Sońǵy kezderi ádebıettiń aınalasynda daý-shar kóbeıip ketti. Birer kún buryn saıtymyzda Muhtar Shahanovtyń shýly málimdemesi jaryq kórdi. Al búgin hat qorjynymyzǵa Muhtar Maǵaýınniń «Ǵajaıyp ǵumyrbaıan» atty maqalasy kelip tústi. «Qamshy» portaly erkin pikir alańy bolǵandyqtan, ony da jarıalaýdy jón kórdik. Oqyrmandardyń aıtary bolsa, saıt betinen oryn berýge daıynbyz. Materıaldy kóshirip basý úshin redaksıanyń ruqsaty qajet.

Qamshy.kz aqparat agenttigi

Adam balasynda pendeshilik degen bar. Osy, áýel basta  taýsylmaıtyndaı kóringen, aldamshy, qysqa tirshiliginde bireýlermen syıyspaısyń, aıtysyp, tartysasyń, ólispeı bitispes, kereǵar qalypqa jetetin jaǵdaılar da ushyrasady. Bul, áldebir sebeptermen saǵan unamaǵan kisiniń bar bolmysy qaǵaı, qaımana ǵana emes, qasas, tipti, jıirkenishti kórinýi múmkin. Kerisinshe, keıbir kisimen birden til tabysasyń, maqsattas, pikirles qana emes, tilektes sıaqty, jaqynnan súıenish sanap, alystan aıbar tutyp otyrasyń. Osyndaı, men úshin ózgeshe tanylǵan eki adam bar edi: M.Shahanov pen Tólen Ábdikov.

Shıyrtpaq

Al endi oılap qarańyz, osy, biri – bar jaǵynan jat, ekinshisi – qaı turǵydan alǵanda da etene týys eki kisi... ózara til tabysyp, sen týraly teris mámlege kelmese de, jaqyn baılanysyp, baýyrlasyp jatsa qaıtpek kerek? Turpaıy tilmen aıtqanda, antıpodyńnyń dosy saǵan da qyrbaı bolyp ketti me, álde dosyńnyń jańa dosy senimen de jora bolyp shyǵýy kerek pe? Qalaı aıtsańyz da, burnaǵy murattas, jaqyn áriptes, ózim biletin otyz jasqa deıingi qalamgerlik qyzmeti ulttyq kórkem sananyń úlken belesine jetken Tólendi teriske shaǵara almaıdy ekem. Eki qıyrda júrsek te, ejettes baýyr, syılas, turǵylas azamat. Al anaý kisi... Eshqashan da esepke qospapsyń, ózin kemshin sanap, jazýyn qarabaıyr, qorash kóripsiń, ol az bolǵandaı, Adamzattyń Aıtmatovy ekeýin qosaqtap, Eshki jetektetip qoıypsyń, aqyry, «Aıqyn» gazeti naýryz, jańarǵan mezet oraıynda tattýlastyrmaq bolǵanda, at-tonyńdy ala qashypsyń, jaı ǵana tiksinbeı, tótenshe, ári qatty aıtqan ekensiń.

Mine, sondaǵy lepesiń:

«Aıqyn» gazetiniń barlyq oqyrmandaryn Ulystyń Uly kúni – Naýryz meıramymen quttyqtaımyn, elimiz aman bolsyn!

Al Shahanov jóninde, másele jeke basqa baılanysty emes, qazaq tarıhyna baılanysty. Jeke basyna keler bolsaq, men Shahanovty aqyn retinde de, azamat retinde de moıyndamaımyn. Onyń ne aqyly joq, ne bilimi joq, ne túısigi joq. Ar-uıat jaǵyn aıtpaı-aq qoıaıyn. Til máselesi baıaǵyda kóterilgen, al Shahanovtiki ataq shyǵarý jolyndaǵy baıbalam ǵana. Onyń bul áreketiniń paıdasynan zıany kóp.

Men ult tarıhy tarabyna qaıshy pikirdegi nemese osy salany saýdaǵa aınaldyrǵan kisilermen eshqashan eshqandaı mámlege kelmeımin.

Redaksıaǵa eskertpe: sizder qoıǵan saýalǵa jaýap eshqandaı ózgertýsiz basylýy tıis. Bul túrinde basa almasańyz múlde baspaı-aq qoıyńyzdar.

Praga qalasy, 21 naýryz 2008.»

Redaktorym da, oqyrmanym da shoshynbasyn, dáp osy qalpynda sol «Aıqyn» gazetinde basylyp shyqqan sóz – 22.İİİ.2008. Aspan aırylyp jerge túspedi, jaryqqa jetkizgen bas redaktor áli kúnge óz ornynda, basqa kisileri de aman-esen, jer betinde júr. Al bul kelte kesim halqym qalasa da, qalamasa da, keıingi barlyq kitaptaryma enýge tıis. Óıtkeni, tasqa basylǵan sóz eshqashan óshpeıdi.

Solaıy solaı, biraq... oıdy oı qýatyny bar. Keshegi jalbaǵaı jandaıshap búginde qaıtpas ultshyl bolyp ketse, burnaǵy halyq jaýlary endi túgeldeı aqtalyp, qaharman shyqsa... bul – zaman ǵana emes, sol zaman týdyrǵan uǵymdar da ózgerip, qubylyp, túrlenip, ústemesi turypty, múlde basqa bir maǵnaǵa kóship jatýy yqtımal degen sóz. Meniń baıaǵy zildi kekesinim bir basqa, Tólenniń dáp osy oraıdaǵy meıirban, keńshilik lebizi bir basqa shyǵypty. Osy ekeýiniń qaıyra qabysýy múmkin be? Múmkin eken...

Men ózgerdim

«Shyńǵys hannyń» Tórtinshi kitabyn támamdap, jeti jyldyq uzaq, ári aýyr marafonnan soń tynys tabý, es jınaý ǵana emes, osy, bar dúnıeden baz keshken zamandaǵy kóp jańalyqtan shetqaqpaı qalǵan olqylyqtyń esesin toltyrý úshin «otandyq aqparatqa» kóńil burmaımyn ba. Shet jurttarǵa tasqa basylǵan gazet-jýrnaldaryńyz jetpeıdi. Búgingi jazarmandar «ǵalamtor» dep ataǵan, shyn mánisinde jalpy qazaq úshin keneýsiz ósektorǵa aınalǵan ınternetti aqtarystyra bastadym. Álemdegi eń damyǵan elý eldiń qataryna qosylyp, endi ozyq otyzǵa ıek artqan, jalpy jurty baılyq pen bereke astynda ǵumyr keship, respýblıkany mekendegen bir júz qyryq birdeńe ult pen «ulys» shat-shadyman, taý-tátti turyp jatqan alpaýyt elimiz jóninde qanshama shynaıy, ári tolyq aqpar. Bul jaǵynan ózim de tam-tum habardar ekem. Endi osy ótken jyldardaǵy ádebı, rýhanı ómir saltyna qatysty tolymdy maǵlumat alýym kerek. Óstip, erikken áýesqoılyq jetegimen tóńkere sapyryp otyrǵanda, jańa shet jaǵasyn aıtqanymdaı, Tólenniń – bir kezdegi syrlas, ejettes dosym, tárizi, menen áli de jerimegen (baz-bazynda «Ábish Kekilbaev pen Muhtar Maǵaýın» dep sanatqa qosyp qoıady) Tólen Ábdikovtyń ózgeshe bir suhbatyna ushyrasyp qaldym. M.Shahanov týraly ataýly tolǵaý eken. Aǵynan jarylypty:

[M.Shahanov] «ekeýmizdi ádebıet tabystyrdy. Onyń ústine ekeýimiz qurdaspyz. Bir-birimizdiń shyǵarmashylyǵymyzǵa degen kózqarastarymyz jaqsy boldy da, bir-birimizdi dos tutyp kettik. Muhtar týraly aıtqanda, onyń aqyndyǵyn aıtpaı ketýge bolmas. Ol óte úlken aqyn, áleýmettik aqyn... Ol – alǵan betinen qaıtpaıtyn, batyr adam. Jaqsymen de, jamanmen de aıtysyp, dospen de ajyrasýǵa deıin baratyn úlken prınsıptiń adamy. Elge, halyqqa degen súıispenshilik adamnyń azamattyǵyn aıqyndaıdy. Eger ol jeke basynyń qamyn oılasa, áldeqaıda joǵary dárejege jetken bolar ma edi? Qazir bireýler ony elegisi de kelmeıdi. Biraq onyń barlyǵy da ýaqytsha nárse. Eń bastysy – halyq Muhtardy jaqsy kóredi... Aqynǵa budan artyq qandaı baqyt kerek?! Jaratylystyń bir qyzyq jeri, talantty adamdardyń barlyǵy birdeı jaqsy adam bola bermeıdi. Biri qyrsyq, endi biri qyzǵanshaq, taǵy biri maqtanshaq... Ondaı adamdarmen alystan ǵana syılasqyń keledi. Al Muhań olardyń qatarynan emes... Men oǵan qazaq rýhanıatyndaǵy jaryq juldyzdardyń biri dep qaraımyn. Muhtar – tereń, áriden oılaıtyn aqyn. Júrekke jetetin óleńderi qandaı ǵajap. Sondyqtan men «Muhtardy áli de halyqqa tanytý kerek, Muhtardyń baǵasyn áli de tolyǵyraq etip berý kerek» degenderdiń jaǵyndamyn». («Juldyzdar otbasy – Ańyz Adam» – 2012, №12).

Alǵash oqyp shyqqanda bul túıdek tolǵamnyń teń jarymyn kóńilshek ańǵaldyq, qalǵan jarymyn  múlde qate dep tanydym. Qaıyra oqyǵanda, ústemesin múlde qabyldamaı, negizgi tezısterin myıyma syıǵyza almadym. Úshinshi márte oqyǵanda...

