin ataýyn jańasha jazyp, logotıpin jasaý arqyly rebrendıng júrgizdik. Zamanaýı brendteý talaptary boıynsha ónimniń belgisi men ataýy qabyldaýǵa jeńil, este saqtaýǵa ońaı, sóıte tura belgili bir maǵynaǵa ıe bolýy shart. Gazetti jańǵyrtý jumystary kezinde biz osy talaptardy árdaıym oıda ustadyq. Nátıjesin búkil oqyrman kórip, óz baǵasyn berip úlgerdi. Qazirgi gazet ataýyn qabyldaý jeńilirek, qaı qyrynan qarasańyz da, birneshe metrlik qashyqtan kórseńiz de gazettiń «Egemen Qazaqstan» ekenin op-ońaı bilesiz. Logotıpimizdiń ereksheligine keler bolsaq, qarapaıym kóringenimen, kózi qyraǵy oqyrman bul belgiden gazetimizdiń búgingi jáne keshegi ataýlaryn kóre alady. Jańa logotıpten «Egemen Qazaqstannan» bólek «Ushqyn», «Eńbekshil qazaq», «Sosıalısik Qazaqstan» sekildi burynǵy ataýlarmen baılanys baryn baıqaýǵa bolady.

Aýdıtorıamyzdy keńeıtý úshin jyldyń basynda saıtymyzdyń orys tilindegi  nusqasyn, kúni keshe aǵylshyn tilindegi nusqasyn qostyq. Osylaısha, qazirgi tańda «Egemen Qazaqstan» úsh tilde aqparat taratyp otyr.

Qazaq tilindegi jańalyqtarymyz sheteldegi qandas baýyrlarymyzǵa arnalyp, latyn qarpinde jáne tóte jazýmen jaryq kórýde. Sońǵy bir jyl ishinde saıtymyzǵa Fransıadan, Qytaıdan, AQSH-tan, Túrkıadan, Mońǵolıadan myńdaǵan adam kirgen jáne olardyń qatary turaqty túrde artyp keledi. Baıqasańyzdar osy elderdiń bárinde qazaq dıasporalary bar. Olardyń bári birdeı kırıll qarpin tanymaıdy, sol sebepti biz olarǵa da tarıhı otanynyń jańalyqtaryn ózderi oqı alatyn álipbıde jetkizýimiz qajet. Memlekettik saıasatty taratatyn bas basylym bolǵandyqtan, bul bizdiń mindetimiz.

Qazirgi tańda Qytaı qazaqtary bizdiń tóte jazýdaǵy nusqamyzdy belsendi oqıdy. Odan ózge elderdegi baýyrlarymyz latyn qarpindegi nusqamyzǵa súıenedi. Sondyqtan sheteldegi qandastarymyzdy altyn qazyq atamekenimen aqparattyq turǵydan baılanystyrý «Egemen Qazaqstannyń» halyqaralyq deńgeıdegi mańyzdy baǵyttarynyń biri bolyp qala bermek.

Taǵy bir erekshe atap ótkim keletin jáıt, eger biz jasaǵan jańalyqtar men ózgerister oqyrmandarymyzdyń kóńilinen shyǵyp jatsa, onda munyń artynda birligi jarasqan úlken ujymnyń qajyrly eńbegi jatyr dep túsiný kerek.

– Gazet saıtynyń úsh tilde qyzmet etýi negizgi jumysqa degen zeıinniń joǵalýyna ákelmeı me? Orys jáne aǵylshyn tildi nusqalarynyń qosymsha aýdıtorıa bolýdan basqa artyqshylyqtary qandaı?

– Tildik nusqalar gazet jumysyna eshqandaı salmaq túsirip otyrǵan joq. Al artyqshylyqtaryna keler bolsaq, birneshe dáıek keltirýge bolady.

