Dástúrli ánshi Sáýle Janpeıisova búgingi qazaq estradasyna kóńili tolmaıtynyn aıtty. Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda «fonogramny joıý» máselesin ashyq kóterdi.

–Búginde TMD elderiniń kópshiligi fonogramdan bas tartqan. Máselen, Ázirbaıjanda mádenıet mınıstriniń ózi osyndaı sheshim qabyldap, ánshilerin jandy daýysta án aıtýǵa mindettedi. Al bizdiń bılik neden qorqady?

Naǵyz talanttar bar, tek olardyń jolyn ashý kerek. Ózimizge belgili Dımash Qudaıbergenniń ózi Qazaqstanda júrip tanylǵan joq. Halyq ta, bılik te Qytaıǵa baryp, álgi baıqaýda óner kórsetken soń ǵana moıyndady. Ókinishke oraı, búginde bizdiń tyńdarmandarymyzdyń qulaqtary biteýli. Teledıdardan kimdi kórse, sony tanıdy. Al ánshilerimizdiń teledıdarda qalaı óner kórsetip júrgenderi bárimizge málim. Daýystary da, ózderi de jasandy. Árıne, kórermen ondaıǵa tez aldanady. Kimniń naǵyz, kimniń kem talant ekenin olar bilmeıdi. Sony arnaıy mádenıet mınıstrligi, mádenıet basqarmalary syndy organdar qoldaryna alsa degen nıetimiz bar.

Kez kelgen kesh fonogramsyz ótpeıtin boldy. Jandy daýysta án aıtý jaıly usynys túse qalsa, juldyzdarymyzdyń esi shyǵady.

Osy ýaqytqa deıin bul máseleni kótergender kóp boldy. Alaıda shyǵyp jatqan nátıje joq.  Endi mine, naǵyz ýaqyty kelgen sıaqty. «Sabaqty ıne sátimen» demekshi bul máseleni el umytpaıdy, biz umytpaımyz, sońyna deıin kúresemiz.

Budan buryn fonogram máselesi kóterilgende, mınıstrlik bul proseske daıyn emes ekenin aıtqan. Eger fonogramny alyp tastaıtyn bolsaq, sahnamyz bos qalady deıdi. Sonda biz búgingi sahnanyń juldyzdarymen ǵana ólshenemiz be? Kórermendi qashanǵy aldaı bermekpiz? Fonogramsyz aıta alatyn talanttar qanshama? Sol talanttarymyz da jandy daýyspen aıtpaıtyn bolsa, olar ózderin ári qaraı damytýdyń ornyna, kerisinshe óshiredi. Óner de sport sekildi. Kez kelgen sportshy jarysqa úlken daıyndyqpen shyǵady. Óner de sony talap etedi emes pe?

Ónerdiń joly shyn mánisinde aýyr jol ǵoı...

Iá, árıne! Biraq fonogram arqyly biz sol aýyrdy jeńildettik qoı. Qazaq estradasynda shyn talanttar jetip jatyr. Degenmen, fonogramǵa súıenip, ábden jalqaýlanyp alǵan bári. Múmkin artyq problemany qajet etpeıdi, múmkin óz-ózderine senbeıdi. Eń ońaı joldy tańdap alyp, sol baǵyttan aýar túrleri joq..

Qazirgi ýaqytta bir án aıtyp tanymal bolyp ketken ánshilerdiń sanynda shek joq. Ánderiniń ózi maǵynasyz. Jalpy, qazaq estradasynyń «sózi» qashan túzeledi?

Bul da – úlken problema. Qazaq radıosyn Júrsin Erman basqaryp otyrǵanda, men kórkemdik keńes quramynda boldym. Sonda jańadan shyqqan ánderdi Roza Rymbaeva, Keńes Dúısekeev syndy keńes músheleri otyryp áýeli ándi tyńdaıtynbyz, keıin suryptaıtynbyz. Sózderi maǵynasyz bolsa, qaıta jazdyrýǵa jiberetinbiz. Ánniń sózi, áýeni, aranjırovkasy jáne oryndaýshysy degen bolady. Eger osy tórteýi teń bolsa, án halyqqa ótimdi bolady. Al qazirgi jastarymyzdyń arasynda ádemi án jaza alatyndar bar, alaıda sol ánniń sózderine kóńil bólmeıdi. Keıde sol maǵynasyz ánder ádeıi jazylatyn sekildi. Sebebi halyqtyń nazary eń aldymen oǵash dúnıege aýady. Oryndaýshylary osyndaı dúnıelermen alǵa túsip ketip jatyr.