Meniń jatyrqap, teris kórgenim – M.Shahanov týraly sózder dep oıladyńyz. Joq, basqasy. Bizdiń uǵymda – shynymen, naǵyz daryndy kisilerdiń bári de jaqsy adam bolady. Áldeqalaı aıtqanymyz bar, jaqsy adamdardyń bári birdeı jazýshy bolmaıdy, alaıda, jaman adam da eshqashan jaqsy jazýshy bola almaıdy, dep. Tańbaǵa túsken sóz, naqty esimde joq, biraq shamasy osylaı. Jáne «Alasapyrannan» buryn, otyzdyń ishinde: «Shyn kemelge kúnshildik jat» degem, daryndy adamda basqanyń tabysyna qyzǵanysh bolmaıdy, kerisinshe, qashanda súıinedi, qýanady, tóteden jańa bir, ózgeshe týys tapqandaı sezimge bólenedi. Bir sózben aıtqanda, ózine qanshama senimdi bolsa, turǵylastaryna sonshama meıirban, keń, darqan. Al endi ádepki minez... árqıly bolýǵa múmkin. Tólen aıtqandaı, «qyrsyq, maqtanshaq» jáne kidi, kirbeń; shamdanshaq, úrkek. Tulǵanyń ózine bolmasa, basqa eshkimge zıany tımeıtin, pándáýı kinárat – árkimde ushyrasýy múmkin kemshilikter. Sondaı-aq, ulylyqpen týystas, boıyna jan teńgermeıtin menmendik degen bar. Eýropadaǵy Baıron men Góte, ózimizdegi Naýaıy men Abaı... Turǵylastarynan ǵana emes, dáýir, zamanynan ozǵan artyqshylyq osyndaı tákappar minezge jetkizgen; tabıǵı, ózgeshe qasıet. Hosh. Aıtpaǵymyz basqa. M.Shahanovtyń aqyndyǵy, qaıtpas batyrlyǵy, kemeńger danalyǵy, bir sózben aıtqanda, erekshe týmysy jóninde. Men bilgen Tólen beısaýat sóılemeýshi edi. Jáne bul – dastarqan ústindegi áńgime emes, baspaǵa shyqqan pikir. Oılanyp qaldym. Múmkin men osyndaı, bar jaǵynan minsiz, uly tulǵanyń baǵasyn tanymaı júrgen shyǵarmyn. Kelisý qıyn edi, áıtkenmen, kóńilimde ekidaı kúmán týǵan. Sóıtip otyrǵanda, Tólenniń taǵy bir suhbatyna ushyrasyp qalyppyn. «Qazirgi ádebıettegi ózińiz jaqsy baǵalaıtyn qalamgerlerdi atap ótińizshi?» – degen saýal tastaıdy ǵoı, qostanaılyq bir jýrnalıs (áýelde oblystyq gazet «Qostanaı tańy» – 16.İİ.2016, keıinde «Qazaq úni» – 17.İİ.2016 jáne «Ádebı portal.kz»). Tókeń bógelmeıdi: «Eger  poezıany alsaq, ári aqyn, ári alǵan jolynan taımaıtyn qaısar qaıratker Muhtar Shahanovtyń orny erekshe dep esepteımin.» Jón-aq! Jóndemi – «Odan keıin...» – biz, ıaǵnı Muhtar Maǵaýın aıryqsha baǵalaıtyn Kóktúrik Temirhan Medetbekov, tezek termese de, temirshek bolyp qalypty. «Odan keıin...» – taǵy da biz ǵana emes, jalpy jurt joǵary kóteretin «Esenǵalı, Ulyqbek, Járken, Ǵalym Jaılybaı, Serik Aqsuńqaruly... bolyp kete beredi ǵoı. Aýyzǵa túspeı qalǵan jaqsy aqyndar keshirer...» – deıdi keńpeıil aǵa. Qalaı aıtsa da, Temirhany bar, Esenǵalı, Serigi bar – túgelimen M.Shahanovtyń qoıý shańynyń astynda qalypty. Mundaı bolady, bireýdi joǵary, bireýdi keıinirek qoıý. Talǵam dep atalady. Máselen, biz ózimiz «Táýelsizdik bastaýynda aıryqsha eńbek etip, bárimizdiń aldymyzǵa túsken – Bekejan Tilegenov boldy» dep jazǵanbyz. Sol sózimizden qaıtpaımyz. Al meniń Tólen dosym, arada birer aı ótti me, jarym jyl ótti me, bul pikirinen aınyp ketipti. «Ádebıet portaly» deıtin saıtta otyrǵan balalar balalyq suraq qoıady ǵoı. Eki ǵasyr shegindegi eń úlken on aqyndy atańyz dep. Tókeń irkilmesten, eń myqty on aqyndy kógendep tizip beredi. Jańa ǵana bardyń basy – birinshi ǵana emes, aıryqsha ozǵyn aqyn – M.Shahanov edi ǵoı, endi bul shirkin osy ondyqqa ilinbeı qalypty. Eń jaqyn dosy hám qatarlas qurdasy eskerýsiz tastaǵan soń, basqalardan ne qaıyr, osyndaı saýal  qoıylǵan qyryq qaraly aqyn-jazýshy-ádebıetshiniń bar jaýabyn jınaqtap kelgende, Shahań alǵashqy ondyq turypty, ekinshi ondyqqa da syımaı qalǵan, jıyrmadan ótip, otyzdyń arǵy jaǵynda tur. Taǵy da aıtaıyq, keleńsiz saýal, ári talǵamǵa talas joq. Alaıda, Tólenniń munysy ne? Sózdiń sheti shyǵyp qalǵan soń týrasyn aıtpady ma. Buǵan da jaýap taptyq. Áıgili umytshaq qoı. Bul tarapta ázildi-shyndy qanshama anekdot bar. Biraq Tókeń óziniń áıeliniń túrin umytypty, balalarynyń atynan jańylypty dep estimegen edik. Mynaýsy – keshegi Birinshiniń búgingi on turypty, odan arǵy jıyrma júıriktiń qataryna ilinbeı qalýy bir túrli oǵash eken. Áıtkenmen, ýaqasy joq. Negizgi lepes ornynda tur. Onyń ishinde: «Muhtardy áli de halyqqa tanytý kerek, Muhtardyń baǵasyn áli de tolyǵyraq etip berý kerek!» – deıtin urany maǵan aıryqsha áser etti. «Qazir bireýler ony elegisi de kelmeıdi», – depti. Týra maǵan siltep otyrǵandaı. «Biraq bul – ýaqytsha nárse», – depti odan soń oılanýǵa keńes berip. Shynynda da. Burynǵy baǵamyz anaý edi, endi ótkendegi ushqary pikirdi qaıta qaraý qajet sıaqty. Ózgertý, nemese odan ármen nyǵarlaı túsý. Sóıtip, ulttyń uly tulǵasyna endigi kózqarasymdy aıqyndaý úshin «ǵalamtor» ınternetti muqıat súzbeleýge kiristim. Birden-aq ózim bilmegen, oıǵa kelmegen, qıalǵa da syıymsyz ǵajabı aqparattar ortasyna tústim de kettim.

«Ǵalamtorda qazir men jóninde 100 myńnan astam maqalalar, pikirler, oılar, tolǵanystar bar eken. Muny oqý túgili, sanap shyǵýdyń ózi úlken is», – dep jazady Shahańnyń ózi. (Aıyp etpeńiz, meniń túsinigimde jalǵyz-aq Muhtar bar – Áýezov; qalǵanymyz sonyń jańǵyryǵy ǵana.)

100 myńnan astam aqparat! Túgendep, aqtaryp shyǵýǵa ǵumyryń jetpeıdi, úzip-julyp qarasań, bar uǵymyń jartykesh bolyp qalmaq. Onyń ústine, asyra madaqtasa eshteńe emes, múmkin sonyń ózinde jetkize almaı jatqan shyǵar, qolaısyzy – ǵaıyptan qısynsyz kinárat izdegen jańsaq pikirler ushyrasyp qalýy da múmkin ǵoı. Sondyqtan, «Ulttyń rýhanı kósemi, zamanymyzdyń zańǵar tulǵasy, álemge tanylǵan uly aqyn» týraly maqala, zertteý, arnaý ataýlynyń bárin, onsyz da belgili tarıhı qujat, derekter esebinde attap ótip, osy, búgingi júmlá qazaq úshin Ańyz-Adam – men úshin jumbaq jannyń suhbat sózderi, ózindik lepes, tolǵaýlaryn ǵana súzbelep shyǵýdy utymdy sanadym. Uǵym-biligiń artady, ulttyń uly qaıratkerin ǵana emes, el-jurtyńnyń oı-órisin, maqsat-muratyn aıqyndaısyń, sonymen qatar, ózińniń kúıki-kúıbeń tirshiligińdi de tanı túskendeı bolasyń, eń bastysy – bas aýyrtpaıtyn kóńildi oıyn. Osy retpen manaǵy bir júz myńnyń ishinen birer júzin áreń qamtyp, solardyń jıyrma-otyzyn, onda da oraıly úzigimen terip alyp, arnaıy tirkep qoıýdy jón kórdim. Bul tarıhı lepestiń barlyǵy da talassyz aqıqat retinde qabyldanýǵa tıis. Ras, keıbir tusta kúmán týǵan, tıesili túsinikke suranyp turǵan, biraq biz, Shahańnyń sózimen aıtqanda, «óz ustanymymyzdan aınymaımyz», bardy bar qalpynda beremiz, áldenendeı jalbaǵaı anyqtamalardyń qajeti joq. Túptep kelgende, bizdiń M.Shahanov týraly tolyqqan, naqtylanǵan, ońǵa burylǵan jańa túsinigimizdiń aıǵaqty kórinisi bolyp shyqpaq. Baıaǵy bir sovettik operettada qıynnan qısyn taýyp bergen dosyna jyr tolǵap, «aı spasıbo Sýleımaný» degendeı, meni tyǵyryqtan ótkergen Tólen baýyryma bes san raqmet.