Ózimiz 18 mıllıon bolsaq, qazaqtar onyń tek 70 paıyzyn quraıdy. Sol qazaqtardyń óziniń barlyǵy qazaqsha oqyp, sóılemeıtinin bilesiz. Oǵan qosa, naǵyz qazaqy orta sanalatyn aýyl-aımaqtarda ınternetke qoljetimdik óte tómen ekeni belgili. Zero.kz sekildi neshe túrli reıtıńterde orystildi resýrstardyń ylǵı joǵarǵy oryndarda júretini de sodan. Osy sebepti, biz gazetimizdi oryssha sóıletkimiz keldi. Bul aýdıtorıamyzdyń ulǵaıýyna, sol arqyly gazet satylymynyń jáne jarnamalyq tapsyrystyń artýyna ákeledi. 

Ókinishke qaraı, bizde qazaqtildi orta men men orystildi ortany alańdatatyn máseleler, qundylyqtar árdaıym birdeı bola bermeıdi. Osy rette saıtymyzdyń orystildik nusqasyn damytý arqyly osy eki ortanyń baılanysyn nyǵaıtqymyz keledi. Egemenniń orystildi nusqasynda onsyz da oryssha jazatyn saıttarda molynan kezdesetin jańalyqtardan góri, qazaqsha oılap, qazaqsha tolǵanatyn avtorlarymyzdyń, jazýshylardyń maqalalary, baǵandary kóptep jaryq kóredi. Bul qazaq fılosofıasynyń, qundylyqtarynyń keń etek jaıýyna yqpal etedi dep senemiz.

Aǵylshyn tilindegi nusqany qazaq jańalyqtaryn álem tilinde sóıletý úshin qolǵa aldyq desek bolady. Ol bizge ne beredi? Birinshiden, bul – aqparattyq qaýipsizdik máselesi. Biz qazir Qazaqstandy álemge tanytý turǵysynan kóp jumystar atqaryp júrmiz. Tanymaldyqpen birge oń ımıjdiń bolýy da mańyzdy ekenin atap ótkimiz keledi. El jańalyqtaryn aǵylshyn tilinde ózimiz jazbasaq, biz úshin ony eshkim jazbaıdy. Álemdik qaýymdastyqqa óz daýysymyzdy estirtpesek, eshkim bizdiń oıymyzdy, bizdiń máselemizdi bilmeıtin bolady.  Ekinshiden, Qazaqstan jańalyqtaryna qyzyǵýshylyǵy bar, biraq qazaq jáne orys tilderin bilmeıtin azamattarǵa qyzmet etý. Máselen, sheteldik sarapshylar keıde Qazaqstan jańalyqtaryn Qyrǵyzstannyń medıa quraldarynan alady eken, sebebi kórshimizde aǵylshyn tilinde aqpar taratý jolǵa qoıylǵan. Jalǵyz Qyrǵyzstan emes, Ázerbaıjan, Grýzıa, Mońǵolıa sekildi bizge kórshi ózge elderde de aǵylshyn tilinde jańalyq berý jaqsy damyǵan. Óz áleýetimizdi durys paıdalansaq, biz bul elderden ozyp ta kete alamyz.

Taǵy bir dáıek keltireıin. Qazaqstanda ózge memleketterdiń elshilikteri, konsýldyqtary jáne ókildikteri bar. Sonymen qatar, elimizge ınvestısıa salyp, kásibin júrgizip jatqan ózge de shetel azamattary bar. Osylardyń bári ózi turyp jatqan eldiń jańalyǵyn bilgisi keledi. Onyń ústine elimizde aǵylshyn tilin erkin meńgergender qatary ulǵaıyp keledi. Bul degenińiz aǵylshyn tilindegi saıtymyzdyń oqyrmandary arasynda ózimizdiń qaradomalaqtar da bar ekendigin bildiredi. 

