Aýǵan soǵysy... Ol soǵys - qandaı soǵys? Kózdegen múddesi ne edi? Túpki maqsatyna jetti me?
Bul suraqtarǵa jaýap tabý qıyn. Sebebi bul – bir eldiń ishki saıasatyna basqa eldiń aralasýynan týyndaǵan soǵys. Biz oǵan eriksiz kýá boldyq, qatystyq, bozdaqtarymyz qurban boldy. Asyl erlerdi qurban etken – olardyń ınternasıonaldyq boryshy edi dedik... Al shyndyǵynda, tarıh kóshinde qalǵan saıası oıyn men turlaýysyz múddelerdiń qurbandary edi olar.
Aýǵanstan – álemdegi eń kedeı elderdiń biri. Ol elde 1978 jyly saıası tóńkeris bolyp, sodan beri soǵys qımyldary toqtaǵan emes.
1979 jyly jeltoqsan aıynda Kremlge múshelerin birneshe ret jınaǵan Saıası búro sońǵy sheshimin shyǵardy. Sóıtip 1979 jyly 25 jeltoqsanda Keńes áskerleriniń shekteýli kontıngenti Aýǵanstanǵa kirip, 1989 jyldyń 15 aqpanynda 40-Armıanyń qolbasshysy general-leıtenant B.Gromovtyń «Keńes áskerleri Aýǵanstan jerinen tolyqtaı shyqty» dep baıandaǵan ýaqytyna deıingi 10 jylǵa jýyq merzimde soǵys qımyldaryn júrgizdi. Oǵan KSRO elderimen qatar Qazaqstannan 22 myń adam qatysyp, olardyń 761-i qaza tapqan, 21-i habarsyz ketken.
Bıyl Keńes áskerleri shekteýli kontıngentiniń Aýǵanstan jerinen shyǵarylǵanyna 29 jyl tolyp otyr. Osyǵan oraı ataýly kún qarsańynda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ulany «Ońtústik» óńirlik qolbasshylyǵynyń qolbasshysy general-maıor Q. Aqtanov Aýǵan soǵysynyń ardagerlerin qabyldady. Olardyń ishinde aýǵan jerinde asa mańyzdy 9 jaýyngerlik operasıaǵa qatysqan, jeke quramyn soǵys is-qımyldarynan esh shyǵynsyz alyp shyqqan jáne táýekelshil áreketteri úshin «Qyzyl juldyz» ordenimen marapattalǵan, «Ońtústik» óńirlik qolbasshylyǵy Ardagerler keńesiniń tóraǵasy otstavkadaǵy polkovnık Faleev Gennadıı Dmıtrıevıch, 5-gvardıalyq dıvızıa qatarynda áskerı dáriger bolyp qyzmet atqarǵan, jaralylar men naýqastarǵa jáne Aýǵanstannyń jergilikti halqyna medısınalyq bilikti kómek kórsetip, saýaby mol is atqarǵan, «Jaýyngerlik eńbegi úshin» medaliniń ıegeri otstavkadaǵy Aımaǵanbetov Sábıt Imandosuly, aýǵan jerindegi soǵys qımyldarynda erekshe erligimen kózge túsken, Kandagar qalasynda motoatqyshtar vzvodynyń komandıri qyzmetin atqaryp júrip aýyr jaraqat alǵan «Qyzyl juldyz», «Erligi úshin», «Jaýyngerlik qyzyl Tý» ordenderiniń ıegeri zapastaǵy Qojabergenov Asqar Dármenuly, aýǵan jerinde bir jarym jylǵa jýyq qyzmet etip, erlik úlgilerin kórsetken, jeke quram ishinde erekshe abyroıǵa ıe bolǵan, «Aýǵan halqynyń ınternasıonalıs jaýyngerge alǵysy» medalimen marapattalǵan, kúreń beret ıesi otstavkadaǵy maıor Semenúk Pavel Fılıppovıch, túrli jaýyngerlik is-qımyldardy sapaly baılanyspen qamtamasyz etken, Aýǵanstannyń qaterli jolymen 18 ret avtomobıl legin alyp júrgen jaýjúrek jaýynger otstavkadaǵy «Jaýyngerlik eńbegi