Jalpy, elimizde qoqys polıgondaryna jyl saıyn 5 mıllıon tonnadan astam qaldyq shyǵarylady eken. Sonyń ishinde Astanadaǵy óndiristik jáne turmystyq qaldyqtardyń jyldyq kólemi shamamen 300 myń tonna bolsa, táýliktik shyǵarylymy 800 tonnany qurap otyr. Sol sebepti, kún saıyn qatty turmystyq qaldyqtardy shyǵarý úshin «Astana Tazartý» JSHS 23 ýchaskede eki aýysymmen jumys isteýde. Onyń birinshisine 47, ekinshisine 23 arnaıy tehnıka jumyldyrylady. Sondaı-aq, 1 ýchaske konteınerlerin «Taza Álem-Astana» JSHS-niń jumysshylary bosatyp otyrady.

Kóshege tastaıdy

Búginde elorda turǵyn úıleriniń aýlasyndaǵy 1 myń 842 arnaıy alańyna 9 myń 891 konteıner qoıylǵan. Joǵaryda atalǵan qos mekeme jumysshylary eki aýysymmen de úlgermeı jatyr ma, áıteýir, qoqys paketteri biz kórgen konteınerlerdiń ishi-syrtynda birdeı úıilip jatty. Tipti, keıbir turǵyndardyń turmystyq qaldyqtaryn páteriniń aldyna, syrtqy kireberiske qoıa salatyn saldyr-salaqtyǵyna da kýá boldyq. Bir konteınerlik alańǵa toqtaǵan jumysshylardy sózge tartqanymyzda, olar qala halqynyń deni qoqys tastaýdyń ózinde qarapaıym mádenıetti saqtaýdy bilmeıtinine nalydy.

Shveısarıadaǵy sıaqty, Astanaǵa da qaǵaz, plasık, shyny jáne aralas qaldyqtardy bólek-bólek jınaýǵa arnalǵan túrli-tústi 160 konteıner ornatylǵan-dy. Qalalyqtar qyzyl, jasyl, sary jáne kók tústi tórt konteınerdiń qaısysyna shyny, organıka, plasık buıymdar nemese qaǵazdardy tastaý keregin shatastyrmaýy úshin olardyń betine nusqaýlyq ta jazyldy. Sondaı-aq, birneshe saýda ortalyqtaryna isten shyqqan elektrondyq quraldardy tastaıtyn 10 ekoboks qoıyldy. Degenmen, bas qala turǵyndary turmystyq qaldyqtardy qoqys jáshigine ádettegideı bir paketpen laqtyra salýda. Suryptap tastaýdy áli daǵdyǵa aınaldyra qoıǵan joq.

Biz osyndaı olqylyqty azaıtýǵa óz septigin tıgizgisi kelip, jeke kásip ashqan astanalyq jigitke habarlastyq. Bastapqyda «Báıterek» monýmentiniń janyndaǵy «Dıplomat» turǵyn úı keshenindegi páterlerdiń esik aldynan qoqys salynǵan paketterdi únemi jınap júrýdi kózdegen onyń talaby da uzaqqa barmapty. Esimin aıtýdy jón kórmegen jeke kásipker: «Qyzmettiń bul jańa túri dáýletti turǵyndar arasynda suranysqa ıe bola bastap edi...», – deıdi. Alaıda, oǵan jergilikti bılik tarapynan tyıym salynypty. Sóıtip, kireberister men aýlalalarda aıra-jaıra bolyp jatqan turmys qaldyqtaryn qoqys konteınerlerine tastaıtyn shaǵyn kásibin odan ári damytyp, arnaıy jumys kıimin tiktirmek maqsaty oryndalmaı qalǵan. Áıtpese, kórsetken qyzmeti úshin oǵan árqaısysy kúnine 28 teńgeden, aıyna 750 teńgeni qolma-qol tólep júrgen turǵyndardyń da sany arta bastaǵan kórinedi. Ol osylaısha «adamdardyń jalqaýlyǵyn tabys kózine aınaldyrý» tájirıbesin sondaǵy PIK-pen kelisip, jedelsatylarǵa habarlandyrý ilý arqyly júzege asyrǵan...

Ákimdik ókilderine talapty azamattyń nesimen jaqpaı qalǵanyn qaıdam, áıteýir, kósheni qoqyspen lastaý máselesin Elbasynyń ózi eki márte alǵa tartqan edi. Ol 2012 jyly tártip saqshylaryna qoǵamdyq oryndarda tazalyq saqtamaıtyn adamdardy qatań jazalaýdy usyndy. Sol sátte: «Mundaı adamdardy 3 táýlikke qamaý kerek», – dese, 2015 jylǵy sózine «kóshe lastaıtyndardy taıaqpen jazalaıtyn» Sıngapýrdy mysal etti. Sondyqtan da Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly Kodekstiń 434-babyna sáıkes, mundaı «usaq buzaqylyq» úshin 10 AEK mólsherinde aıyppul nemese 10 táýlikke qamaý jazasy qarastyrylǵan. Onyń Astanada júzege asyrylý barysyn biz qalalyq İİD Jergilikti polısıa qyzmetine habarlasyp bildik. Sondaǵy málimetke súıensek, elorda saqshylary 2017 jyldyń qorytyndysy boıynsha 790-nan astam ákimshilik isti qaraǵan. Onyń ishinde qoqysyn qoqyrsytyp qoıǵan 42 azamat ákimshilik qamaqqa alynyp otyr.