Eń bastysy, biz osy arqyly tájirıbe qalyptastyrǵymyz keledi. Qandaı tájirıbe deısiz ǵoı? Qazaqtyń oıyn, qazaqtyń sózin aǵylshyn tiline aýdarý ońaı emes jáne tájirıbeniń joqtyǵynan árkim árkelki aýdarady. Aǵylshyn tilinen qazaq tiline aýdarý isi qalyptasqan da, qazaq tilinen keri aýdarý qalyptaspaǵan. Máselen, ákim sózin bireý «akim», bireý «mayor» dep jazady. Sondaı-aq aǵylshyn tilinde jańalyq taratý mektebin qalyptastyrǵymyz keledi.

Osylaısha, «Egemen Qazaqstan» ujymy Elbasynyń «Úsh tuǵyrly til» saıasatyn is-júzinde júzege asyryp keledi. Osy arqyly respýblıkalyq qana emes, halyqaralyq gazet atanýdy maqsat etip otyrmyz.

– Maqalalar legi basylym betinde jaryq kórgenshe birneshe súzgiden ótetini belgili. Jalpy kontent sapasyna qanshalyqty mán beresiz?

– Búginde elektrondy basylymnyń artyqshylyǵyn aıtý trendke aınalyp ketti ǵoı. Men baspasózdiń artyqshylyǵyn aıtaıyn. Dástúrli gazet-jýrnaldyń qaı-qaısysy bolmasyn kontent sapasyna kóp kóńil bóletini belgili. Qazaq basylymynyń qarashańyraǵy bolǵandyqtan, ár nómirimiz 200 myńǵa jýyq tırajben shyǵatyndyqtan, biz úshin maqala sapasy birinshi orynda.

Bul rette, súzgi degendi senzýra dep qabyldamaý kerektigin eske salǵym keledi. Mundaǵy basty maqsat – materıaldyń aıtar oıynyń uǵynyqty bolýyn jáne derekteriniń dáldigin qadaǵalaý. Oqyrmanǵa uzyn-sonar syldyr sóz emes, mańyzdy aqparat pen saraptama qajet.

– «Mass Media-nyń» qarqyndy damýy dástúrli merzimdi baspasózdiń oqyrmandaryn azaıtyp, olardyń taralymyn kemitkendigi jasyryn emes. Qalaı oılaısyz, qaǵaz gazetterdiń ornyn elektrondy gazetter basa ma?

 – Jurtshylyq teledıdar paıda bolǵanda gazet óledi dep oılady. Biraq ýaqyt kórsetkendeı, teledıdar gazet ómirine qatty áser ete almady. Jańa tehnologıalardyń enýimen gazetter de bir ornynda turmaı damyp otyrdy. Búgin de onlaın medıanyń qarqyn alýyna baılanysty qaǵazǵa basylatyn gazet múldem joıylady dep aıtylýda. Qazaqstandaǵy eń úlken basylymda júrgen soń bul másele bizdi de qatty alańdatty. Sol sebepti basylymnyń keshegisi men búginine jáne bolashaǵyna qatysty ǵylymı maqalalardan bastap, túrli eksperttik kitaptarǵa deıin zerdelep shyqtyq. Ózimiz shaǵyn zertteý jasadyq desek te bolady. Sol zertteýdiń nátıjesinen týǵan paıymymyzben bóliseıik. 

Onlaın medıanyń merzimdi baspasózge degen suranysqa tıgizer áserin joqqa shyǵara almaımyz. Óıtkeni, jańalyqtyń gazet betine shyǵýy úshin bir kún ketse, saıtqa jarty saǵat nemese 10-15 mınýt ta jetkilikti. Oǵan saıttyń mýltımedıalyq múmkindikterin qosyńyz. Onda siz jańalyqtyń mátinimen birge vıdeosyn da kóresiz, siltemeler arqyly taqyrypqa qatysty aldyńǵy materıaldarmen tanysyp, astyna óz pikirińizdi qaldyra alasyz. Maqalanyń kólemi men sany boıynsha eshqandaı shekteý joq. Al gazettiń mundaı múmkindikteri joq ekeni belgili. Degenmen, baspasózdiń de óz artyqshylyqtary bar. Aqparat rastalǵan, tekserilgen, gramatıkalyq qate joq. Internettegideı sizdi qosymsha nárse alańdatpaıdy. Bir maqalany bastap, odan áleýmettik jelige, odan basqa saıtqa ótip, aqyrynda álgi maqala aıaǵyna deıin oqylmaı qalýy múmkin. Al gazet-jýrnalda jalǵyz maqala emes, sol kúni shyqqan barlyq materıal oqylady.