Sonymen, M.Shahanovtyń ázirshe birtutas túzilmegen, biraq biz jazǵan «Men»nen áldeqaıda alymdy, oqıǵaǵa baı, ári shynaıy, «Ózim» deıtin ǵumyrbaıan kitabynyń jekelegen, túıindi betteri. Bútkil Qazaqstan shegi, álem sahnasyndaǵy M.Shahanovtyń keskin-keıpi. Aıttyq, bastan-aıaq, eshbir qospasyz tól sózi. Taqyr-taza kóshirip alypty, avtorlyq ququqqa qol suǵypty dep, áldekimder baıbalam salýǵa tıis emes. Ǵylymda «sıtata» degen rásim bar ǵoı – úlgili úzikter. Burnada Marks pen Engels, Lenınnen, qazirde Obama, Pýtın men Nazarbaevtan degendeı. Bizdiń Shahań da osy qatardaǵy keıipker, astynda taǵy bolmasa da, aýzynda sóz ókimi bar, Tólen aıtqandaı, halqy kókke kóterip otyrǵan, shyn baqytty qaıratker, álgilerden de ótken Ańyz-Adam. Mundaı dara tulǵanyń ataly sózderine silteme jasaýdyń eshbir oǵashy joq. Kerisinshe, keýdesinde namysy, basynda myıy bar árbir qazaqtyń qasıetti paryzy bolsa kerek.

Sonymen, osy rette Opera teatry, nemese Respýblıka saraıyndaǵy konsert-shoý emes, álemdik ǵalamtorda – M.Shahanov! Aıttyq, tek qana óz tolǵamy. Eshqandaı burmasy joq, qaz-qalpynda. Emle, tynys belgilerine deıin ózgerissiz. Tıesili saıttardan alyp, tereń maǵnaly, eń bastysy – naqty, shynaıy derekterdi úzik-úzigimen, taqyryp, júıesine qaraı rettep berdik. Álbette, Shahańnyń aýzynan shyqqan qandaı da lepes óz kezinde gazet, jýrnaldarda basylǵan, keıbiri kitapqa da ótken sıaqty, áldeneshe saıtta neshe qaıyra berilgen – onyń bárin tizbelep túgendeý múmkin emes. Biz tek alys shalǵaıdan qolymyzǵa ilingen aqparattar negizinde, osy, kóz kórgen, kóńil tolǵan nusqalardy ǵana tirkemelep shyqtyq.

«Atym ańyzǵa aınalsyn dep tirlik qylǵan jerim joq, – deıdi Shahań, kezekti bár suhbatynda. – Ne istesem de, azamattyq boryshymnyń tóńireginde qozǵalamyn. Ańyzǵa aınalǵan da túgim joq. Ómirimniń negizi shyndyq pen aqıqatty izdeýden turady. «Uly tulǵa», «kemeńger» degen teńeýler meniń teńim emes. Qazir bul aıshyqty sózder basqa adamǵa aıtylyp júr ǵoı. Solaı qala bersin. Óz basym maqtan sózge tipti qumar emespin...» («Aqjúnis.kz» – 12.Hİİ.2012.)

Álbette, «Ulyq bolsań, kishik bol» degendeı, shekten tys sypaıylyq. Tulǵanyń baǵasyn belgileıtin – onyń ózi emes, halqy, sol halyqtyń jıyn ortasynan shyqqan Tólen sıaqty daralar. Endi jasyrmaı aıtaıyq, bizdiń ózimiz de, osy Tólenniń sózi, budan sońǵy keremetter áseri, jáne, týma tabıǵatymyzǵa tán keńshilikpen, arydan berige aýyp ketkenimizdi baıqamaı qalyppyz. Dostyń dosynan nemizdi aıaıyq. Endi, osyndaı uly tulǵaǵa tabynyp otyrǵan barsha qazaq qaýymyna M.Shahanovtyń ǵajaıyp ǵumyrbaıanyn búge-shigesin qaldyrmaı, keńinen tanytýǵa tıis ekenbiz. Qyzyq úshin emes, úlgi, taǵlym jónimen. Sondyqtan, jańalyqty bolmasa da, jınaqty aqpar – ózgeshe taǵdyrdyń áýelgi bastaýynan búgingi qalybyna deıingi tańbaly oqıǵalar tizbegi – qujatty derek, naqty kýálikter. Alyptyń óz aýzynan aıtylǵandyqtan, aıryqsha qundy, aınymas taýarıh.

Týmys, áke tárbıesi, alǵashqy qadamdar

«Meniń týǵan jerim – ­Otyrar aýdany Shilik aýyly. Biraq ol jerden biz erte qonys aýdaryp kettik. Osy máseleni erekshe aıta ketý kerek, «Qazaq ensıklopedıasynyń» bir jaýap­syz qyzmetkeri menen suramaı, týǵan jerimdi qate jazypty. Men Otyrar aýdanynyń Shilik aýylynda týǵanmyn. Sodan keıin 11 jasyma deıin Tólebı aýdanynyń Qasqasý aýylynda óstim.» («Juldyzdar otbasy – Ańyz Adam» – №12, 2012.)

«Ákem jaryqtyq qadımshe hat tanyǵan, arabsha jazylǵan qıssa-dastandardy kóp oqyǵan, eskilikti áńgimege júırik adam edi. Eptep moldalyǵy bolǵan. Kezinde: «...Uıymdas jalshymen, Moldany, baılardy, Qoıdaı qý qamshymen» dep, aqyn jyrlaǵan saıasattyń kesirinen týǵan topyraǵynan údere kóship, Tóle bı aýdanynyń Qasqasý aýylyna turmysqa shyqqan İzet atty qyzyn saǵalaıdy. Kóship kelgende, men áli qyrqymnan shyqpaǵan qyzylshaqa ekenmin.» («Atyraý.kz» – 25.H.2014.)

«– Nelikten sizdiń esimińizdi Muhtar dep qoıǵan?

– Ákem «Abaı joly» roman-epopeıasyn oqyp otyryp, meniń atymdy «Muhtar Áýezovke uqsasyn» degen oımen Muhtar dep qoıǵan eken. Men Áýezovti Shymkentte ótken úlken jıynda bir-aq ret kórdim. Biraq sol kórgenimde esimimniń sol kisiniń qurmetine qoıylǵanyn aıtaıyn dep turdym da, aqyry aıta almadym. Ol kisi «Muhtarǵa yqylaspen!» dep qoltańba jazyp bergen edi. Ókinishke qaraı, ony joǵaltyp aldym.» («Ańyz Adam» – №12, 2012.)