Shyny kerek, óner de naryqqa kirgen. Naryqta kim óziniń dúnıesin qalaı ótkizse, solaı aqysyn alady. Bul úrdis bizge shetelden kelgen. Qazaq áý basta ondaı emes edi ǵoı. Bizde bıik sana, tereń fılosofıa, mazmundy-maǵynaly dúnıeler boldy. Qarabaıyr sózge, ánge qurylǵan týyndy atymen bolmaǵan. Sol jolymyzdan jańylyp baramyz. Munyń bári aqshanyń sońynan túsip, ataq qýǵandardyń kesirinen bolyp jatyr.

Sol sebepti óner joly ekige aıyrylǵan. Ata-babanyń jolymen kele jatqandar jáne aqsha tabýdy maqsat etip, ózderinshe jol salyp júrgender. Ondaılardyń joly qanshalyqty uzyn, qysqa ekenin ýaqyt kórsetedi. Biraq tyńdaýshyǵa áseri taǵy bar...

Nege búgingi jastarymyz sondaı arzan dúnıege qumar? Shyn talanttar nege baǵalanbaı jatady?

Sovet úkimetinde qazaq mýzykasynda biraz qıynshylyqtar boldy. Qazaqtyń tarıhyn, batyrlyǵyn, qaharmandyǵyn jyrlaıtyn dúnıelerge tyıym saldy, aıtqyzbady. Sonyń kesirinen búginde jyr-dastandarymyz kóp aıtylmaıdy. Biraq táýelsizdiń aq tańy atqan myna zamanda eshkim eshkimniń qolyn baılap otyrǵan joq. Qaıtadan shyǵarýymyz kerek, aıtýymyz kerek.

Biraq óz tyńdarmanymyzdy ózimiz qurtyp otyrmyz. Telearnalarda halyq ánderi shyrqalatyn baǵdarlama joq. Ony halyq qaıdan tyńdaıdy, qaıdan tanıdy? Halyq ánderin aıtatyn dástúrli ánshilerdiń aıaqtaryna kóbine tusaý salynyp jatady, qarymy da, qarjysy da jetpeıdi. Sol sebepti jeke keshter ótkizýine múmkindik týa bermeıdi. Al endi «halyq tanymaǵandy syılamas» degendeı dástúrli ánshilerimiz halyq arasynda asa tanymal emes.

Sol úshin telearnalardan halyq mýzykasyna arnaıy saǵat bólinýi kerek. Muny da  mádenıet mınıstrligi sheshýi kerek. Mınıstrliktiń qarjysy kimge ketpeı jatyr? Tipti Qazaqstanda ótken EKSPO -2017 halyqaralyq kórmesinde bir de bir dástúrli án aıtylǵan joq. Bizdiń keshegi Ámire Qashaýbaevtyń ózi Fransıada, Germanıada án shyrqaǵan. Al biz myna turǵan Astananyń sahnasyna shyǵa almadyq. Esesine sheteldiń bar juldyzyn shaqyrdy, ketip jatqan shyǵyn. Sol qarjyny nege qazaqtyń ıgiligi úshin bólmeske?

Shyny kerek, dástúrli ónerdiń tyńdaýshysy aýylda ǵana. Qalada bar shyǵar, alaıda biren-saran. Telearna túgel shoýǵa tunyp tur. Tanymdyq baǵdarlamalar joqtyń qasy.

Endi aıtyńyzshy, bizden keıingi kele jatqan urpaqqa ne qaldyramyz? Álgi «Alony» ma, álde «Joq-joqty» ma?

Sol dástúrimizdi, qazaqtyǵymyzdy elge tanytý óz moınymyzǵa júkteldi. Aýyl-aýdandardy aralap, turǵyndaryna konserttik baǵdarlamalar ótkizsem degen armanym bar. Arman emes, ol bizge – mindet.

Sáýle hanym, óz salańyzǵa baılanysty sizge bılikten oryn berilse, eń birinshi qolǵa alar sharańyz qandaı bolatyn edi?

