Álem boıynsha ajyrasýdan Qazaqstan 2015 jylǵy statısıka boıynsha 7-orynda tur. Keshe ǵana bir bolý úshin janyn berýge daıar bolǵan jastar ajyrasýdan nege qoryqpaıdy? Materıaldyq jaǵdaıdyń jutandyǵy, er adamnyń otbasyn asyraı almaýy, shańyraqtyń shaıqalýyna aparar alǵashqy qadam ba? Rasymen, Qazaqstanda tek qana jaǵdaıy tómen otbasylar ajyrasa ma? Baıqýatty otbasylar she? Osyndaı eldi alańdatqan kókeıkesti másele tóńireginde Erjan myrzamen suhbattaspaqpyz, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi kazakhstanzaman.kz saıtyna silteme jasaı otyryp.

Suhbat demeýshisi elimizdegi aqparattyq tehnologıalar salasyndaǵy jetekshi kompanıalardyń biri — «BUGIN GROUP» kompanıasy.

Statısıka nátıjesi shyndyqqa janasady

— Qurmetti Erjan myrza! Suraqty tótesinen qoıǵym kep otyr. Qazaqstanda erli-zaıyptylardyń ajyrasý jıiligi qaı deńgeıde?

— «Qazaqstan zamany» gazetin oqyp turamyz. Gazette kóteriletin máselelerdi qoldaımyz. Qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi qaýzaısyzdar. Bizdiń elde otbasy statısıkasy óte-móte qıyn jaǵdaıda. Ulybrıtanıalyq «The Economist» jýrnalynyń «World in Figures» dep atalatyn zertteýiniń málimetterine (statısıka) súıensek, 2011 jyly Qazaqstan dúnıejúzi boıynsha ajyrasýdan 9-y orynda edi. Mundaı zertteýler 5 jyl saıyn janartylyp turady. 2015 jylǵy málimet boıynsha Qazaqstan ajyrasýdan dúnıejúzi boıynsha 7-i orynǵa kóterildi. Eger oblystarǵa kóz júgirtip kórsek, Soltústik Qazaqstan oblysynda ajyrasý kóp. Qyzyljar, Qostanaı, Pavlodar qalalaryn qosa alǵanda. Al sandyq ólshemmen esepteıtin bolsaq, ıaǵnı halyqtyń tyǵyz ornalasýyna baılanysty, Ońtústik Qazaqstan oblysy (Shymkent), Qyzylorda oblysy, Almaty oblysy, qalasy bar ajyrasýdan alda tur. «Halyqaralyq densaýlyq saqtaý uıymynyń» (World Health Organization) deregi boıynsha, 2011 jyly Qazaqstan dúnıejúzi boıynsha sýısıdten 9-y orynda bolsa, qazirgi tańda 4-i orynda. Balalar arasynda da (8-14, 15 jas) sýısıdten 4-i orynda. Biz semınarymyzdy osyndaı statısıkamen bastaımyz. Óıtkeni otbasy baqyty men adamnyń jeke bas baqytyn bir-birimen bólip jarý durys emes. Adam úshin otbasy birinshi orynda. Otbasynda baqytqa kenelmegen adam qoǵamda jetistikke jetýi múmkin emes. Qańtar aıynda halyqaralyq IýNISEF (Balalarǵa kómek kórsetetin halyqaralyq tótenshe qor) Qazaqstandaǵy bir ýnıversıtette úlken konferensıa uıymdastyrdy. Sonda qyzyq bir statısıkany jarıalady. Qazaqstanda eresekterdiń (zertteýge qatysqandar) 75 paıyzy «balalardy tárbıeleý maqsatynda urýdy qoldaıdy» eken. Bul — oılantarlyq másele. Demek, statısıka nátıjesi shyndyqqa janasady.

Bizde adamdar psıhologtyń kómegine júginbeıdi

— «Erli-zaıyptynyń arasyna esi ketken túsedi» dep jıi aıtyp jatady. Statısıkaǵa súıenseń, jaǵańdy ustaısyń. Búgin úılenip, erteń ajyrasady. Búgingi tańda jas otbasylardy ajyrastyrmaý maqsatynda, erli-zaıyptylardyń arasyna túsý ýaqyt talaby shyǵar, bálkim? Qalaı oılaısyz? Sizdiń semınar osy turǵyda qanshalyqty mańyzǵa ıe?