Biraq gazet-jýrnaldar dál búgingi konsepsıamen ómir súre berse, kúnderdiń kúninde onlaın medıaǵa tutastaı jol bereri anyq. Tartymdy bolýdyń jalǵyz joly – transformasıa. Bálkim gazettiń aqparat taratýshydan saraptamalyq sıpaty basym aǵartý quralyna aınalǵany durys shyǵar? Gazet turmaq, teledıdardyń ózi de aqparat berýshi statýsynan aıyrylyp jatyr. Adamdar qazir jańalyqty teledıdardan kóre bermeıdi. Oqıǵany vıdeoǵa túsirip, ony óńdep, oǵan sóz jazyp berem degenshe onlaın paıdalanýshylar ol oqıǵany tikeleı efırde taratyp jatady.

Baspasózdiń aǵartýshylyq qyzmetine oralýyna taǵy bir sebep bar. Búginde aqparat aǵymynyń tym kóp bolýyna jáne ýaqyt tapshylyǵyna baılanysty kitap oqý deńgeıi tómendep keledi. Burynǵydaı 300-400 bettik kitaptardy ekiniń biri oqı bermeıdi. 

Biz osyny eskerip, bet sanyn kóbeıte otyryp, barlyq taqyrypty qamtýǵa bel býdyq. Maqalalarymyz jańalyqtyq sıpatynan góri tanymdyq, saraptamalyq sıpatqa ıe bolmaq. Baıqasańyzdar, sońǵy ekeýi ýaqytqa asa baılaýly emes.

Onyń ústine, onlaın medıadaǵy trendke qarasańyz, bir-eki sóılemdik jańalyqqa áýestikti baıqaýǵa bolady. Máselen, bir is-sharanyń ózinen onlaın saıttar 20 jańalyq shyǵarýy múmkin. Bir saǵattyq oqıǵadan osynsha habarlama shyqsa, jyldarǵa sozylatyn oqıǵadan qansha jańalyq shyǵatynyn elestete berińiz. Bir qyzyǵy habarlamanyń jeńil ári tym kóp bolǵany sonsha, adamdar jańalyqty túsinýden qaldy. Máselen, qarjylyq daǵdarys kezinde onlaın portaldar munaı baǵasy men valúta baǵamy kúnine neshe ret ózgerse, sonsha ret jańalyq beredi. Ol ózgeristerdiń oqyrman úshin eshqandaı mańyzy da bolmaýy múmkin. Halyqaralyq taqyryptarda da solaı. Sırıadaǵy soǵys týraly kúnde jańalyq shyǵady, biraq ol jańalyqtar oqyrmannyń túsinigi men bilimin arttyrýdan góri, shatastyrýǵa nemese nemquraılyqqa ákelip jatady. Mine, baspasóz osy kemshilikti joıyp, kúnde bolyp jatqan oqıǵany sol mezette bere almasa da, asyqpaı máseleniń mán-jaıyn ashyp, oqyǵan adam oqıǵanyń mánin birden túsinetindeı jaǵdaı jasaı alady. Sonymen qatar gazetter tuńǵıyq tereń kitaptardaǵy bilimdi de yqshamdap berip otyratyn bolady. Osylaısha, gazet-jýrnaldar mazmundyq turǵyda ózgerip, jańa sıpatqa ıe bolý arqyly ómir súrýin jalǵastyra bermek.