Men barlyq konserttik baǵdarlamalardyń ujymyna eldi aralap, halyqpen etene jaqyn bolýyn mindetteıtin edim. Eń bastysy tiri daýysta án shyrqaýlaryn talap etemin. Máselen, men bir jyldary Atyraý oblysy Qyzylqoǵa aýdanyndaǵy Muqyr aýylyna kesh berýge barǵan edim. Sol kezde maǵan aýyl turǵyndary rıza boldy «68 jyldan keıin kelip turǵan alǵashqy ártis sensiń» dep. Sońǵy ret ol aýylǵa Roza Baǵlanova barǵan eken. Osyndaı jaǵdaılarda ǵana halyqtyń rýhyn kóteremiz. Bizdiń mindetimiz – aldymen halyqtyń ulttyq rýhyn oıatý. Onyń úlken tarmaǵy – mádenıet, onyń ishinde – óner. Qazaqtyń naǵyz ónerimen eldiń ár túkpirin sýsyndatýdy basty maqsatymyz etý kerek. Bizdiń elimiz qýrap qalǵan egin sekildi. Sony jaqsylap turyp sýarsaq, shirkin! Sonda ǵana qalyń qazaqtyń suranysyn qanaǵattandyramyz.

Tek fonogrammen án aıtyp, halyqty aldap, sahnanyń kıesin ketirip júrgen ánshi-symaqtarǵa ne aıtar edińiz, qalaı qamshylar edińiz?

Aıtsań, jeksuryn bolasyń. Aıtpasań, ishiń órtenedi. Óskeleń jastar – úmitimiz. Talanttyń boıyndaǵy qyrlary ashylý kerek, juldyzyn jaǵý kerek. Biraq tulpardyń aldyna esektiń túsip ketkeni uıat. Uıat degen dúnıe birinshi orynda turý kerek. Esektiń ózi uıalý kerek, oılaný kerek. Biraq esekke oılanatyndaı qudaı mı bermese, oǵan aıttyń ne, aıtpadyń ne, báribir.

Sáýle hanym, «Dástúrli ónerdiń óz shańyraǵy bolsyn» dep júrgen jandardyń biri boldyńyz. Endi mine «Amanat» óner stýdıasy ashylyp, dástúrli ánshilerdi daıyndaýda. Armanyńyz sál de bolsa oryndalǵan sekildi...

Iá, byltyr ǵana «Amanat» óner stýdıasynyń bir jyldyǵyna oraı «Alataýdy jańǵyrtty dombyra men komýzym» atty qyrǵyz-qazaq konserti  «AMANAT music»  İ Halyqaralyq konkýrs-festıvalin ótkizdi. Bul joba erteńgi jas ónerpazdarymyz úshin úlgi retinde uıymdastyryldy. «Amanat» óner ortalyǵy babadan qalǵan ónerdi jalǵastyryp, jas jetkinshekterdi ulttyq óner baýlýda az ǵana ýaqyttyń ishinde talaı jetkinshektiń ónerdegi shamyn jaǵyp keledi. Jumys óz babymen júrip jatyr.

Osyndaı dástúrli ónerdiń ortalyǵy bolsa degen armanym kópten beri kókeıimde júretin. Qansha jyl boıy aýzymyzdan sý quryǵansha aıttyq, alaıda usynysymyz qoldaý tappaı keldi. Qoldaý bolmaǵan soń ózime qımyldaýǵa týra keldi. Sóıtip, Astanaǵa baryp, «Amanat» óner ortalyǵyn ashtyq. Endi ashqaly jatqanymyzda Almatydan «Alataý» dástúrli óner teatrynyń ashylatyny jóninde habar estip, birden osynda keldim. Sodan beri osyndamyz. Oǵan qoldaý bildirgen Almaty qalasynyń ákimi Baýyrjan Baıbek boldy. Ol kisige alǵysymyz sheksiz.

Almatyda Alataý dástúrli óner teatrynda ashqanymyzben, áli de kóp sharalar qolǵa alynbaı keledi. Tek bir jyldyǵymyzdy ótkizer kezde teatrdyń basshylyǵyna dástúrli óner ıesi, jyrshy Berik Júsipov keldi de, bir jyldyqqa oraı jańaǵy festıvalimizdi ótkizip aldyq. Onda jan-jaqtan 144 bala keldi. Respýblıka ishinen bólek Qyrǵyzstannan da eki ansámbl, dástúrli oryndaýshy balalar keldi, Iakýtıadan birneshe ónerpaz keldi.

Túbi bir, dini bir elder arasynda osyndaı festıvál uıymdastyryp, dostyǵymyzdy nyǵaıtý – maqsatymyz boldy. Sol kezdegi Atambaevtyń málimdemesi de bizge tosqaýyl bolǵan joq. Elbasymyz aıtqandaı «Basshylar keledi, ketedi, al eki eldiń halqy qalady».

Tek osyndaı dástúrli ónerdiń bılik tarapynan qoldaý tappaı otyrǵany kóńil qynjyltady.