— Mynany moıyndaýymyz kerek. Qazaqstan deńgeıinde otbasy máselelerin sheshý jolyndaǵy brend qalyptastyra almadyq. Adamdarda problema bar, Otbasy.kz-ke baraıyn nemese psıholog Erjan Myrzabaevqa baraıyn degen oı joq. Men semınardy aldymen jeke tanystaryma jasadym. Qoldaý úshin, kóńilimdi qaldyrmaý úshin, ynta-jigerimiz sónip qalmaý úshin jeke tanystarym keldi. Semınarǵa qatysqan árbir adam ýaqyt óte kele jaqyndaryn, týǵandaryn, dostaryn ákele bastady. Demek, bizdiń usynyp otyrǵan sheshimderimiz olardyń kólińinen shyqty. Osylaı bastadyq. Bizde adamdar otbasy problemasyn jeke másele dep qaraıdy, ony kópshiliktiń talqysyna salǵysy kelmeıdi. Barlyǵyn ózi sheshkisi keledi. Sol sebepti psıhologtyń kómegine júginbeıdi. Eger ol psıhologty tanymaıtyn bolsa, múldem jolamaıdy. Kóp jaǵdaıda jaqyndarynyń keńesimen keledi. Halyq kóbinese semınarǵa problemamdy shesheıin dep kelmeıdi. «Myna kisi ne deıdi eken?» — dep keledi. Bıletin satyp alǵan, onyń ústine dosy kóndirip ákelip tur. Búginge deıin biz usynǵan kontentke rıza bolmaı ketken adam joqtyń qasy. Oǵan biz qýanamyz. Odan keıin adamnyń qalaýymen jeke konsýltasıaǵa kele bastaıdy. Bul ýaqytta adam óziniń jeke problemasyn sheshý úshin bizdiń aqyl-keńeske júginedi.

Eń úlken psıhoterapevt — áıel men kúıeý

— Osy salada qyzmet etip jatqanyńyzǵa birshama ýaqyt boldy. Sizdiń pasıentterińiz kóbine qandaı problemamen keledi?