«Ákem Dosbolov Shahan toǵyz jasymda qaza boldy. Arǵy-bergi tarıhtan úlken deńgeıde habardar, bilimdi, eskishe oqyǵan, moldalyǵy bar adam edi. Nebir dastandardy, ertegilerdi qulaǵyma quıyp otyrdy. Eń bastysy, taza adam edi...  Toǵyz jasyma deıin ákem meni tizesine otyrǵyzyp, ­Otyrardy qorǵaǵan babalary men olardyń erlik isteri týraly áńgimeleýden jalyqpaıtyn. Sondyqtan men qolyma qalam alǵan kezimnen ­bastap Shyńǵys han týraly jazýǵa bel ­býdym. Óıtkeni ákem Shyńǵys hannyń Otyrarǵa ákelgen ólsheýsiz qasiretin ábden qulaǵyma quıǵan bolatyn.» («Ańyz Adam» - №12, 2012.)

«Ákem toǵyz jasymda dúnıe saldy. Osy jasqa jetkenshe, tizesine otyrǵyzyp alyp, Otyrardy janqıarlyqpen qorǵaý jolynda opat bolǵan erjúrek babalary jaıly san márte áńgimelegeni jadymda naq bir tasqa basylǵandaı jazylyp qalypty. Bálkim, perzentiniń kóńilindegi týǵan jerge degen olqylyqty osymen toltyraıyn degeni shyǵar. Keıde anamnyń «tym jas qoı», túsine qoıar ma eken?» degenine «Joq, túsinýge tıis. Túsinbese ózine qıyn. Tamyryn tereńge jibere almaǵan daraqtyń qashanda ǵumyry kelte» deýshi edi. Bala bolsam da ákemniń osy aıtqandary sanamda umytylmastaı qaldy. Tuńǵysh ret Shyńǵys han týraly da, Otyrardyń alty aı boıy solardyń qorshaýynda bolǵanyn da, satqyn jigittiń tragedıasyn da ákemnen estidim. Ákem arqyly Otyrar meniń ómirlik maqtanyshyma aınaldy. Keıde kóz aldyma toǵyz jasar maǵan Otyrar jankeshtiligi týraly áńgime aıtyp otyrǵan ákem elesteıdi. Sezimmen tárbıeleý – tárbıe ataýlynyń ulysy ekenin aqyn bolǵan kezimde uqtym.» («Atyraý.kz» – 25.H.2014.)

«Meniń balalyq shaǵym, jastyq ómirim óte kúrdeli  boldy. Óıtkeni, 9 jasymda ákem qaıtys boldy. Anam 13 qursaq kótergen adam. Sol 13 baladan  men ǵana tiri qaldym.  Besinshi synyptan bastap,  demalys kezderinde kolhozda  saqmanshy bolyp istedim. Jetinshi synyptan soń ary qaraı jalǵastyryp oqýǵa múmkindigim bolmaı oqýdy tastap kettim. Kolhozda  traktordyń tirkeýshisi bolyp istedim. Keıin traktordyń 3 aılyq oqýyna bardym.  Biraq menimen birge barǵan basqa jigitterdi alyp, meni oqýǵa qabyldamady.  Sebebi, meniń boıym  óte kishkentaı boldy (Keıin ǵana azdap óstim,  onda da jetisken joqpyn.) Esesine men dırektor Hılchevskıı degen orystyń  kabınetinen shyqpaı qoıdym. Ol kisi: «Myna balany alaıyq, qaısar jigit eken. Eger birdeńe búldirse, ózim jaýap beremin», – dedi.  Osylaısha men traktordyń oqýyna qabyldandym. Sol kezde: «Traktorshylardyń brıgadıry bolsam», – dep armandaıtynmyn. Ókinishke qaraı ol armanym oryndalmady.  Traktor rýlinde júrip jazǵan óleńderim «Lenınshil jas» gazetinde jarıalandy. «On alty jasar aqyn shyqty» – dep gazet jar saldy.» («Ádebıet portaly», 28.XI.2012.)

«Birinshi óleńim jaryqqa shyqqannan keıin maǵan 500-ge jýyq hat keldi.» («Ańyz Adam» – №12, 2012.)

Álem tanyǵan aqyn

«1982 jyly 40 jasymda maǵan Búkilodaqtyq Lenın komsomoly syılyǵy berildi... Ol – shyǵarmalarymnyń búkil Keńes Odaǵy jastaryna belgili bola bastaǵan, orys halqynyń arasynda da óleńderimdi jatqa aıtýshylardyń boı kórsete bastaǵan shaǵy edi.» («Ańyz Adam» – №12, 2012.)

«Qazir ǵalamtorda men jóninde 100 myńnan astam maqalalar, pikirler bar kórinedi. Prezıdentten keıin eń kóp pikir aıtylatyn adam men ekenmin. Qaıbir jyly Germanıanyń 12 qalasynda «Órkenıettiń adasýy» atty romanyma baılanysty kezdesýler, oqýshylar konferensıasy ótkende, meniń shyǵarmamdy nemis tiline aýdarǵan Frıdrıh Hıser nemis jerinde meniń shyǵarmashylyǵym týraly tórt júzden astam maqalalar jaryq kórgenin aıtyp edi. Eger osyǵan uqsas jaǵdaılar Japonıada, Pákistanda, Fransıada, Qyrǵyzstanda, t.b. elderde bolǵanyn eskersek she? Biraq búgingi tańda ǵalamtor bárin basyp ozdy ǵoı…» («Qazaqúni.kz» – 25.V.2012; «Gý-gý.kz» – 18.Vİ.2012.)

«Qaıbir jyly «Órkenıettiń adasýy» atty romanym nemis tilinde jaryq kórgende, osy kitap jaıly 400-den astam maqala shyqqan eken. Eger meniń shyǵarmalarymnyń 55-ke jýyq tilderge aýdarylǵanyn eskersek jáne týyndylarymnan órbigen daýlarǵa, pikirlerge nazar aýdarar bolsaq, bul birneshe ınstıtýttyń qolynan kele qoımaıtyn sharýa. Tek «Jazager jady kosmoformýlasynan» negiz alǵan Shyńǵys han tóńiregindegi daýdyń ózi birneshe memleketti qamtymady ma? Kezinde Shyńǵys Aıtmatov osy daýlardy saraptaı kelip: «Shyǵarmalary úlken daý, úlken talas týdyrǵan dál sendeı aqyn qazir álemde joq shyǵar» dep ázildegen edi. Qaıtemiz, árkimge árqıly taǵdyr buıyrǵan…» («Aqjúnis.kz» – 12. Hİİ.2012.

