«Segiz órim buzaý tis, bylshyldamaı attan tús!» deıtin qazaqy támsildiń qısynymen «Qamshynyń» betinen «segiz órim» atty aıdar ashyp tastadyq. Biraq birden eskerte keteıik, bas jaryp, kóz shyǵarmaq oıymyz joq. Áldekimderge «Attan tús!» deýden de aýlaqpyz. Áıtsede bul aıdar qarashanyń esebinen «nan jep» júrse de, halyqtyń muń-muqtajyn umytyp kete beretin atqaminerler úshin ashylǵanyn jasyrǵymyz kelmeıdi. Eger ózi suranyp turatyndar kezikse, sybaǵasyn berýge de daıarmyz. Al ázirge Atyraýdan esken leptiń ekpinimen úkimet basshysy Baqytjan Saǵyntaevty sıpaı qamshylap qoıǵandy jón kórdik.
Kúni keshe Atyraý qalasynyń ákimi facebook áleýmettik jelisi arqyly jurtshylyqtan keshirim surap, búı dedi: «Oraıy kelgende aıta ketý kerek, sońǵy kezderde BAQ men áleýmettik jelilerde eki birdeı komýnaldyq qyzmet kórsetý mekemeleri basshylary men qalalyq TÚKSH bólim basshysynyń orynbasary qamaýǵa alynǵandyǵy týraly aqparat qyzý talqyǵa túsýde.
Qazir bul azamattardyń barlyǵy qamaýǵa alynyp, sot prosesin kútýde. Olardyń kinálilik deńgeıin sot anyqtaıdy.
Aıta ketý kerek, komýnaldyq qyzmet qórsetý salasyndaǵy basshylyq qyzmette bolǵan bul azamattardyń jaýapkershilikke tartylýy meni qatty qynjyltty. Qala basshysy retinde men bul jaǵdaılardyń oryn alǵany úshin turǵyndardan keshirim suraımyn!. Biz óz qatarlarymyzda jemqorlyqpen kúresti údetip, abyroıymyzdy nuqsan keltiretin áreketterge jol bermeý úshin barymyzdy salatyn bolamyz!».
Serik Shapkenovtiń bul sózin aqparat quraldary bir-birinen ala qashyp, jarysa jarıalap jatyr. Nege? Óıtkeni qolastyndaǵy qyzmetkeriniń keńirdegine ıe bola almaı, báleli iske shatylýy – birinshi basshynyń abyroıyna kelgen úlken nuqsan. Ony túsine bilgen adamnyń halyqtan keshirim suraýy da sondaı jarasymdy kórinedi. Kóptiń aldynda kishireıý, kemshiligine keshý suraý – kemdiktiń emes, kemeldiktiń nyshany. Mundaı sózge jurttyń ishi jylıdy. Kóńil túkpirinde ákimge degen senim uıalaıdy. Bılik pen halyqtyń arasy tym alshaqtap ketken qazirgideı kezeńde bul óte qajet-aq.
Endi osy bir jaǵymdy jańalyqty Atyraýdan Arqaǵa buryp, Baqytjan Saǵyntaevqa qaraı syrǵytyp kóreıikshi. Úkimet jemqorlyqtan ada ma? Qaıdaǵy! Shonjarlardyń jemqorlyqpen tutylýy áli jalǵasyp keledi. Q.Qojamjarov Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigine qojalyq etip turǵanda, dálirek aıtqanda, 2017 jyldyń aqpan aıynda prezıdent odan 2016 jyly qansha sheneýniktiń jaýapqa tartylǵanyn suraǵan. «2900 laýazymdy tulǵa» degen edi sonda Q.Qojamjarov. Kúıingen prezıdent olardy satqyndarǵa teńegen. Endi sol satqyndardyń qanshasy B. Saǵyntaevtyń tusynda aımaqtardan emes, úkimettiń mańynan quryqtaldy? "Qazaqstan ınjınırıń" AQ basqarma tóraǵasynyń burynǵy orynbasary Qanat Sultanbekov, Biryńǵaı zeınetaqy jınaqtaý qorynyń burynǵy tóraǵasy Rýslan Erdenaev, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń komıtet tóraǵasy bolǵan Saqtash Hasenov sekildilerdi eseptemegende, bir Q.Bıshimbaevtyń ózi ne turady?! Ras, Qýandyq Bıshimbaev úkimet tizginin Baqytjan Saǵyntaev ustamaı turǵanda mınıstr bolyp taǵaıyndalǵan. Alaıda ózine unamaǵan mınıstrdi tóbesinen túrtip otyryp, toptan shyǵaryp jibermese de, onyń kondıtatýrasyn talqyǵa salýǵa premer-mınıstr ábden quqyly edi. Olaı etpegen jaǵdaıda, sanaýly mınıstriniń biri jemqorlyqpen shatylyp jatsa, betiniń qyzyly bar úkimet basshysy uıattan órtenip ketýi tıis-tin.