— Eń basty problema bir-birimen qarym-qatynas qura almaıdy. Erli-zaıyptylardyń arasynda komýnıkasıa joq. Eń úlken psıhoterapevt — áıel men kúıeý. Áıelde problema bolsa kúıeýimen syrlasý kerek. Bular dúnıedegi eń jaqyn adamdar emes pe? Komýnıkasıalyq problema neden týyndaıdy? Qazaq tanymyndaǵy otbasyndaǵy er adamnyń ózin kúshti sanaýy, belgili bir bedelge ıe bolǵysy kelýi jáne sol avtorıtetti kúshpen ǵana ala alatynyna senýi. Aıqaılasam, jekip sóılesem, ústeldi ursam, sol kezde meni áıelim, balalarym syılaıdy degen qate bir uǵym qalyptasqan. Áıeldiń problemasy óziniń muńyn, jeke problemasyn kúıeýine durys jetkize almaýynda. Mysaly, kúıeýi jumystan keshigip keledi. Áıeli joǵary tonmen: «Sen nege búgin jumystan keshigip keldiń?», — dep bastaıdy sózdi. Komýnıkasıa alǵashqy qadamy kinálaýdan bastalady. «Maǵan mańyzdy emes, eń bastysy sen keshigip keldiń. Endi aqtal!» — degen talap qoıady. Otbasynda belgili bir kúshke, avtorıtetke ıe bolǵysy keletin qazaq azamaty úshin bul til tabatyn sóz emes. Birden «Ne jumysyń bar? Jumysta boldym. Ne isteısiń? Oınap júrmin be? Bala-shaǵanyń qamy úshin dep júrmiz ǵoı!» dep jaýapty aıqaılap qaıtarady. Biz áıel adamdarǵa da, er adamdarǵa da bólek semınar ótkizemiz. Áıel adamdarǵa qandaı jaǵdaıda bolsańyz, ashýlanyp tursańyz da, aýyryp jatsańyz da, qanshalyqty qınalyp júrseńiz de, kúıeýińizben kezdesken alǵashqy 10 sekýnd mańyzdy ekenin, 10 sekýnd betine qarap kúlimdese, barlyǵy basqasha bolatynyn aıtamyz. Odan keıin janaıqaıyn jetkizse de bolady. Eger kúıeýi úıge kelgende, áıeliniń kúlimsiregenin kórse, birden jeńiledi. Sebebi kúlimsirep turǵan adammen suhbattasý da ońaı, sóılesý de ońaı. Biz semınarda osynyń praktıkasyn da úıretemiz. Kóbisinde ton da durys qoıylmaǵan. Eger áıeli: «Qosh keldiń! Búgin sál keshiktiń. Ýaıymdadyq qoı seni. Barlyǵy durys pa?», — dep surasa, másele bitti. Maǵyna ózgergen joq. Qazirgi tańda osy máseleni sheshý úshin bir joba bastaǵaly jatyrmyz. Ursyp sóılesetin áıeli bar úıge kúıeýi barǵysy kelmeıdi. Amerıkada osy másele boıynsha zertteý jasalǵan. Zertteýge tańǵy saǵat sezgizden keshki saǵat on birge deıin ofıste otyryp jumys isteıtin qyzmetkerler qatysqan. Bul qyzmetkerlerden: «Karera qýǵyńyz kele me? Qyzmette ósýdi kóp oılaısyz ba? Aqsha kóp tapqyńyz kele me?», — dep suraıdy. Alaıda zertteý nátıjesi boıynsha basqa qorytyndy shyǵady. Kóp paıyzy úılerine erte barǵysy kelmeıdi. Sebebi úıdegi kıkiljiń júıke-júıelerine qatty áser etedi. Úıdi qonaqúı retinde qoldanatyn bolyp tur ǵoı. Jalpy úıde negatıv bolmaý kerek.

— Komýnıkasıa qura almaýdyń sebebi ne dep oılaısyz?

— Komýnıkasıa qura almaýdyń sebebi — áıel men kúıeýiniń bir-biriniń psıhologıasyn bilmeýi. Áıel er adamnyń psıhologıasyn óziniki sıaqty dep oılaıdy. Áıel er kisige qaraǵanda kólikti durys basqara almaıdy. Mysaly, Almatynyń keptelisinde ketip bara jatqan áıel úshin bir syzyqtan ekinshi syzyqqa ótýi óte qıyn. Nege? Sebebi kólik aǵynynyń jyldamdyǵyn ólsheý kerek. Ekinshi, eki kólik arasyndaǵy araqashyqtyqty ólsheý kerek. Úshinshi, eki kóliktiń arasyna syıyp ketýge yńǵaılaný kerek. Keńistik, kólikti durys qoıýda áıelder qatty qınalady. Bul komýnıkasıaǵa da áser etedi. Qaı sózdi qaı jerde qoldaný kerek? Qaı jerde qalaı áreket etý kerek? Basym jaǵdaıda emosıaǵa berilip aıta salady. Qozǵalysta da sondaı. Qorqyp qalsa boldy, toqtaı salady. Burylmaıtyn jerde buryla salady.

— Sizdiń tájirıbeńizde otbasynda kıkiljiń týdyrýshy kóbine kimder? Eger paıyzdyq ólshemmen alyp qaraıtyn bolsaq.