úshin», «Aýǵan halqynyń ınternasıonalıs jaýyngerge alǵysy» medaldarynyń ıegerleri maıor Lınok Vıktor Borısovıch jáne Ulttyq ulan qatarynan jaqynda ǵana zeınetke shyqqan zapastaǵy medısına qyzmetiniń polkovnıgi Buralhıev Qalybek Amangeldiuly bar. «Men Kabýl qalasyndaǵy Keńes áskerlerine arnalǵan aerodromdy kúzetken 29761 dala pochtasynda qyzmet ettim. Qyzmet asa jaýypty boldy. Sebebi aerodromǵa shabýyl jasalý qaýpi óte joǵary edi. Ári aerodromnyń janynda oq-dáriler qoımasy bar bolatyn. Bir kúni sol qaýip shynǵa aınaldy. Aerodromǵa qarýly shabýyl jasaldy. Snarádtar qoımasyna qaraı oq atyla bastaldy. Men qaraýylda turǵanmyn. Vzvodty dereý kóterip, ashyq urysqa kóshtik. Bul urystan bizdiń jaýyngerler esh shyǵynsyz aman shyqtyq jáne aerodromnyń talqandalýyna jol bermedik. Osy qyzmetim úshin men «Jaýyngerlik eńbegi úshin» medalimen marapattaldym», - dep áńgimesin sabaqtady áskerdegi merzimdik qyzmetin esine túsirgen zeınetker polkovnık Qalybek Buralhıev. Ol oq pen ottyń ortasynda 1 jyl 3 aı júrgen.
Qolbasshy ardager jaýyngerlerdi jyly qabyldap, ataýly kúnmen quttyqtady. Olardyń jeke quramdy tárbıeleý isine qosar úlesteriniń zor ekendigine basa nazar aýdaryp, aldaǵy ýaqytta da birlesip qyzmet ete beretindikterine tilek bildirdi.
Aldy egde tarta bastaǵan, sońy jigit aǵasy bolyp qalǵan aýǵan soǵysynyń ardagerleri qolbasshy tarapynan marapattaldy. Kezdesý erekshe emen-jarqyn kúıde ótti. Ómir súre bilýdiń qadirin bir bilse, beıbit kúnde soǵys otyn kórip kelgen osy jandar biler! Sondyqtan olar dostyqty, týystyqty, densaýlyqty – jalpy tirliktiń mánin joǵary qoıady. Olardyń árbir sózi, árbir is-áreketi – keıingi urpaqqa úlgi.
Osy maqsatta da aýǵan soǵysynyń ardagerleri árdaıym jeke qurammen kezdesý ótkizip, jaýyngerlik jyldarynan estelik aıtyp otyrady, Otandy súıýge, oǵan adal bolýǵa úıretedi. Sondaı-aq, ardagerler qala mektepteriniń joǵary synyp oqýshylarymen de kezdesýlerge baryp turady. Onyń bir mysaly, 5571 áskerı bólimi sheftik kómekke alǵan № 95 jalpy bilim beretin mekteptegi kezdesý. Alǵashqy áskerı daıarlyq sabaqtarynan az bolsa da, ásker týraly maǵlumat alyp qalǵan 10 – 11 synyp oqýshylarymen kezdesý keshin ótkizgen otstavkadaǵy polkovnık Faleev Gennadıı Dmıtrıevıch aýǵan soǵysyndaǵy estelikterinen bastap, İshki áskerdegi qyzmet jolynan biraz áńgime tarqatty. Qart jaýyngerdiń áńgimesinen áserlenip shyqqan jas balalardyń kózinen erekshe ushqyn baıqaldy. Bul – uıymastyrylǵan sharanyń maqsaty oryndaldy degen sóz. Jaýynger sózi jas býynnyń sanasyna oı saldy, júregine jetti. Basty maqsat ta sol edi!
Aman júrińizder, jaýynger aǵalar! Aýǵan soǵysynyń ardagerleri! Keýdelerińizdegi orden-medaldar erlik pen batyldyqtyń belgisindeı, jas urpaqqa qońyraý bolyp, syńǵyrlap tura bersin!
Danara Táńirbergenqyzy