Daladan jınaıdy

Máselen, Shvesıada turmystyq qaldyqtar elektr qýaty retinde paıdalanylsa, álemniń eń taza eliniń biri sanalatyn Sıngapýrde qoqystardyń 90 paıyzy qaıta óńdeledi. Sondaı-aq, ol Germanıa men Japonıada 30 paıyz, AQSH-ta 27 paıyz jáne Shveısarıada 25 paıyz úlesti quraıdy. Osylaısha qoqysty qaıta kádege jaratý damyǵan elderde ekonomıka damýynyń qozǵaýshy kúshine aınalyp, biraz adamdy turaqty jumyspen qamtyp otyr.

Ózimizge kelsek, qazir Qazaqstanda 43 mıllıard tonnaǵa jýyq óndiristik jáne turmystyq qaldyqtar jınaqtalǵan. Ókinishke qaraı, onyń tek 5 paıyzy ǵana qaıta óńdeýge jiberiledi. Demek, elimizde qoqys kóp bola tura, ony óńdeıtin zaýyttar óndiriske jaramdy shıkizatqa jarymaı otyr. Soǵan qaramastan, Astanada 2012 jyldyń jeltoqsanynan beri «Altyn-TET» dep atalatyn seriktestik jumys istep tur. Onda 5 jyldyń ishinde 1,5 mıllıon tonnadaı qatty qaldyq suryptalyp, qaıta óńdeýden ótken. Keshenniń bas dırektory Egor Zıngerdiń aıtýynsha, qaıta óńdeýdiń jobalyq qýattylyǵy jylyna 250-300 myń tonnany quraıdy. Aldyn-ala suryptalmaǵan qoqystyń arasynda iri qaldyqtar da kóp. Alaıda, olar barlyǵyn qosa óńdep, polıgonǵa ketetin qoqysty 3 ese jeńildetip jatqan kórinedi.

– Suryptalǵan qaldyqtardan qaǵaz, ekomaqta, plasmassa, polıetılen, plasıka, qara jáne tústi metal shyǵarylady. Turǵyndar úshin qoqysqa qaǵazdy bólek, qatty zattardy bólek tastap júrgennen, barlyǵyn birdeı laqtyra salǵan ońaı. Onyń ústine, suryptap tastaý úshin ár jáshiktiń qasyna bir-bir adamnan bekitip, árqaısysyn jeke-jeke alyp ketetin arnaıy kólik bolýy tıis. Zaýytqa aparǵanda da qabyldap alatyn múmkindik kerek. Bul máseleler sheshimin tappaıynsha, jobany júz paıyz júzege asyrý qıyn. Sondyqtan bizge aldymen adamdardyń sanasyn ózgertý qajet, – deıdi «Altyn-Tet» JSHS-niń bas dırektory.

Rasynda da ekologıalyq kodekstegi 288-baptyń 3-bóliminde «qaýipsiz jaǵdaıda saqtaýǵa arnalǵan oryndarda turmystyq qaldyqtar 3 jyl ǵana saqtalýy tıis» dep kórsetilgen. Osy merzim ishinde qaıta óńdeýden ótkizilýi nemese jerge kómilýi shart. Biz sol úderistiń qalaı júrip jatqanyn bilmek bolyp qaladan 6 shaqyrym qashyqtyqta, ıaǵnı Alash tas jolynyń boıynda ornalasqan qoqys polıgonyna bardyq. 1974 jyldan bastap paıdalanylyp kele jatqan bul jalǵyz sanksıalanǵan orynnyń zaýyt salynbaı turǵan jyldardaǵy qolqany qapqan ıisi azaıǵan. Shaǵyn bir aýyldyń kólemindeı aýmaqty qamtyp jatqan polıgondaǵy jyrtylyp-aırylatyn qarǵa-quzǵyn, ógiz shaǵalalardyń arasynda qyz-qyz qaınaǵan tirlikke bilek sybana kirisken jumysshylardyń qarasy kóp. Arasynda qoqysty suryptap ótkizý arqyly óz nápaqasyn taýyp júrgen turǵyndar da bar. Qoıandy aýylynan kelgen eki jas jigitti sózge tartqanymyzda, olar polıgonnan qansha aqsha alatyndaryn jasyryp, bizden boılaryn ala qashty. Al zaýyt ókilderi ol aýmaqty sýretke túsirip alýymyzǵa ruqsat bermedi.

Erkeǵalı BOLATULY