— Er adam. Er adam problema týdyrady. Áıel problema kóteredi. Áıel adamnyń ýaıymdaýy erkekke qaraǵanda 4 ese joǵary. Mysaly, er adam bir problema týdyrady. Biraq onyń saldaryn elemeýi múmkin. Áıel adam sony 4 ese ulǵaıtady. Ony kıkiljińge aınaldyrady, ol janjalǵa ulasady. Óz betinshe sheshim izdeı bastaıdy. Ekinshiden, er adamnyń jaýapkershiliginde. Batysta — otbasyna 50 paıyz erkek, 50 paıyz áıel jaýapty. Batys psıhologtary osyny usynady. Jaýapkershilikti ekeýine teń bóledi. Odan shyǵatyn túıin — er men áıel adam birdeı. Shyǵys mentalıtetinde otbasynda áıel men er adam birdeı bola almaıdy. Bizdiń tanym-túsinigimizde otbasynda er adam bir súıem joǵary bolý kerek. Biz onyń statýsyn kóteremiz, kóbirek jaýapkershilik júıkteımiz. Bizdiń praktıkamyzda otbasy baqytyna erkektiń jaýapkershiligi 90 paıyz, áıel adamdiki 10 paıyz. Er adam — strateg. Zertteý boıynsha kóptegen kompanıalardyń bankrotqa ushyraý sebebi kómekshileri, menedjerleri, orynbasalarlarynyń kesirinen emes, starategıanyń durys qoıylmaýynan bolady. Starategıany árdaıym bir kisi ǵana qoıady, kompanıanyń negizin qalaýshy. Er adam otbasynyń damý baǵyt-baǵdaryn, strategıasyn durys qoısa, orynbasary retinde áıel adam rettep otyrady. Kóp rette er kisiler durys strategıa qoıa almaıdy, otbasyna 90 paıyz quzyrsyzdyq ákeledi.

Áıel qanshalyqty kúshti bolsa da, kúıeýiniń aldynda álsiz kórinýi kerek

— Qazirgi ýaqytta 90 paıyz jaýapkershilikti kerisinshe atqaryp júrgen áıelderdiń de bar ekenin jasyrmaısyz ǵoı.

— Qoǵamda ondaı problema bar, ol da áıelderdiń qateligi. Er kisi kúsh ıesi bolǵan soń, álsizge tartylady. Álsiz bolǵan jerge er adamdar júgiredi. Áıeldiń qateligi er kisiniń qasynda kúshti bolǵysy kelýi. Kúsh kúshti ıteredi. Eger áıel adam aqshany ókirtip taýyp jatsa, bala-shaǵany kerekti qural-jabdyqpen qamtamasyz etip jatsa, kúıeýi eń aldymen áıeline kedergi bolmaıyn dep oılaıdy. Áıel adam otbasyn basqarý jaýapkershiligin moınyna almaý kerek. Qanshalyqty kúshi bolsa da, kúıeýiniń aldynda álsiz kórinýi kerek. Álsiz bolý emes, kóriný dep otyrmyn. Bizdiń boıymyzda álsizdi qorǵap, qaharman bolý sıaqty kúshti sezim bar. Bizdiń semınarǵa keıbir áıelder úıde shamdy da ózderi aýystyratynyn, santehnıkaǵa qol sozatynyn, bazarǵa da ózderi baratyndyǵyn aıtady. Nıeti durys, azannan keshke deıin jumys isteıtin kúıeýine kómekteskisi keledi. Bul er adamnyń otbasyna degen salǵyrttyǵyn arttyra túsedi. Al eger kúıeýi úıge kelip, pyshaq qaırap, shamdy aýystyryp berse, rakovınany jóndep jatsa, áıel adamnyń kózinde er adamnyń qaharmandyǵy arta túsedi. Er adamdy da bul jigerlendiredi. Qazirgi qoǵamda erkekterdi qaharman etip kórsetý qajettiligi bar. Buryn soǵysqa baratyn edi. Soǵys bolmasa da, rý arasyndaǵy kıkiljińdi sheshýshi edi. Qara jumys istep jatqan adam da az. Qazir beıbit ómir súrip jatyrmyz, soǵys bolmaı-aq qoısyn! Er adamnyń ózin qaharman retinde kórsetetin oryn bolmaı jatyr. Tym qurmaǵanda óz úıinde kórsetý kerek degen oı ǵoı.