«Máselen, men qaıbir jyly Japonıada bolyp, segiz qalasynda kezdesý ótkizdim. Sonda japondardyń jas qyz-jigitteri meniń óleńderimdi jatqa aıtyp turdy kezdesýde, óz ana tilderinde. Sodan keıin kelip ózderiniń úlken syılyǵyn berdi. Al endi sol elde júrip men japondardyń ǵylymı paıymyna, adamı paıymyna erekshe yrza boldym.» («Nýr.kz» – 18.H.2011.)

«Aqyndyq  degen – múlde ózgeshe, tabıǵı, rýhanı izdenisten týǵan jańalyq. Qazirgi aqyndardyń kópshiliginiń óleńin basqa tilge, máselen, aǵylshyn, nemis, fransýz tiline aýdaratyn bolsaq, onda ol óleń emes, eshqandaı maǵynasy joq, qur shóp bop shyǵady. Óz basym bes jylda, áıtpese jeti jylda bir-aq jaqsy óleń kezdestirip qalamyn. Al meniń óleńderime álemdik deńgeıdegi IýNESKO qarady. Japonıada japon tilinde, Germanıada nemis tilinde óleńderimdi jatqa oqyǵan adamdardy kórdim... Meniń «Kompúterbasty jartylar» degen óleńim bar... Qandaı qyzmet ıesi bolsyn, ol prezıdent bola ma, mınıstr bola ma, kim bolsa da óz ultynyń rýhanı baılyǵyna tereń tamyr jibermese, barlyǵy jarty adamdar bolyp sanalady. Meniń osy tujyrymdamam álemdik deńgeıde úlken dárejege ıe boldy. Óıtkeni bul – búgingi aǵylshyn, nemis, fransýz, japon halqyna da tán nárse. Iaǵnı barlyq el óziniń rýhanı baılyǵyn ulyqtaýǵa jáne kóziniń qarashyǵyndaı saqtaýǵa tıis...

Mysaly, qazir óleń jazatyn adamdarda esep joq. Qyryq-elýden kitap shyǵarǵan aqyndar bar. Kezinde meniń úlken bir poezıa keshim ótti. Sonda Ábdildá Tájibaevtyń bir óleńinen mysal keltirdim. Ábdildá – meniń úlken aǵam, azamattyǵy joǵary aqyn. Men osy aqynnyń bes jol óleńin qatty qadirleımin: [sıtata]. Osy pikirimdi men teledıdardan aıttym. Sodan ertesine Jazýshylar odaǵyna baryp edim, aldymnan Ábdildá Tájibaev kezdesip qaldy. «Áı, balam!» dep salqyn amandasty. Shetke shyǵaryp alyp: «Muhtar, men qanshama tom óleń jazdym. Qanshama poema jazdym. Solardyń ishinen sen bes-aq jol tapqansyń ba? Munyń ádiletsizdik qoı», – dedi. Men ol kisige: «Aǵa, sizdiń keıbir zamandastaryńyz bar. Men solardan tym quryǵanda bir jol da ala almadym. Al sizden bes jol óleń tapqanyma rıza bolyp otyrmyn», – dedim.» («Ańyz Adam» – №12, 2012.)

«Eger biz jóninde óz elimizde durys pikir aıtylmasa, oǵan men kináli emespin. Germanıanyń 12 qalasynda menimen kezdesý boldy. Sonyń 6 qalasynda Shyńǵys Aıtmatov men týraly óziniń pikirlerin aıtyp, maǵan ilesip júrdi. Sol kezde nemisterdiń ózinde men týraly tórt júzden astam maqala jaryq kórgen eken. Osyndaı maqalalar basqa elderde de shyǵyp jatty. Kóptegen elderde menimen kezdesýler ótkizildi. Máselen, Japonıaǵa barǵanda japondar, Fransıaǵa barǵanda fransýzdar óleńderimdi jatqa aıtyp shyqty. Men múmkindiginshe barlyq ulttarǵa ortaq problemalardy alǵa qoıamyn. «Tórt ana» degen óleńim bar. Sol «Tórt ana» jıyrmaǵa jýyq memleketterdiń mektep oqýlyqtaryna kirgen. Árbir adamnyń óz ata-anasynan basqa tórt anasy bolady. Týǵan jeri, týǵan tili, ulttyq baılyǵy – salt-dástúri, týǵan tarıhy. Osy tórt anaǵa tereń tamyr jibere almaǵan adamdardyń barlyǵy óz halqynyń tól perzentteri emes. Osy ıdeıa japondarǵa da, nemisterge de, fransýzdarǵa da, aǵylshyndarǵa da unady... «Órkenıettiń adasýy» úlken ıdeıa kóteredi. Adamzatty úlken parasat deńgeıine kóteretin ıdeıalardy beredi. Kitap barlyq ulttarǵa ózgeshe qundylyq qalyptastyrady.

Árıne, uly Abaıdy basqa tilderge aýdartyp jatyrmyz. Oǵan Úkimet aqsha tóleıdi. Sonda bar bolǵany otyz shaqty tilge aýdarylypty. Muhtar Áýezovtiń ózi qyryq shaqty tilge aýdarylypty. Al meniń eńbekterim alpystan astam tilge aýdarylǵan...» («İnjý.kz» – 24.İ.2014.)

IýNESKO – Nobel syılyǵy

«Meniń «Órkenıettiń adasýy» jáne «Jazager jady kosmoformýlasy» degen romandarym bar. Bul eki romandy IýNESKO qarady. IýNESKO osy ýaqytqa deıin birde-bir kózi tiri aqyndy qaramaǵan eken. Birinshi ret maǵan nazar aýdardy. Meniń shyǵarmamdy eki ret qarady IýNESKO. Poezıamdy qazirgi álemdik poezıanyń bıigi dep qabyldady. Jáne shyǵarmalarymdy álemniń basqa tilderine de aýdarýǵa tapsyrma berdi.» («İnjý.kz» – 24.İ.2014.)

«Órkenıettiń ada­sýy», «Jazager jady kosmofor­mý­lasy» degen óleńmen jazylǵan romannyń ekeýin de ıýnesko álemdik poezıanyń osy zaman­dyq jetistigi dep baǵalaǵan. Osy ýaqytqa deıin birde-bir kózi tiri aqynnyń shyǵarmasyn talqy­lamaǵan eken. Meni bir emes, eki dúrkin qarady. Sóı­tip, dúnıejúziniń barlyq basty til­derine aýdarýǵa tapsyrma berdi...» («Tonúkúk.kz» – 21.Hİİ.2012.)

