«Ystanbulǵa bılet aldym, Túrkıa eline  qaıtatyn boldym, qaıteıin amal joq, týǵan jerimde maǵan oryn joq shyǵar...», - dep Marat dosym habarlama jiberipti. Qaıta habarlasyp jaǵdaıyn suraǵanymda, Marat basynan ótken jaǵdaıdy baıandap berdi: «Shynymdy aıtasam jaǵdaıym jaqsy emes, kóńil-kúıim túsip ketti. Nege? dep surasań, meniń bir jyldyq vızam bar edi ǵoı, sol vızanyń merzimi aıaqtalaıyn dep tuǵan, polısıa qyzmetkerleri: «sen árdaıym osy jerge der kezinde qujattaryńdy tapsyryp júrsiń ǵoı,  vızańdy taǵy bir aıǵa sozý úshin shetelge baryp, kirip-shyq», - dep keńes berdi. Sonymen, polısıa qyzmetkerleri keńes bergendeı, men Qyrǵyzstannyń Bıshkek qalasyna attandym. Osy oralman kýáligin ákimdikten aldym ǵoı, endi Yhtıar kartasyn alamyn dep júrgem. Sol Bıshkekke baram dep, qazaq shekarasynda qazaqstannyń shekara qyzmetkerlerinen ómirimde kórmegenimdi kórdim, Túrkıa elinde kórmegen azabymdy ózimniń qazaq shekera áskerı qyzmetkerlerinen kórdim. Meniń ústime ıt sekirtip, ıtti maǵan ısketip, «ıtten qorqamyn, ıtke alergıam bar», desem ıtti tartpaı ústime sekirtip, zattarymdy shyǵaryp, qaltamdy aqtaryp, «sen shegensiń be», degenge: «joq shekpeımin», dep, «tek temeki tartamyn», degenime kónbeı, «joq qazir seni tekseredi», dep odan saıyn ıtti ústime sekirtti. Qaltamdaǵy barlyq zattardy shyǵaryp qoıyp, kórsetkenimde Almaty qalasy boıynsha qalalyq kólikte júretin «Ońaı» kartasy bar edi ǵoı, sony kórip «mynaý ne?», dep surady, onyń qoǵamdyq kólikte júretin karta ekenin túsindirdim. Al bireýi uıaly telefonymdy alyp: «mynaý qandaı model?», dep surap otyr, al bireýi qulaqqabymdy alyp: «mynaý ne?  tupnusqasy ma?»,  dep surap otyr. Bular osy tekseristi oıyn qylyp, meniń zattarymdy shuqyp, qaltamda qansha aqsha bar ekenin teksergisi kelgen eken ǵoı, sosyn meni syrtqa shyǵaryp, kamera joq jerge apardy, «jaraıdy tekserseńder tekserińder» - dedim, «joq báribirde biz seni teksersek te qujattaryń durys emes» - dedi,  men Qazaqstanǵa kirer kezde qazaq  polısıasy aeroporttan vızama qol qoıǵan, sol vıza qazir ótpeı tur dedi. Men tań qaldym qalaı ol durys emes, tıisti organnyń bergen qujaty, mine qoldary tur. «Bul sheshilmeıdi, bir qolǵa shapalaq bolsa, raqmet aıtsańyz sheshiledi», dedi  álgi polısıa ókilderi. Osylaı qınap-qınap meni, «qaıtaryp jiberemiz», dep menen bes myń teńge alyp qaldy. Al sen menen  aqsha alatyn bolsan, ony adam sıaqty aıtpaısyń ba! Nege meniń betime ıt sekirtip otyrsyń?  Maǵan jaman aýyr tıdi, júregim aýyryp ketti, sonda osy jerdegi ıt sekirtip aıtpaǵandy aıtyp, tekseris jasaǵany teatr eken ǵoı. Men ózi 35 jasqa kelgen adammyn, bir ómirdiń jartysyn súrdim, 20 jastaǵy balalardyń maǵan kelip sabaıtyn adamdar sıaqty qatty-qatty, áńkip-áńkip maǵan sóılegeni júregimdi aýyrtyp tastady, meniń eshbir úmitim qalmady Qazaqstanǵa, qazaq polısıasyna.  Men shetelde 30 jyl kórmegen qorlyǵymdy osy qazaq elinde kórsetti ǵoı... Ol bes myń teńgege men kedeılenip qalmaımyn, sen baıymaısyń, biraq seniń istegeniń durys emes, bir qazaqtyń balasyn alyp ústine ıt sekirtip, «analız alyp, qanyńdy tekseremiz» - dep, tekser desem, birese «joq teskermeımiz, seniń óıtkeni qaǵazdaryn durys emes», - dep mazaq qylǵan saǵan uıat! Shynymdy aıtsam men ózim solar úshin uıalyp kettim.