Meıirim kórmegen — meırim kórsete almaıdy

— Ásirese, Tursynbek Qabatov qoıylymdarynda «nemis ákeler» jaıly óte jıi aıtady. «Sol kezdegi ákelerimiz qandaı edi?», «Analarymyz qandaı edi?» degen sıaqty tirkestermen olardyń búgingi qoǵamǵa qajet ekenin meńzeıdi. Siz úshin «nemis ákeler» búgingi qoǵamǵa qajet pe?

— Sońǵy bes tolqyn óz qundylyqtarymyzdan alystap ketti. Bes tolqyn boıy otbasy qundylyqtaryn aqsatyp aldyq. Birinshi dúnıejúzilik soǵys, asharshylyq, qýǵyn-súrgin, qoǵamǵa úlgi bolatyn aqylshylarymyz repressıaǵa ushyrady. Alash qaıratkerlerimizdiń barlyǵy ajal qushty. El tizginin ustaıtyn adam qalmady ǵoı. Qyz balasyn qasqyrǵa tastap, ulyn aman alyp qalǵan otbasynda qaıdaǵy meıirim, qaıdaǵy súıspenshilik?! Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta barlyǵy soǵysqa attandy. Erkek kindik qalmady. Soǵystan keıingi ýaqytty tarıhtan jaqsy bilesiz. Er adamdar zaýyttarda jumys istedi. Adamdardyń otbasy qundylyqtaryna qaraılaıtyn murshasy bolmady. 80-jyldardaǵy qaıta qurý, 91 jyly Táýelsizdikke qol jetkizdik. Ol kezdegi ekonomıkalyq daǵdarysty, halyqtyń qıyn turmys-tirshiliginen barlyǵymyz habardarmyz. Osyndaı kezeńderden ótken adam otbasyna, bala-shaǵasyna durys kóńil bóle almady dep oılaımyn. Psıhologıada mynadaı zańdylyq bar: meıirim kórmegen — meırim kórsete almaıdy. Amerıkada mynadaı bir zertteý jasalady. Qanisherler, bandıtter, terrorıster qatysqan zertteý qorytyndysynda barlyǵynyń balalyq shaǵynda óte úlken jaraqat alǵany anyqtalǵan. Ákesi nemese anasy urǵan, qatty jazalaǵan, jalǵyz qaldyrǵan. Bala kúninen «meni eshkim jaqsy kórmeıdi», «eshkim meni túsinbeıdi» dep qalyptasqan adamdar. Qabatovtyń aıtqan «nemis ákeleri» bala kezinde meıirim kórmegen. Meıirim kórmegen áke balamen otyryp sóılesýdi, syrlasýdy jat nárse dep sanaıdy. Qazirgi tańda bizdiń qoǵamǵa ondaı túsinik, ondaı áreket óte qaýipti. Joǵarydaǵy statısıka qaıdan shyǵyp jatyr? Ákesi úıge kelgende, bir bólmege tyǵylyp qalǵandar búgingi tańda durys otbasy qura almaı, ajyrasýdyń shegine jetti. Qyzyq statısıka, bizdiń qoǵamda 9 áıelge 40 er adam sýısıd jasaıdy eken. Bul degen er azamattarymyzdyń álsizdigi emes pe? Er adamdar orta (30/40) jas shamasynda sátsizdikke ushyraǵan kezde, jaýapkershilikten qashyp, sýısıdke baryp jatyr. Ne úshin? Álbette, balalyq shaqta ákesiniń qoldaýyn, meıirimin kórmegen. Búgingi statısıka buryn bolǵan nárselerdiń qanshalyqty qaterli, zıandy ekenin dáleldeıdi.

Otbasyn súıispenshilik pen syılastyq qana baqytqa keńeltedi

— Erjan myrza, birden úsh suraq qoıǵym kelip otyr. Qazirgi tańdaǵy ajyrasý máselesi, ásirese, qyz balalardy alańdatyp otyr. Ajyrasqansha, kári qyz bolyp júre bergenim jaqsy deıtin kózqaras paıda boldy. Nemese «belgili bir shartpen otbasyn qurýdy» oılaıtyn jigitter de joq emes. Úshinshisi, «Shyn ǵashyqtar qosylmaıdy» degen uran qanshalyqty shyndyqqa janasady?