Baspasózdiń bolashaǵyna qatysty optımısik boljamymyzdy búkil álemge tanymal Nú-Iork Taıms basylymynyń 2020 jylǵa deıingi damý strategıasy da qýattaıdy. Basylymnyń «2020 baıandamasy» dep atalatyn qujatynda onlaın medıanyń áleýetin tıimdi paıdalanýmen qatar, dástúrli baspasózdi saqtap qalý úshin qandaı reformalar qajet ekendigi aıtylady. Ol úshin amerıkalyq basylym dástúrli baspasózdiń basqarý jáne kontenttik saıasatyna tolyqtaı ózgeris engizip, básekege qabiletti, biregeı aqparat taratýǵa basymdyq bermek.

Qaǵaz ben sıfrly tehnologıalardyń talasyna keletin bolsaq. Ǵalymdar adamnyń aqparatty qabyldaýyna qatysty zertteýler júrgizgen eken. Nátıjesinde qolmen ustap kórýdiń aqparat qabyldaýǵa áseri mol ekeni anyqtalǵan. Iaǵnı birdeı aqparatty kompúterden kórý men qaǵazdan oqý eki túrli áser beretin bolyp shyqqan. Osydan onshaqty jyl buryn elektrondy sıa (E ink) tehnologıasyna negizdelgen Kindle qurylǵysy paıda bolǵanda, kóptegen tehnogıkter qaǵazǵa basylatyn kitap pen merzimdi baspa basylymdarynyń janazasyn shyǵaryp tastaǵan edi. Berirekte shyqqan iPad sekildi qurylǵylar tehnogıkterdiń boljamdaryn qýattaǵandaı áser qaldyrdy.  Alaıda ýaqyt óte kele biraz boljamnyń asyǵys jasalǵany anyq boldy. Oǵan mysal – elektrondyq komersıa salasyndaǵy alpaýyt sanalatyn Amazon kompanıasynyń ózi bıyl naqty dúken ashqany. Zertteý kórsetkendeı, tipti sıfrly urpaq dep atalyp júrgen búldirshinder men jasóspirimderdiń ózderi elektrondy qurylǵylardan góri qaǵazǵa basylǵan dúnıelerge búıregi kóbirek burady eken. Ótkende The Guardian gazetinen qaǵaz kitaptardyń satylymy artqanyn oqyǵan edim. Osy jáne ózge de zertteýlerge súıene kele, órkenıetimizdi damytýǵa qyzmet etip kele jatqan qaǵaz áli biraz ýaqyt bizdiń paıdamyzǵa jaraıtyn bolady dep túıdim.

Osynyń arqasynda bolsa kerek, dástúrli baspasózdiń jarnamasyna salynǵan ınvestısıanyń qaıtarymy sıfrly medıaǵa qaraǵanda joǵary. Bul bir jaǵynan túsinikti de. Saıtqa kirseńiz, jarnamadan aıaq alyp júre almaısyz. Jabysqaq jarnamadan qutylý úshin jurt ony  múldem elemeýdi ıgerip alǵan. Qalǵandary AdBlock sekildi baǵdarlamany paıdalanyp, kez kelgen jarnamaǵa tosqaýyl qoıyp otyrady. Al gazettegi jarnama sonshalyqty mazany almaıdy jáne siz ony jıi kóresiz. 

Árıne, adamzat balasy qazir beıne bir ólara kezeńde tur dese bolady. Aramyzda jańa tehnologıalarǵa eseıgen kezde qoly jetken aǵa urpaq pen kóz ashqaly zamanaýı qurylǵylarmen jaqsy tanys jańa urpaq bar. Tipti Internet pen jańa tehnologıalar áli jetip úlgermegen adamdar da bar. Sol sebepti, bul talasta kimniń jeńetinin, kimniń jeńiletinin aıtý erterek dep oılaımyn. Bul suraqqa jaýap izdeýdiń ózi, bizdiń oıymyzsha, bos áýreshilik. Kontent jasaý men tutynýdaǵy talǵam trendterin baqylaý jáne soǵan saı beıimdelip otyrý mańyzdyraq dep bilemiz. Sol baǵytta shamamyz kelgenshe izdenemiz. Ol qanshalyq qolymyzdan kelgen-kelmegenin oqyrmanymyz aıta jatar.