«Men "Jazager jady kosmoformýlasy" degen óleńmen roman jazdym. IýNESKO arnaıy qarady. Birneshe memleket bul kitapty Nobel syılyǵyna usynǵan eken. Sony Qazaqstandaǵy bireýler uıymdasyp, "bul Nobel alyp ketýi múmkin". Maǵan 80 gazet jabyldy, aıdap saldy. Sol kezde Aıtmatov maǵan jaqtasyp shyǵyp edi, barlyǵy soǵan jabyldy. "Oıbaı, ol ury eken, jazýshy emes eken. Qazaqtyń jazýshylarynan urlaǵan eken" dep. Sodan biz Aıtmatov ekeýimizdiń jazǵan pikirimizdi Máskeýdiń bir ortalyq gazetine jarıalaǵan edik. Mońǵoldar dúrse qoıa berdi. Tipti býráttar da bizge qarsy shyqty. Biraq tarıhty zerttegen ǵalymdardyń birazy bizge qosyldy. Rasýl Ǵamzatov, Davıd Kýgýltınov, Oljas Súleımen, t.b. adamdar birigip, IýNESKO-ǵa hat jazdy...» («Azattyq.org» – 11.Vİİ.2012.)

«Men "Jazager jady kosmoformýlasy" degen óleńmen roman jazdym. IýNESKO arnaıy qarady. Birneshe memleket bul kitapty Nobel syılyǵyna usynǵan eken. Sony Qazaqstandaǵy bireýler uıymdasyp, "bul Nobel alyp ketýi múmkin". Maǵan 80 gazet jabyldy, aıdap saldy. Sol kezde Aıtmatov maǵan jaqtasyp shyǵyp edi, barlyǵy soǵan jabyldy...» («Qamshy.kz» – 11.Vİİ.2012.)

«...Bul daý kezinde «Jazager jady kosmoformýlasy» (Shyńǵys hannyń pendelik qupıasy) atty romanymnan bastalǵan. Meni osy romanym úshin Eýropanyń bir memleketi Nobel syılyǵyna usynǵan bolatyn. Sol álemdik deńgeıdegi úlken syılyqty alyp kete me degen qorqynyshtyń jeteginde sol kezdegi Úkimetten qarjylandyratyn birneshe basylymdarǵa maǵan qarsy maqalalar berildi. Bir nárseni myń ret qaıtalap aıtqanym jaramas...» («Ańyz Adam» – №2, 2010.)

«2000 jyldardyń basynda «Órkenıettiń adasýy», «Jazager jady kosmoformýlasy» (Shyńǵys hannyń pendelik qupıasy) atty óleńmen jazylǵan romandarym IýNESKO sheńberinen qaralyp, álemdik deńgeıde qyzý pikirtalas týdyrdy. Eýropanyń bir memleketi atalǵan shyǵarmalarymdy Nobel syılyǵyna usynypty. Sol sybys maǵan qyryn qaraıtyn keıbir toptardyń qulaǵyna jetken kezde olar jınalyp, ózara aqyldasa kelip, maǵan qarsy maqalalar uıymdastyra bastady. Jalpy sany – 80 gazet, barlyǵy meni qaralaıtyn bir bettik, jarty bettik maqala jarıalaýmen aınalysty. Shyńǵys hanǵa baılanys­ty daý osydan týdy... «Shyǵarmasy nashar» dep kiná taǵa almaıdy, jalpylama tıisedi... Aıtmatov eki kitabyma da alǵysóz jazǵan, qoldap IýNESKO-da sóz sóılegendikten maǵan bolysty. «Búkil álem moıyndaǵan, IýNESKO qaraǵan shyǵarma, jónsiz qaralamańdar» dep óz pikirin aıtty. Meni jaqtaǵannan keıin maǵan tıisip júrgenderdiń bári endi Aıtmatovqa jabylyp ketti...» («Ańyz Adam» – №11, 2011.)

Qaıtpas kúresker

«Men úshin eń qor­qynyshtysy - mánsiz, maǵynasyz ǵumyr keshý. Qudaıǵa shúkir, búkil ómirimiz kúrespen ótip kele jatyr.» («Tonúkúk.kz» – 21.Hİİ.2012.)

«...Qolymnan kelgenniń bárin, tipti, kóp adamdardyń qolynan kelmeıtin nárselerdi jasadym. Mysaly, eger men jeltoqsan kóterilisine Elsındi aralastyrmaǵanymda, jeltoqsan kóterilisi saltanat qurmaı, «alańǵa shyqqandardyń barlyǵy Qonaevtyń quıyrshyqtary, maskúnemder, nashaqorlar, buzaqylar» bolyp qala berer edi. Ol kezde Elsın men Gorbachev bir-birimen ıt pen mysyqtaı bolatyn. Sol tusta meni Gorbachev shaqyryp alyp, «seniń aýzyńdy jabatyn múmkindik tabamyz» dep ústeldi toqpaqtaǵan. Árıne, meniń kózimdi joıa salý olarǵa túk emes. «Úsheýdegilerge» jasyryn tapsyrma berse, bitip jatyr. Osy máseleni Elsınge aıtqanymda ol: «Esh qaýiptenbe, ondaı jaǵdaıǵa jibermeýdiń amalyn qarastyramyz» dedi. Sóıtip, óz adamdary arqyly «Shahanovqa tıisetin bolsańdar, álemdik deńgeıde aıqaı kóteriledi» degen pikirdi Gorbachevtiń qulaǵyna jetkizedi…» («Aqjúnis.kz» – 12.Hİİ.2012.)

« – Qarsylastaryń... dármensiz, – dedi Shikeń [Aıtmatov]. – Rýhyń bir sátke de eńkeımesin. KSRO Halyq depýtattarynyń ekinshi sezinde úlken úzilis kezinde, bir top depýtattar arasynda Borıs Elsın seniń orys tilinde shyqqan, men alǵysózin jazǵan «Es kitaby» («Knıga památı») atty jınaǵyńdy sómkesinen shyǵaryp, aınalasyndaǵylarǵa: «Myna kitaptyń avtory Shahanovpen men birneshe dúrkin syrlastym. Tipti meıramhanaǵa shaqyryp ta áńgimelestim. Onyń elimizdi mekendegen az ulttardyń tiline, mádenı qundylyqtaryna bolysý týraly pikirleri jáne bul saladaǵy kemshilikterdi jolǵa qoıý týraly usynystary maǵan erekshe oı saldy. Aramyzdaǵy ózge ulttardyń tiline jáne rýhanı máselelerine bolyspaı biz ádiletti memleket bola almaımyz!» – dedi. Onyń sen týraly pikirine men rızalyq bildirdim.