— Jastardyń otbasyn qurýdan qorqýy: «ne keregi bar, báribir ajyrasamyz», — dep oılaýdan týyndaıdy, bul óte qaýipti. Jigitten surasań, durys qyz joq. Qyzdan surasań, durys jigit joq. Negizi máseleniń túbinde: «Men ajyrasqan otbasynda óstim nemese aınalamnan óte kóp ajyrasqan adamdardy kórdim, sondaı qatelik jasamas úshin, men bolashaq jarymdy mıkroskoppen qarap, tańdaýym kerek», — dep oılaıdy. Ideal izdeıdi. Otbasylyq ómir men otbasylyq ómirge deıingi qarym-qatynas óte bólek dúnıe. Birin-biri asa qatty jaqsy kórip úılengender óte tez ajyrasady. Shyn ǵashyqtar qosylǵannyń ózinde birge bola almaıdy. Sebebi psıhologıalyq fon qanshalyqty myqty bolsa, logıkalyq oılaý, rasıonaldy oılaý sonshalyqty álsiz bolady. Jarnamanyń barlyǵy emosıaǵa negizdelgen. 8 naýryzǵa syılyqqa altyn almasań bolmaıdy degen sıaqty. Qymbat pa, aqshamyz jete me, jetpeı me, shynymen, bizge qajeti bar ma, joq pa, áıteýir, ala salamyz. Qatty ǵashyq bolǵan kezde, adamdar kemshilikti kórmeıdi, kórgisi de kelmeıdi. Eger kemshilikterin baıqap qalsam, lázzat ala almaı qalamyn dep oılaıdy. Otbasy qurǵysy keletin adam ózine bolashaq jaryna qatysty 10 krıterıı belgileýi tıis. Onyń jartysy nemese jartysynan kóbi shyǵyp jatsa, oılanbaı úılene berýine bolady. Kóp adam otbasyn qurýdy «ómirdiń sońy» dep oılaıdy. Ásirese, boıdaqtar. Osynshama ýaqyt júrdim, qydyrdym, baqytty ómir bastaldy dep oılaıdy. Negizinde otbasylyq ómir endi bastalyp jatyr. Óz basym, jastarǵa erte úılenýdi usynar edim. 22 jas, 23 jas, 25 jasqa deıin turmys qurǵan durys. Óıtkeni jastardyń úılengennen keıin mahabbattary berik bolady. Qandaı jaǵdaı bolmasyn, keshirimdi bolady. Jas kezde úılenip, ómir qıynshylyǵyn birge kórý juptardy bir-birine jaqyndatady. Tájirıbemnen mynadaı bir oqıǵany aıtaıyn. Astanada bir tyńdaýshymyz bar. Áıel. Kúıeýimen baqytty emes ekenin aıtady. Kúıeýi ózinen on jasqa úlken. Emosıonaldy jaqyndyq joq deıdi. «Kesh úılendi, men kesh turmys qurdym. Ol kisi aýqatty boldy, daıynǵa keldim», — deıdi. Kúıeýi kez kelgen máselede ápkesimen, jaqyn dosymen aqyldasady, jospar qurady, birge demalady. Áıeli barlyǵy bas qosqanda, ózin bir kóshede turǵandaı sezinedi. Nege? Sebebi alǵash Astanaǵa kelgende jertólede úsheýi birge turǵan, birge daıashy bolyp, birge qyzmet etken. Barlyq qıynshylyqty birge kórgen. Qıynshylyq adamdardy jaqyndatady. Jańaǵy áıel daıynǵa kelgen soń, kúıeýimen birge aıtatyn esteligi de joq. Áıel erte turmys qurmaǵanyna ókinedi. «Máńgi ǵashyqtar bir-birimen qosylmaıdy» degen marketıń. Shabyt qıynshylyqta keledi. «Happy end» degen bar. Bunymen aqsha taba almaısyń. Adamdarǵa qate túrde uǵym engizedi. Seniń ǵashyǵyń bar, sen ony tabý kereksiń degendeı. Kúıeýi bolǵan kúnniń ózinde de áıeli mahabbat izdeıdi. Ekinshiden, ǵashyqtyq sezimdi tartymdylyqpen shatastyramyz. Súıgeniń múgedek bolyp qalǵan jaǵdaıda, aýyryp qalǵan jaǵdaıda, sońǵy demine deıin birge bolý kereksiń. Tartymdylyq sezimi osyndaı jaǵdaıǵa tap kelgende, short úziledi. Al kelisim-shartpen úılený batystyń praktıkasynda bar. Otbasy baqytyna esh qatysy joq. Otbasy kelisim-shartqa emes, qarym-qatynasqa negizdeledi. Kelisim-shart degen baı adamdardyń baılyǵyma zıan kelmesin dep, qý dúnıe úshin jasaıtyn tirligi ǵoı. Otbasyn súıispenshilik pen syılastyq qana baqytqa keńeltedi.