– Qazirgi tańda jalań jáne jalǵan aqparat berý (rastalmaǵan) BAQ arasynda jıi kezdesedi. Al sizder bul máselege qarsy qalaı kúresesizder?

 – Óte ózekti suraq. Internet pen áleýmettik jeliler árbir adamdy aqparat taratýshyǵa aınaldyrdy. Bireýler bul múmkindikti oryndy paıdalanyp, adamdarǵa durys aqparat berýge talpynyp júrse, ózgeler jańalyqty oıdan qurastyryp, aıtpaǵandy aıtty dep neshe túrli sensasıalyq jalǵan aqparat taratyp júr.  Mundaǵy maqsat – trafık jınap, jarnamadan aqsha tabý nemese bireýdiń bedeline nuqsan keltirý. Muny qasaqana jalǵan aqparat taratý deımiz. Jalǵan aqpar taratýdyń bul túri AQSH sekildi Batystyń damyǵan elderinde qatty órship tur. Jalǵan jańalyqtar tipti byltyrǵy AQSH prezıdentiniń saılaýyna áser etken negizgi faktorlardyń biri retinde qarastyryldy.

Qasaqana ótirik aqparat taratý bizde de jıi kezdesedi. Osydan birneshe jyl buryn Whatsapp mobıldi qosymshasy arqyly elimizdegi ekinshi deńgeıli bankterdiń biri bankrot bolady eken, depozıttegi aqshalaryńyzdy qazir almasańyzdar, aıyrylasyzdar degendeı aqparat tarap, eldiń bári dúrligip ketti. Bank bólimshelerinde úlken kezek bolyp, adamdar jappaı depozıttegi aqshalaryn keri qaıtaryp jatty. Shyn mánisinde, ol banktiń bankrot bolýyna eshqandaı alǵyshart joq-tuǵyn. Biraq qaýiptisi, álgi aqparat shynymen de sol bankti bankrot etýi múmkin edi. Baǵyna oraı bank jabylýdan aman qaldy.

Ádeıilep ótirik málimet shyǵarýdan keıbir BAQ-tar da kende emes. Laýazymdy kisilerdi, belgili kásipkerlerdi bopsalaý, solar týraly negizsiz aıyptaýlar jarıalaý, bolmaǵandy boldy dep kórsetý bir kezderi qalypty jaǵdaı bolyp ketti.

Qazaqstandaǵy jalǵan málimet taratýdyń keńirek sıpat alǵan túri – abaısyzda, ańqaýlyqpen nemese bilimsizdikten estigen nemese kórgen nárseni ózgelerge jetkizý. Qatardaǵy azamattarymyz kóbine osy ańǵaldyqtyń saldarynan bireýdiń tuzaǵyna túsip, jaýapqa tartylyp jatady. Tipti, keıde beldi basylymnyń tilshileri de jańalyqty ras-ótirigin teksermeı taratyp jatatyn kóremiz.

Osy jáne ózge máselelerdiń bári buqaralyq aqparat quraldary týraly jańa zań jobasynda sheshimin tabady degen úmitimiz mol.

Al endi «Egemen Qazaqstan» aqparatty qalaı tekseredi degenge keleıik.

Bizdiń barlyq oblys ortalyqtarynda menshikti tilshilerimiz bar. Qazaqstannyń qaı óńirinde bolmasyn kez kelgen aqparatty tekserýge qaýqarymyz jetedi. Sheteldegi jańalyqtar boıynsha kelisim-shart negizinde jumys isteıtin áriptesterimizge ne bolmasa álemniń beldi medıa resýrstaryna júginemiz. 