Negizi meniń qujattarymnyń bári durys, Qazaqstan Respýblıkasynan oralman kýáligin alǵanmyn qazaqpyn dep, al barlyq qaǵazdarym durys nege qınaısyńdar meni? Men óz elimdi jaqsy kóremin, men óz elime keldim, qanym tartyp ata-babam, óz tarıhym ótken jerge keldim dep qýanyp júrmin men, óz jerimdi súıemin, kishkentaı kezimnen týǵan elge degen súıispenshilikti eń birinshi qanmen, ekinshi áke-sheshem tárbıemen sińirgen. Týymyz jerge túsip qalǵanyn kórsek ony tazalap,súıip, mańdaıymyzǵa basyp joǵary jerge kóterip qoıamyz. Tipti rahat shokoldynyń orama qaǵazyn jerden taýyp alsam ony kóterip alyp, jınap qoıamyn, laqtyrýǵa qolym barmaıdy, ony árqashanda bıik jerge qoıamyn, óıtkeni ol jerde týǵan jerimniń týy beınelengen...

Itpen qorlaǵany áli esimnen ketpeıdi, ıttiń aýzyn jap desem jappady, tili salaqtap, tisteri kórinip adamdy úrkitedi, bul jerge aıaǵy aýyr áıel keledi, ana ıtten shoshyp balasyn túsirip alsa ne bolady? Naýqas adam she? Bireýge ıt jaqpaıdy, sonda bul jerdegi ıttiń maqsaty qarapaıym adamdardy qorqytyp, aqsha alý eken ǵoı... Sonda ózbegiń, ázirbaıjdanyń, qyrǵyzyń jáne basqa ózge ult ókilderi eshbir kedergisiz kirip jatyr Qazaqstanǵa, sol jerde ıtti maǵan aıtaqtatyp sorlap turǵan men ǵana.

Al meniń jazyǵym qazaq bolyp, elime degen súıispenshiligim be? Qazaq tilinde sóılegenim be? Álde ata-babamnyń qany tamǵan týǵan elime kelgenim be? Men shet elde júrgenimde qazaq kórsem qýanyp, qolymnan kelgenshe qol ushymdy beretin adam edim. Joq boldy! Kórerimdi kórdim, osy da jetedi.

Aıtar sózim joq basqa, olarǵa aıtar sóz taba almaımyn, solar úshin men qatty uıalyp otyrmyn. Adam basqalar úshin uıalady eken - sony túsindim...

Meni barlyǵynyń aldynda  bir terrorıst nemese nashaqor satýshy adam sıaqty qorlaǵandaryn sol jerde ózge ult ókilderi de kórip jatty. Al endi buny kimge aıtasyn? Kim ne isteıdi? Basqa memleketter shet elden adam kelsin, kórsin ekonomıkaǵa paıdasy tıedi dep qansha mıllıard dollarǵa jarnama jasatyp júrse, bizde óz-ózderin shekaralarda mazaq qylyp, kútip júr. Obal ǵoı, obal... El basymyzdyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdary qaıda qaldy sonda?

1998 jyly biz kishkene bala edik onda, anam jeti balasyn ertip Almatyǵa kelgen edi, Almaty aeroportyndaǵy shekara qyzmetkerleri joq jerden pále taýyp, anaý durys emes, mynaý durys emes, «samolet ketedi, jibermeımiz, bıletterin kúıip ketedi», -  dep anamdy jylatyp,  500 dollaryn alyp qalǵan. 20 jyl ótti al mine men keldim elge, kishkene bala kezimnen kórgenimnen soraqysyn kórip otyrmyn. Mańdaıda bir ómir – sol bar eken. Eshtene ózgermeıdi, ózgermeıdi de  eken. Múmkin bolashaqta bir kúni balam kelse, ózgeristi múmkin ol kórer.  Ne istemiz mańdaıǵa jazǵan sol eken, qazaq júrgen jerin azap degen shyn eken... Múmkin bolashaqta kelermin 10-15 jyldan soń kórermiz. Alysta júrsem de qazaq kórsem qolymnan kelgen kómekti kórsetip, elimniń, memleketimniń jaqsylyǵyn tilep júrem árqashan...», - dep júzi muńǵa toly Marat áńgimesin aıaqtady.

Bir áńgimesinde Marat: «qazir jumysymdy retke keltirip alaıyn, keıin Almatynyń bir jerinde úlken qazan ornalastyryp, jaǵdaıy tómen, úısiz júrgen muqtaj adamdarǵa tegin ystyq sorpa taratqym keledi, alda sol armanymdy júzege asyramyn, negizi ıdeıam kóp, ne jasasam da osy elime paıdasyn tıgizgim keledi», degen oıymen bólisken edi. Iá ókinishti-aq osyndaı kózi-ashyq, zıaly, jan-jaqty kózi elim dep súıispenshilikke toly, janyp turǵan azamatymyzdyń elge sımaı ketkeni. Qazirgi zamanda elim, jerim dep júregi soqqan er jigitti kezdestirý joqtyń qasy... « - Elim, jerim dep eńiregen árbir qazaqqa Qazaqstannyń esigi árqashan ashyq, aıqara ashyq. Eshkimge shekteý joq. Jaǵdaı bar, elime kelemin degenderge qaýymdastyq arqyly barlyq jaǵdaıdy jasaýymyz kerek. Biz kóship kelýge nıet etken aǵaıynǵa jol silteýdi turǵylyqty jerinen bastaýymyz kerek.», - dep Elbasymyzdyń keshegi dúnıejúzi qazaqtarynyń 5-shi quryltaıynda bergen tapsyrmasy qaıda qaldy?!

Qymbat Kereıbaı