Enelerdiń bir qateligi — kelinniń jaqsy-jaman
bolýyn balasynan kórmeıdi

— Bir jarym jyl buryn bergen suhbatyńyzda qazaq otbasynyń ajyrasýyn sebep bolyp otyrǵan eneler problemasy depsiz. Bir jarym jyldyń ishinde osyǵan baılanysty kózqarasyńyz ózgerdi me?

— Bul trend áli jalǵasýda. Enelerdiń jastardyń ajyrasýyna úlken septigi bar. Tikeleı enelerdiń qateligi dep aıtpaıyq. Enelerdiń bolýy, birge turýy, bireýdiń anasy bolǵan soń aralasýy, úlken kisi, áıel. Jeke basyna sózim joq. Barlyq eneni jaman dep aıtpaımyz. Qanshalyqty jaqsy nıetpen bolsa da, otbasylyq qarym-qatynasqa aralasýy jastardyń ajyrasýyna alyp keledi. Bir jyldyń ishinde osyǵan baılanysty shaǵymdar azaıǵan joq. Suraq kóp. Kelin men ene qarym-qatynasy óte jıi talqylanady. Bizde mynadaı tıp eneler bar: ajyrasqan nemese kúıeýimen baqytty ómir súre almaǵan eneler balalarynyń otbasyna qatty aralasady. Meıirim kórmegen meıirim kórsete almaıdy. Eneniń kelin kezindegi jaǵdaıyna qaraý kerek. Kelin kezinde enesi tarapynan qorlyq kórgen bolsa, kúıeýi qol kótergen bolsa, ózin eshqashan súıkimdi áıel retinde sezinbegen bolsa, bul kelin ene bolǵan kezde, kelinine týra sony kórsetedi. Áskerdegi dembelderdiń dýhtardy urýy sekildi ǵoı. Ekinshi tıp otbasynda bedelge, abyroıǵa ıe bolmaǵan kisiler kelin arqyly bedelge ıe bolǵysy keledi. Úshinshi tıp balasy jalqy bolǵandar. Balasy bir shúıke bastyń sońynan ketip, jalǵyz qalamyn dep qorqatyn áıelder. Bul tıptegi eneler ne úshin kelin alyp jatqanyn túsiný kerek. Kelindi qul, qyzmetshi etip almaıdy ǵoı. Balama jar bolsyn dep alady. Enelerdiń bir qateligi — kelinniń jaqsy-jaman bolýyn balasynan kórmeıdi. Balasyna qandaı tárbıe berse, balasy sondaı qyz alyp keldi. Kelin jaman bolsa, balam jaman. Balam jaman bolsa, men durys tárbıe bere almadym dep oılaǵany abzal. Ras qoı? Jumysqa alǵan kezde biz adamnyń túıindemesine qaraımyz. Tájirıbesine, burynǵy jumys istegen oryndaryna kóz júgirtip shyǵamyz. Barlyq mekeme tájirıbesi bar adamdy izdeıdi ǵoı. Búgin dıplom alǵan adamnyń jumys taýyp ketýi qıyn. Endi kelin alǵanda, túıindemesine qaramaımyz ǵoı. Ana otbasynda úsh jyl kelin bolypty, myna otbasynda bes jyl kelin bolypty. Mynadan bir balasy bar eken, anadan eki balasy bar eken dep, kúshti tájirıbeli kelin eken, muny alaıyq demeımiz ǵoı. Esesine kelin bolyp kelgende, tájirıbesi bar adamdaı talapty qoıamyz kelip. Kóńilińiz tolmaıdy. Kinálap bastaımyz. Uldyń da, kelinniń de qulaq etin jeımiz. Biz semınarlarymyzda osynyń barlyǵyn úıretemiz. Kelinderge eneler psıhologıasyn durys túsinýge shaqyramyz. Psıhologıany durys túsingende, durys komýnıkasıa paıda bolady. Batysta úılengen kezde eki kisi ǵana qosylady. Tipti keıbireýiniń áke-sheshesi toıǵa kelmeıdi. Bizde otbasylar úılenedi. Quda-qudaǵılar, qudashalar paıda bolady. On-onnan qosylyp jıyrma bolady.

