Búginde Almatydaǵy eki dúkenniń birinen oıyn avtomattaryn kezdestiresiz. Qalanyń tómengi jáne shetki aýdandaryndaǵy adam kóp júretin jerlerde avtomattar qos-qostan tur. Olardy qorshaı qaýmalaǵan jastar odan da kóp. Aıtpaqshy, qazir oıyn avtomattary degen túsinik joq. Olarǵa tyıym salynǵaly, qumar oıyn túrin kásip etkender avtomattardy jasyl-sary lotoreıalyq termınaldarmen tez-aq aýystyryp qoıǵan. Ol termınaldar zańdyq tyıymnan ada. Óıtkeni Qazaqstanda lotoreıalyq termınaldarǵa ruqsat etilgen. Shyn máninde olardyń álgindegi avtomattardan mazmundyq aıyrmashylyǵy joq. Osylaısha aty aýysqanymen, zaty ózgermegen qumar oıyn talaı qazaqty tapqan-taıanǵanynan aıyrýda.

«Lotoreıalyq termınaldardaǵy oıyn sensorlyq ekran arqyly oınalady. Onyń kádýilgi qaǵaz lotoreıalardan aıyrmashylyǵy az. Biraq artyqshylyqtary kóp. Bastysy – termınal arqyly kez kelgen jerde, kez kelgen ýaqytta utysqa ıe bolý múmkindigi joǵary. Burynǵydaı lotoreıa satatyn dúńgirshekter izdep sabylmaısyń. Dúkenge, saýda úıine kire qalsań, vokzaldarda, aıaldamalarda aldyńnan shyǵa keledi. Bundaı termınaldar búginde álemniń kóptegen elinde tanymaldyqqa ıe. Jáne onyń áreketi eshqandaı zańǵa qaıshy kelmeıdi». Bul lotoreıalyq termınal ıeleriniń sózi. Shyn máninde atalmysh apparattar oıyn avtomattarynan da qaterli. Óıtkeni termınaldarda usynylǵan oıyndar sanynyń kóptigimen jáne áralýandylyǵymen, oıyn grafıkasynyń tartymdylyǵymen kózge túsedi. Onyń bári adamdy qumar oıynǵa úıir etýge baǵyttalǵan. Apparatpen oınaýshylardyń kóbi buny oıyn avtomaty emes, kóńil kóterý, lotoreıanyń jeńil túri, ońaı aqshaǵa kenelý joly dep qate oılaıdy.

Bundaı apparattarda jemtik tastaý tásili qoldanylady. Termınal qashyqtan, arnaıy ornatylǵan qurylǵy arqyly smartfonnan basqarylady. Onda termınalǵa túsken jáne termınal bergen qarajat týraly derekter kórsetiledi. Avtomat ıesi qalaýyna qaraı termınal jumysyn arnaıy baǵdarlama arqyly baptap, bastapqyda termınalǵa túsken qarajattyń kóbin oınaýshylarǵa berip, az bóligin ózine qaldyryp adamdy kóptep tartýǵa jumystanady. Sońynda termınal jumysyn 60:40, 70:30, 80:20, 90:10 paıyzdyq esebimen óz paıdasyna baǵdarlaıdy. Osy eki arada oıynshylar o basta utyp, keıin búkil aqshasyn qalaı uttyryp jibergenin ańǵarmaı qalady. Osylaısha, anda-sanda bir jylt etken múmkindikti sáttilikke balap, qumar oıyn shyrmaýyna túsedi.

Esimin jarıalamaýdy ótingen Sh. atty azamat osy termınaldarǵa birneshe aı boıy tapqan taıanǵanyn salyp kelgenin aıtady.

– Oıyn avtomattarynyń «lohotron» ekenin burynnan bilem. Alaıda ózimdi der kezinde toqtata alatyndyǵyma senimdi bolyp, oınap kórdim. Basynda anda-sanda, jol túskende ǵana oınaıtynmyn. Keıin úıdiń janyndaǵy dúkenge ornatylǵannan keıin úıge kerekti zattardy alýǵa barǵan saıyn oınaıtyndy shyǵardym. Artynsha dúkenge arnaıy osy úshin baryp júrdim. Kóp uzamaı termınaldar jumys ornymnyń mańyna qoıylǵanda jumystaǵy jigittermen qalyp oınaı bastadyq Utys jaǵy ár kezde árqalaı bolatyn. Keıde 10 myń teńge utasyń. Ertesi 30 myńǵa utylasyń. Kóbine utylady ekem. Ony keıin baıqadym. Jalaqymdy kúnbe-kún alam. Alǵan bette sol jaqqa tartam. Búgin utylǵanymdy, erteń shyǵaryp alarmyn dep júrip, birneshe aı boıy 300 myń teńgedeı aqshany osy apparatqa salyp jiberippin, – deıdi ózegin ókinish oty órtegen  aspaz bolyp jumys isteıtin jigit.

Onyń sózinshe, tanystarynyń talaıy áli termınal sońynda júr eken.

– «Odan utam deý bos áýreshilik, túbinde qolyńdaǵy baryńdy solarǵa sanap beresiń» desem esh tyńdamaıdy. Ózim de sondaı bolǵam. Áne-mine utatyn sıaqty bolyp turasyń, – deıdi ol.

Azyq-túlik dúkeninde satýshy bolyp isteıtin Aıgúl atty áıel qumar oıynǵa qumartýshylar arasynda mektep oqýshylarynan bastap, 50-degi erkekter de kóp ekendigin aıtady.

– Men jumys isteıtin dúken qojaıyny «arenda tóleıdi» dep termınal qoıdyrǵaly, bul jer dúken emes, bal arasyna aınaldy. Oqýshylardan bastap, 50-di eńsergen erkekterge deıin erteli-kesh osy apparat janynan shyqpaıdy. Túrli oqıǵanyń kýási boldym. Bir kúnde páteraqynyń, oqýynyń ashasyn uttyryp jibergenderdi de kórdim. Qansha jylap-syqtaǵanymen utylǵan aqshalaryn termınal ıesi qaıtaryp bermeıdi. Birde bireýlerdiń utysqa ıe bolyp, syńǵyrlaǵan tıyn alyp jatqanyn kórgen mektep oqýshylary olarǵa qyzyqtaı qarap qalypty. Erteń sol balalardyń da oınamasyna kim kepil?! Bul termınaldardy alyp tastamaı jaqsylyq joq. Kózi ashyq talaı qazaq balasynyń osylarǵa jem bop júrgenin kúnde kórem. «Osyny qoımaısyń ba?» desem, «qoıam apaı» dep meni de ózin de aldaıdy. Biraq qumar oıyndy birjola tastap ketkender óte az, – deıdi Aıgúl apaı.

Termınal ıeleri apparat qoıǵany úshin árqaısysyna aı saıyn ájeptáýir aqsha tóleıtindikten, olardy kez kelgen jerge ornatý asa qıyntyq týdyrmaıdy. Ári ıelerin kól-kósir paıdaǵa keneltip otyrǵan termınaldar kóbeımese, azaımaıtyny túsinikti. Sondyqtan qumar oıyndy kópe-kórneý qozdyryp otyrǵan lotoreıalyq termınaldar zańdyq turǵyda oıyn avtomaty dep tanylyp, oǵan tyıym salynýy tıis. Ol júzege aspaıynsha otandastarymyz oıyn avtomattary opa taptyrmaıtynyn seze tura,  termınaldardy áli qansha torýyldaıtyny belgisiz.

Melis Seıdahmetov