– Iá, sol tusta men ol kisimen jıi áńgimelesip, syrlasyp júrdim...» [– deıdi Shahań.] («Zona.kz» – 20.İH.2010.)

«...Eger men KSRO Prezıdenti Gorbachevtiń nómiri birinshi qarsylasy Elsındi óz jaǵyma burmaǵanymda, Kreml minbesinen bılikti qatal synǵa alǵan sózimnen keıin-aq jan-jaqty oılastyrylyp qurylǵan, ishine sol oqıǵaǵa keıbir kináli adamdar engen Qadyr Myrzalıev basqarǵan komısıanyń Gorbachev–Kolbın basshylyǵy uıymdastyrǵan qanquıly isterdi túbegeıli aqtaǵan sheshimi saltanat qurary aıdan anyq bolatyn.» («Zona.kz» – 20.İH.2010.)

«Árbir adam mindetti túrde ulttyq múddege tamyr jiberýi tıis. Eger jibere almasa, jaı ánsheıin óziniń qara basynyń qamyn kúıtteý úshin óleń jazyp júrgen adam. Máselen, Qadyr Myrzalıev aǵań keremet daryndy aqyn. Óleńderi keremet. Biraq, sózi bir basqa da, isi bir basqa. Jeltoqsan kezinde alańǵa shyqqandardyń barlyǵy maskúnemder men nashaqorlar degendi qozǵady. Bılik ne aıtsa, sony oryndady. Kerek bolatyn bolsa Bas prokýratýra, KGB, MVD birlesip komısıa qurmaqshy boldy, bizdi joqqa shyǵarý úshin. Sony qoldady. Negizi ekeýimiz aǵaly-­inilideı bir-­birimizdiń sózimizdi jyqpaıtyn jaqsy qarym­-qatynasta bolǵanbyz. Tipti, meniń qolymda júrgen týǵan qaryndasym Qadyr bir aı kómektessin dep ótinish jasaǵanymen toǵyz aı bala-­shaǵasyn baqty. Bizdiń jaqsy aralas­-quralas bolǵanymyzdy ol da aıtyp otyratyn. Bılikke satylyp ketkennen keıin men Qadyrdan teris aınaldym.» («İnjý.kz» – 24.İ.2014.)

«Kremldiń Sıezer saraıynda bir úlken jıyn ótti. Elsın sahnanyń sol jaq shetinen Tóralqaǵa qaraı ketip bara jatty. Men aldyńǵy qatarda otyrǵanmyn. Jurttyń bári jaqynda ǵana saılanǵan Reseıdiń tuńǵysh Prezıdentine oryndarynan turyp qol soqty. Ol kenet birinshi qatarda jurtpen birge túregep qol soǵyp turǵan meni kórip qaldy da, úlken baspaldaqtan tómen túsip, birshama jer júrip, qasyma keldi. Baýyryna qysyp, betimnen súıdi de basqa eshkimge qol ushyn bermesten, tóralqaǵa qaıta kóterilip ketti...

1993 jyly Nazarbaevqa ilesip Helsınkıge barǵanymda biz qatysar halyqaralyq jıynǵa Elsın de kelgen eken. Úzilis kezinde qaptaǵan jýrnalıser arasynan áreń shetke shyǵyp bir jarym, eki mınýt shamasynda ǵana áńgimelestik... Bul jolǵy qysqasha ǵana áńgimemiz Jeltoqsanmen bastalyp, Jeltoqsanmen tamamdaldy.» («Zona.kz» – 20.İH.2010.)

«Jeltoqsan máselesimen aınalysyp júrgen kezimde Amerıkanyń Atlanta qalasynda Aral problemasy týraly jasaǵan baıandamamda «Biz Aral qasiretin búkil álemniń qulaǵyna jetkizdik. Iaǵnı, óz mindetimizdi oryndadyq. Qolymyzda qarjy joq, bılik joq. Sondyqtan bul máselemen endi Orta Azıa jáne Qazaqstan respýblıkalarynyń prezıdentteri shuǵyldansyn» degen usynys aıtyp, Aral máselesin túgeldeı Nazarbaevtyń qolyna tabys etkenmin...» («Azattyq. org» – 11.Vİİ.2012.)

Qastandyq, qaýip-qater

«Jeltoqsan máselesin sondaı bıik minberlerde kótergen soń, qatty aýyryp qaldym da, meni Kremldiń emhanasyna apardy. Sol jerde dárigerler tekserip, «mıyńyzdyń jartysyna qan barmaıdy eken, tez arada aýrýhanaǵa jatýyńyz kerek» dedi. Men qonaqúıge baryp, kerekti zattarymdy, qujattarymdy alyp, Jeltoqsan oqıǵasyn tekserip júrgen qaǵazdarymdy seıfke jasyryp, erteń kelip jatýǵa kelistim. Tún ishinde bireý qońyraý soqty. Daýysy kúńgirlep estildi, soǵan qaraǵanda úsh áriptiń adamdaryna ustalyp qalmaý úshin qandaı da bir aıla qoldanǵan bolýy kerek. –  Shahanovsyz ba? –  Iá. – Aýrýhanaǵa jatatyn boldyńyz ba? –  Erteńnen bastap jatamyn. –  Jatsańyz, shyqpaısyz… – dedi de, telefon tutqasyn qoıa saldy. Ózime qastandyq jasalmaq ekenin túsine qoıdym. Sol kúni túnde tań atar-atpastan óte saqtyqpen, kórshi jigit arqyly mashına shaqyrtyp, KSRO halyq depýtatynyń kýáligi arqyly Almatyǵa ushyp keldim. Almatydaǵy Mınıstrler Keńesiniń aýrýhanasyna baryp tekserildim. Bas dáriger Muhtar Aıtqazın joq eken, orynbasary meni bir orys dárigerine bekitip berdi. Ol maǵan birneshe dári-dármek usyndy. Sol sátte Muhtar Aıtqazınniń ózi kirip keldi de, ymdap syrtqa shaqyrdy. Ońashalaý jerge bardyq. Qasynda bir áıel dáriger júrdi. Ony kardıologıa bóliminiń bastyǵy dep tanystyrdy. «Dárigerdiń bergen dárilerin ishtińiz be?» dep surady. Áli iship úlgermegenimdi aıttym. «İshpeńiz, anaý baıqap qalsa, ótirik ishken bolyńyz, biraq barlyq dárilerdi myna áıelge ákep berińiz» dedi. Sóıtip basymdy tekserýge alyp bardy. «Mıyńnyń jartysyna qan barmaıdy degenderi ótirik, basyńyz sap-saý, tek azdap qan qysymyńyz bar eken. Endi bul jerden tezirek ketińiz, men sizge budan artyq