Qazirgi tańda jastar arasynda mynadaı qaýipti trend bar. Qyzdar birden enemmen turmaımyn dep shart qoıady. Kóp jigitter osyǵan kelisip jatyr. Bul ulttyq qundylyǵymyzǵa qaýip tóndiretin trend. Turmys qurmastan buryn ene máselesi kún tártibinde bolmaý kerek. Buǵan kelisken jigitterdi qalaı dep atasaq ta jarasady. Basy altyn qyz bolsa da, anasynan bas tartýǵa bolmaıdy.

Qazirgi tańda ata-ana bolýdyń eshbir artyqshylyǵy joq

— Qazaqstanda «Otbasy kúnin» memleket dengeıinde qashan nasıhattaımyz?

— Bizde bul merekeni atap ótip jatqanyna birneshe jyl boldy. Mektepterde ata-analardyń qatysýymen is-sharalar ótedi. Sporttyq sharalar, ásirese. Biz 25 jyldan keıin rýhanı jańǵyrýdy bastap jatqan elmiz ǵoı. Bálkim, saıasatkerlerge, el basqaryp otyrǵan azamattar osylaı durys kórdi me, áıteýir óte kesh rýhanı qundylyqtarymyzǵa kóńil aýdaryp jatqanymyz ras. Al rýhanı quldyraýdyń qaterin qansha jyl zardap shegetinin ýaqyt kórsetedi. Biz jekemenshik uıymbyz. Túrli otbasylyq sharalardy jıi uıymdastyrý arqyly qoǵamǵa áser etýge bolady. Osyndaı másele kóteretin jelidegi belsendi psıhologtarǵa alǵysym zor! Mekteptegi ata-analarǵa semınar ótkizýdi qolǵa alýdy bastaý kerek. Memlekettik deńgeıde mynadaı bir máseleni kótergimiz keledi. Mekteptegi ata-analar jınalysyna qatysý úshin ata-analardy jumystan bosatý kerek. Qazirgi tańda ata-ana bolýdyń eshbir artyqshylyǵy joq. Tym qurmaǵanda toqsanyna bir ret balalarynyń jınalysyna qatyssyn! Bizdińshe, osy máseleni qolǵa alý kerek sıaqty.

— 8 naýryzǵa daıyndyǵyńyz qalaı?

— Halyqaralyq áıelder kúni, analar kúni deımiz. 8 naýryz bizdiń súıispenshiligimizdi, syıymyzdy kórsetýge syltaý ǵana. Óz basym, syılyq jasaý úshin 8 naýryzdy, ǵashyqtar kúnin kútpeımin. Mundaı merekeler jaqsy bir ádettiń basy bolý kerek. Demek, 8 naýryzdy jasaǵan syılyǵyńdy basqa kúni de jasaı alasyń. Er azamattarǵa aıtarym, áıelge kez kelgen syılyqty gúlsiz berýge bolmaıdy. Mindetti túrde gúl syılańyzdar!

— Suhbat bergenińizge raqmet!

Suhbattasqan — Baýyrjan Karıpov