Qandaı da bir máseleni qozǵap, saraptamalyq maqala jazar bolsaq, quzyrly mekemelerge habarlasyp, derekterdi rastap alamyz. Eger de oqıǵa ornyna ózimizdiń tilshimiz bara almaı qalsa, memlekettik aqparat agenttikterine silteme jasaımyz.

– Baıqaǵanymyz, Bas gazettiń elektrondy nusqasy qysqa ýaqyttyń ishinde elimizdiń ınternet keńistiginde kósh bastaýshy saıttardyń birine aınaldy.  Áleýmettik jeli qoldanýshylary da elektrondy «Egemen Qazaqstan» týraly jaqsy pikirler aıta bastady. Az ýaqyt ishinde jańa medıa keńistikte myqty básekeleske aınalýdyń syry nede?

– «Egemen Qazaqstan» gazetiniń elektrondy nusqasy Zero.kz reıtıńisinde alǵashqy otyzdyqqa kirip, qazir eń jıi qaralatyn elý saıttyń ishinde turaqtady. Bul jerde eshqandaı qupıa amal joq, adamnyń oıyna kelmeıtin dúnıeler jasadyq dep aıta almaımyz. Degenmen, bir sózben baǵa berer bolsaq, biz bar bolǵany «Egemen Qazaqstannyń» áleýetin anyqtap, sony durys paıdalandyq.

Eń áýeli, gazetimizde IT mamandardyń basyn qosyp, saıtqa tolyqtaı SWOT-taldaý jasadyq. Ol taldaýda saıtymyzdyń kúshti jáne álsiz jaqtaryn, sondaı-aq múmkindikteri men qaýipterin qarastyrdyq. Sodan soń, álsiz jaǵyn kúshtige aınaldyryp, qaýiptiń aldyn alýdy oılastyrdyq.

Gazet aptasyna bes ret shyǵady jáne onyń árbir nómirinde otyzǵa jýyq maqala bar. Oǵan tek saıtymyzǵa ǵana shyǵatyn jańalyqtardy qosyńyz. Endi osynyń bárin, saıtymyz 2006 jyldan beri istep kele jatqandyqtan, 11 jylǵa kóbeıtińiz. Óte kólemdi kontent shyǵady. Ol kontenttiń kóleminen bólek mazmuny men sıpaty da erekshe. Etnografıa, mádenıet, til, bilim sekildi ólmeıtin taqyryptardaǵy avtorlyq maqalalarymyz jańalyqtar sekildi bir-eki kún qaralýmen shektelmeı, jyl on eki aı oqyrmannyń nazarynda bolady.

Onyń ústine, elimizdiń basty qazaqtildi resmı basylymy bolǵandyqtan, Elbasynyń joldaýlary men maqalalary, normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń ózgeristeri men tolyqtyrýlary, memlekettik bilim granty ıegerleriniń tizimi sekildi resmı qujattardy halyq bizden izdeıdi.

Osy tusta, Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» atta baǵdarlamalyq maqalasy eń birinshi «Egemen Qazaqstanda» jarıalanǵanyn atap ótkimiz keledi. Búkil álem osy maqalaǵa baılanysty «Egemenge» silteme jasap, «Egemennen» aýdaryp otyrdy. Osylaısha Elbasy óziniń maqalasy arqyly qazaq elimen qatar «Egemen Qazaqstanǵa» da silkinis ákeldi. Rýhanı jańǵyrý saıtymyzdaǵy jıi izdeletin taqyryptardyń kóshin bastady.

İzdeý demekshi, qansha jerden biregeı maqala jazsańyz da saıttyń izdeý júıesi jolǵa qoıylmasa, oqyrman sanyn kóbeıtý qıyn. Biz sol sebepti SEO-ońtaılandyrý jumystaryna da kóp kóńil bóldik. Maqalanyń atyn durys qoıý, mátindi izdeý júıelerine beıimdeý sekildi talaptardy oryndap kelemiz.