Onyń ústine, jemqorlyq indeti elimizdegi ishki jáne syrtqy qaýipsizdikke jaýapty mınıstrlikterdi erekshe dendegen. Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń málimetinshe, aldyńǵy orynda İshki ister, Ádilet Qorǵanys mınıstrlikteri tur. Azyq-túlik qaýipsizdiginiń áýresimen aınalysatyn Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi de aldyńǵy qatarda.
Aýyl sharýashylyǵy degennen shyǵady, kezinde M.Ómiráev quryqtalǵanda sol tustaǵy mınıstr A.Mamytbekov «Orynbasarymnyń kinási dáleldense, ornymnan ketemin» dep eldi eleń etkizgen. Mınıstrdiń munysy ujdany myǵym kisiniń ustanymdaı kóringen. Biraq M.Ómiráev sottalsa da, A.Mamytbekov ornynan qozǵalmaı qoıdy. Ol agrarlyq saladaǵy «talqany taýsylǵanda» ǵana kreslosyn A.Myrzahmetovke bosatyp bergeni este. Sóıtip, qaramaǵyndaǵy qyzmetkeriniń qylmysy úshin ózin jazalaý, ózin de aıypty sanaý is júzinde bylaı tursyn, sóz júzinde de aıtylmaı ketti.
«Oı, senderde qyzyq ekensińder, B.Saǵyntaevqa keshirim suratqaly júrgen» dep áldekimderdiń bizge kúle qaraıtynyn da ishimiz sezedi. Biraq munyń sebebi bar. Úkimet basshysynyń ár sheneýniktiń saýsaǵyn ańdyp, qoıyn-qonyshyn aqtaryp otyrmaıtyny ras. Alaıda Nursultan Nazarbaevtyń prezıdenttik quzyretiniń bir parasyn parlament pen úkimetke úlestirýi B.Saǵyntaevtyń zamanymen tuspa-tus keldi. Mundaı múmkindik keshegi premer K.Másimovte de, oǵan deıingilerde de bolmaǵan. Jobada úkimettiń derbestigi men jaýapkershiligin kúsheıtýge qatysty tarmaqtar bar. Endigi jerde ishki jáne syrtqy qaýipsizdikke jaýapty mınıstrlikterdiń basshylarynan basqasyn taǵaıyndaýǵa kelgende premer-mınıstr prezıdenttiń aýzyna qarap otyrmaıdy. Árıne, jańa mınıstr parlamenttiń tarazysynan ótip baryp qana iske kirisedi. Biraq onymen tikeleı jumys isteý, qyltyń-syltyń qylyǵy bolsa, jynyn qaǵyp alý – B. Saǵyntaevtyń sharýasy.
