Keıbir ataqty adamdar bolady, bir mezette jaman atty bolatyn, keıbir qarapaıym adamdar bolady, bir mezette tanymal bolatyn. Qazaqtyń aqyny da, jazýshysy da, batyry da abaqtyǵa jabylǵany tarıhtan belgili. Onyń sebebi de belgili. Biz orystarǵa táýeldi edik. Al qazirgi táýelsiz eldiń túrmelerinde kimder otyr? Qamshy.kz aqparat agenttigi bas bostandyǵynan aıyrylǵan tanymal tulǵalardyń tizimin oqyrman nazaryna usynady.

 Bizdiń zań sondaı qatal...

Maks Boqaev pen Talǵat Aıan. Jerim dep júrip qara qapastan biraq shyqqan azamattar týraly jazylyp ta, aıtylyp ta keledi. Alaıda bılik raıynan qaıtqan joq. Olardyń adaldyǵyna sengender eń bolmasa bıyl raqymshylyqpen túrmeden bosap shyǵa ma dep úmittengen edi. Alaıda úmit aqtalmady.

Eske sala ketsek, 2016 jyly 28 qarashada Atyraý soty azamattyq belsendi Maks Boqaev pen Talǵat Aıanǵa úkim shyǵaryp, 5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrǵan edi. Olar 2016 jyly 28 sáýirde Qazaqstannyń jer kodeksindegi ózgertýlerge baılanysty qarsylyq mıtıńisine shyqqan. Negizinen narazylyq aksıasy zańdy bolǵan ári sol sherý kezinde Atyraý oblysynyń ákimi eshkimdi tutqyndamaımyz dep ýáde bergen. Áıtse de «zańsyz mıtıńi uıymdastyrdy», «arazdyq qozdyrdy» jáne «jalǵan aqparat taratty» degen aıyppen Maks Boqaev pen Talǵat Aıan tutqyndaldy. Olar taǵylǵan aıypty moıyndamady.  Osy sherýden keıin Elbasy jer kodeksine engizilgen ózgeristerge moratorıı jarıalady. Bul azamattardyń aqtalyp nemese raqymshylyq arqyly bosap shyǵatynynan halyq áli de úmittenedi.

Baqytbek Esentaev. 2016 jyldyń 3 qarashada Baqytbek Esentaev 9 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Oǵan «adam óltirýge oqtaldy», «seksýaldyq sıpatta zorlyq-zombylyq kórsetti» degen aıyptar taǵylǵan.

Eldi dúrliktirgen oqıǵa 2016 jyly 10 shildede boldy. Shoý-bıznes juldyzy Baıan Maqsatqyzyn kúıeýi birneshe jerinen pyshaqtap, ólimshi etip sabaǵan. Tanymal prodúser Talǵar aýdandyq aýrýhanasyna shuǵyl jetkizildi. Keıin Baıan Maqsatqyzy kúıeýiniń kózine shóp salǵanyn moıyndady. Biraz ýaqyttan soń ol kúıeýin keshirgenin keshirgenin, onyń qamqor áke, adal jar bolǵandyǵyn aıtyp, aryzyn qaıtaryp aldy. Alaıda Baqytbek Esentaevqa shyǵarylǵan sot úkimi sol kúıi ózgermedi.

Aqjarqyn Turlybaı. 2014 jyly naýryz aıynda Aqjarqyn Qytaıdyń Malaızıamen shekarasynda 4,5 keli esirtkimen ustalǵan. Ol óziniń júk sómkesinen tabylǵan esirtki týraly eshteńe bilmeıtinin málimdedi. Oǵan júk sómkesin belgisiz bireýler berip jibergen. Qytaı eli Aqjarqyn Turlybaıdy ómir boıy bas bostandyǵynan aıyrǵan edi. Alaıda Esirtki, psıhotropty zattardyń zańsyz aınalymymen kúres Ortalyq Azıalyq aımaqtyq ortalyǵy Aqjarqynnyń nıgerıalyq esirtki mafıasynyń qurbany bolýy múmkin ekenin aıtqan. 2016 jyldyń 7 sáýirinde apelásıalyq sot satysy Aqjarqyn Turlybaıdy ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrǵan sot úkiminiń zańdy kúshin toqtatyp, alǵashqy sot satysyna isti qaıta qaraýtýraly qaýly shyǵardy.