Sonymen qatar, biz áleýmettik jelidegi belsendiligimizdi de arttyrdyq. Máselen, Feısbýktegi paraqshamyzdyń turaqty 13 myńnan astam oqyrmany bar.

Joǵaryda aıtylǵannyń bári tehnıkalyq jumystar. Gazetimizdegi sapalyq ózgerister de saıtqa oń áserin berip jatyr dep aıtýǵa tolyq negiz bar.

– Mirjaqyp Dýlatulynyń: «Qaı ulttyń baspasózi myqty bolsa, sol ulttyń ózi de myqty», - degen sózi bar. Siz úshin XXI ǵasyr jýrnalısi qandaı qasıetterge ıe bolý kerek?

 – XXI ǵasyrda qoıylatyn talaby ózgermegen mamandyq joq. Degenmen, jańa ǵasyrdyń, jańa tehnologıalardyń medıa salasyna áseri birneshe ese joǵary ekenin atap ótkimiz keledi. Sıfrly tehnologıalardyń keń qoldanysqa enýine deıin jýrnalıser aqparat taratyp, qoǵamnyń pikirin qalyptastyrýda monopolıa bolǵany belgili. Búginde jaǵdaı múldem bólek. Joǵary sapaly kamera ornatylǵan smartfon, 4G ınternet baılanysy jáne áleýmettik jeliler árbir adamdy aqparat taratýshyǵa jáne oı qalyptastyrýshyǵa aınaldyrdy. Osydan sanaýly ǵana jyldar buryn adamdar oqıǵany vıdeoǵa túsirip, sosyn ony júktep jatýshy edi, qazir ınternet jyldamdyǵynyń artýymen tikeleı efırge shyǵýshylar sany kóbeıip ketti. Munyń bári dástúrli buqaralyq aqparat quraldaryna degen qysymdy kúsheıtedi. Endi gazet-jýrnaldar, radıo, telearnalar oqyrman men kórermen úshin ózara ǵana emes, áleýmettik jelilerdegi belsendi paıdalanýshylarmen básekege túsýi tıis.

Keıbir medıa jobalar osy máseleni sheshýdiń ońaı jolyn taýyp alǵandaı. Áleýmettik jelide belsendiligi joǵary adamardy jumysqa tartyp, sol arqyly qaralym sanyn arttyrýǵa tyrysyp jatqan jaǵdaılardy arakidik baıqap jatamyz. Bul árıne quptarlyq amal, degenmen osylaı jasaımyn dep keıde sapalyq jaǵy aqsap jatady.

Meniń oıymsha, XXI ǵasyr jýrnalısi kásibine adal, jańa medıadan habary bar, birneshe tildi biletin, konvergentti jýrnalısıkany meńgergen,bolýy tıis. Keıde jýrnalıserdiń ózderi izdenýdiń ornyna bireýdiń daıyn eńbegin qoldana  salatynyn baıqaımyz. Jurtqa jaqsy bolyp kóriný úshin qosymsha tabys úshin keı azamattar avtorlyq quqyqty buzyp, plagıatqa jol berip jatady. Jýrnalıs bul minezden ada bolǵany abzal. Biz «Egemenniń» tilshilerinen osynyń bárin talap etemiz. Tek talap etip qoımaı, osy qasıetterdi boılaryna sińirýine jaǵdaı jasaýǵa tyrysamyz.

Jańa qyzmetkerlerdi jumysqa alǵanda da osy krıterıılerdi ustanamyz. Osynyń arqasynda bolsa kerek, sońǵy jumysqa alǵan jýrnalıserdiń úsheýi «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly shetelde bilim alǵan, kemi úsh tildi erkin qoldanady.  

– Mazmundy suhbatyńyz úshin rahmet.

Áńgimelesken Bilál Qýanysh