Degenmen quzyreti kúsheıgen nemese aldaǵy ýaqytta kúsheıe túsetin búgingi úkimet derbes tirlik jasaýǵa daıyn ba? Halyqpen etene jumys isteýi tıis bılik tarmaǵynyń el aldyndaǵy abyroı-bedeli qanshalyq? Jurdaı desek, áldekimderdiń «óti jarylyp» ketýi múmkin. Biraq soǵan jaqyn ekeni anyq. Máselen oılap qarańyzshy, nege bizdiń elimizde polıseıden qysym kórgender, jalaqysyn ala almaǵandar, jazyqsyz japa shekkender tek prezıdentten ǵana arasha suraıdy. Nege prezıdentten ǵana ádildik izdeıdi? Aıtalyq, polısıanyń zańsyz áreketine kúıingender İshki ister mınıstri Q.Qasymovqa nemese Q.Qasymovty qyr jelkesinen baqylap otyrǵan B.Saǵyntaevqa nege júginbeıdi? Óıtkeni jurt senbeıdi. Úkimet pen oǵan baǵynyshty mınıstrlik basshylarynyń, ákimderdiń qańbaq qurly salmaǵy joq dep oılaıdy. Kúni keshe Arystanbekpen alysqan Tuńǵyshbaıdyń taban tirer jer tappaı, prezıdentke muń shaǵýy da sonyń dáleli. Áıtpese, Mádenıet mınıstriniń tikeleı basshysy B.Saǵyntaev emes pe edi?!
Bul neni bildiredi? Jurttyń úkimetke jáne onyń basshylaryna úmit arta almaıtynyn bildiredi. Úmit degen dúnıeniń ózi kókeıdegi senimnen balalasa kerek. Al senim bolýy úshin ne kerek? Árıne, ashyqtyq, tazalyq kerek. Tazalyqqa qylaý túsken jerde, ony moıyndaý, Qudaıdan keıingi orynda turǵan halyqtan keshirim suraý – sol senimdi qaıtarýdyń bir sharty.
Áńgimemizdi ózgege emes, úkimet basshysyna arnaýymyzdyń taǵy bir máni bar. B.Saǵyntaev ózge shonjarlarǵa qaraǵanda, jurtqa birshama súıkimdi tulǵa. Ásirese ilgeride aıtqan bir sózi áli kúnge jurttyń qulaǵynda júr. Ol kezde B.Saǵyntaevtyń K.Másimovke orynbasar bolyp júrgen kezi. Jumys saparymen Ońtústikke kelgen shendi jýrnalıserge suhbat beredi. «Endi osy aıtqanyńyzdy orys tilinde qaıtalap berseńiz» deıdi ǵoı tilshilerdiń biri sonda. Al Saǵyntaev ne deıdi? Búı deıdi: «Maqtaaralǵa, qalyń qazaqtyń ortasyna kelip oryssha suhbat bermeımin, qazaqsha aıttym, sodan aýdaryp alyńdar!». Osyny estigen qalyń qazaq «Oıpyr-aı, Saǵyntaevtyń sondaǵy sózi-aı!» dep kúni keshege deıin «kópirip» júrdi. Biraq qashanǵa deıin aıta bersin, ol sóz de solǵyn tartty qazir.
Iá, sonymen ne aıtqymyz keldi? Sizdi qaıdam, qaramaǵyndaǵy qyzmetkeriniń para alǵany úshin joǵarydaǵy basshysynyń halyqtan keshirim suraýy jemqorlyqpen kúrestegi tyń ári eń nátıjeli tásil sekildi kórinedi bizge. Sebebi esh kinási bolmasa da, basshylarynyń halyqtan keshý tilep, eki beti ottaı laýlap turǵany ózge qyzmetkerlerge nege sabaq bolmasyn?! Keshirim suraǵan kisiniń ózi de kezekti márte uıatqa qalmas úshin baqylaýdy kúsheıtpeı me. «Bulaq basynan tunady» degen, mundaı ádistiń ózge jerden emes, úkimetten bastalǵanynan jaqsy ne bar?!
Árıne, premer-mınıstr tús kórgen adam qusap 2017 jylǵy bylyqtarǵa 2018 jyly keshirim surap turmaıtyny anyq. Biraq qulqynyn qurt jegender bıshimbaevtarmen bitpeıdi ǵoı. Demek birdeme degisi keletin adamǵa múmkindik talaı týady áli. Másele – Saǵyntaevtyń sony qalaı paıdalanatynynda ǵana.
Sansyzbaı Nurbaba