Aron Atabek. 1986 jyly Jeltoqsan kóterilisinen keıin eki jylyn qýǵynda ótkizgen aqyn 2006 jyly shilde aıynda «Shańyraqta» bolǵan jappaı tártipsizdikti uıymdastyrdy degen aıyppen 18 jylǵa abaqtyǵa jabyldy.

Aron Atabek bıliktiń «Shańyraqtaǵy» zańsyz salyndy degen úılerdi buzý kezinde tártipsizdikti uıymdastyryp, polısıa qyzmetkerin óltirdi degen aıyp taǵyldy. Onyń jaza merzimi 2024 jyly shilde aıynda aıaqtalady.

Muhtar Jákishev. 1998-2009 jyldar aralyǵynda «Qazatomprom» ulttyq kompanıasyn basqarǵan Muhtar Jákishev 2009 jyly qamaýǵa alynady. 2010 jyly 12 naýryzda Muhtar Jákishevti Astanadaǵy aýdandyq sot 14 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrady. Oǵan Venada «Qazatomprom» kompanıasynyń zańsyz ókildigin paıdalanyp qosymsha paıda tapty, astyrtyn kasa ustady degen aıyp taǵyldy.

Muhtar Jákishev qamalǵanǵa deıin óziniń attasy Muhtar Áblázovty túrmeden bosatýdy surap, kepil bolyp júrgen.

Bizdiń zań sondaı qaıyrymdy...

Al atyshýly Maqsat Úsenov qanshama zańsyzdyq jasasa da, «túrmege túse almaı júr». Sottyń oǵan ádil jaza taǵaıyndaýǵa shamasy kelmeı me, ol jaǵy bizge beımálim. Maqsat Úsenovtiń búginge deıingi zańsyzdyqtaryn eske sala keteıik.

• 2013 jyly mas kúıinde kólik aıdap, 6 adamdy qaǵyp ketken. Jol apatynyń saldarynan bir jigit qaza tapty. Keıin ol júrgizýshi kýáliginen aıyrylyp, 45 kúnge qamaýǵa alyndy.
• Maqsat Úsenov araǵa birneshe aılar salyp kólik júrgizý kýáligi bolmasa da, jol erejesin buzǵandyqtan 18 myń teńge aıyppul tólegen.
• 2014 jyly 15 qarashada «otqa salsa janbaıtyn, sýǵa salsa batpaıtyn» zańbuzar Úsenov qarsy baǵyttaǵy jolǵa shyǵyp, 38 jastaǵy áıel tizgindegen Tayota kóligine soǵylǵan. Jol apatynan eshkim zardap shekpegendikten, 60 myń teńgeden astam aıyppul tólep qana qutylǵan.
• Jer betindegi zańsyzdyq bylaı tursyn, Maqsat Úsenov aspanda da oıyna kelgenin istegen. Almaty – Bangkok baǵytyndaǵy ushaqta bort serikteriniń mazasyn alǵan. Ushaqtaǵy jolaýshynyń aıtýynsha, Maqsat Úsenov temeki shegip, jolaýshylardy mazaq qylǵan. Keıin ony Taıland astanasyndaǵy polısıa qyzmetkerleri tutqyndaǵan. Sýjuqpas Úsenov ol kezde de jazadan sytylyp shyǵypty.
• Araǵa biraz ýaqyt salyp Maqsat Úsenov taǵy da zań buzdy. Bul joly eshqandaı jol apatyna túspegen, kisi óltirmegen, «jaı ǵana» marıhýanamen ustalǵan. 29 tamyzda keshki 19.00-de Almatydaǵy «QWERTY» klýbynda Úsenovten ózindik ıisi bar, kók tústi ósimdik zatymen toltyrylǵan sirińke qoraby tabyldy. Bul joly Úsenov ózine taǵylǵan aıypty tolyq moıyndap, óz isine ókinetindigin aıtqan. Sot úkimimen Úsenov kináli dep tanylyp, oǵan 453 800 teńge, ıaǵnı 200 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salyndy.

Bizdiń zań keıde sondaı qatal – elim dep eńiregen erlerdi jazadan bosata almaısyń. Bizdiń zań sondaı qaıyrymdy – Maqsat Úsenov sekildi qaltalylardy temir torǵa qamap, ádildik ornata almaısyń...