Qashyp barady, qashyp barady... Aldy-artyna qaramaı qashyp barady... Sóıtip shetelden bir-aq shyqty. Iá, men óz elinde sultan bola almaı ózge elge qashqan «Hamıtter» týraly sóz qozǵaǵaly otyrmyn. Alǵashynda olardyń qaıtys bolǵany týraly halyq arasynda qaýeset taraıdy. Keıin sol «ólgender» qaıta tiriledi. Biraq elge qaıtpaıdy, sheteldi pana tutady. Al bizdiń zań bireýin syrttaı 25 jylǵa «qamaýǵa» alsa, endi birin jemqorlyqqa tikeleı qatysy bar dep aıyptaıdy. Elimiz qansha aıyptaǵanymen olardy qolǵa túsire almaǵan qashqyndardyń tizimin Qamshy.kz aqparat agenttigi oqyrman nazaryna usynady.

Muhtar Ábláov

Qazir bul esimdi bilmeıtin qazaqstandyq kemde kem. Qazaqstandyq kásipker, Qazaqstannyń burynǵy, ıaǵnı 1998-1999 jyldar aralyǵynda energetıka, ındýstrıa jáne saýda mınıstri bolyp qyzmet etti. 2007 jyldyń maýsymynda qazaqstan sotynyń úkimimen uıymdasqan qylmystyq top quryp, bank múlkin zańsyz paıdalanyp, qyzmettik múmkindigin asyra paıdalaný arqyly qymqyrý derekteri boıynsha syrttaı 20 jyl bas bostandyǵynan aıyrylǵan.

1963 jyldyń 16 mamyrynda Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Galkıno aýylynda dúnıege kelgen.

1999 jyldyń qazan aıynda, Muhtar Qabyluly otstavkaǵa ketisimen oǵan qatysty qarajatty zańsyz ıelený, tabysyn jasyrý baptary boıynsha aıyp taǵylyp, is júrgizildi. Tergeý barysynda Áblázov 1998-1999 jyldary «KEGOC» AQ jáne Ekibastuz GRES-2 resýrstary jekemenshik mekemelerdiń múddesi úshin paıdalanylǵan qylmystyq sqema qurǵandyǵy áshkerelendi.

Aıta ketetin bolsaq, «Kegok» AQ, Ekibastuz GRES-2 jáne Qostanaıasbest óndiris oryny arasyndaǵy elektr qýaty úshin úlken qaryz GRES-2-ge ótip ketti. Áblázovtyń kesirinen, «Kegok» AQ 1998 jyly jáne 1991 jyldyń 1 toqsanynda 2 mlrd teńgege shyǵynǵa batty.

2002 jyldyń mamyr aıynda sot Ábilázovty jalpy rejımdegi túzetý mekemesine 6 jyl bas bostandyǵynan aıyrdy. Sonymen qatar, keltirilgen zalaldyń ornyn toltyryp, 2 jyl boıy memlekettik qyzmette basqarý qyzmetinen shektedi. Áblázov 2003 jyldyń 8 sáýirinde Prezıdent janyndaǵy raqymshylyq komısıasyna ótinish bildirip, mamyr aıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev raqymshylyq týraly jarlyqqa qol qaıyp, burynǵy mınıstrdiń ary qaraı bas bostandyǵynan aıyrý jazasynyń úkimin toqtatty.

Sonymen birge osydan birer jyl buryn Murathan Toqmádı Áblázovtyń tapsyrysymen Erjan Tátishevti óltirgenin moıyndady.

Muhtar Áblázovqa 2005-2009 jyldar arasynda BTA Bankinen qarjy jymqyrdy degen aıyp taǵyldy. Bul jolǵy jalpy keltirilgen zalal kólemi 6 mlrd teńgeni qurady. 2013 jyly ony Fransıada tutqyndaǵanymen Fransıanyń tómengi satyly soty bankırdi ekstradısıalaıtynyn málimdedi. Alaıda sol jyldyń sáýir aıynda bul úkim aıaq astynan óz kúshin joıyp, qylmystyq is Lıonnyń apelásıalyq sotynda qaıta qaraldy. 2016 jyldyń 9 jeltoqsanynda Fransıanyń memlekettik keńesi Muhtar Áblázovty reseıge ekstradısıalaý týraly jarlyǵynyń kúshin joıdy. Iaǵnı Fransıa Qazaqstanǵa ustap bermeıtin bolyp sheshti. Muhtar Áblázov Reseı, Qazaqstan jáne Ýkraına tarapynan qylmystyq qýdalaýda. Biraq, ony ekstradısıalaý týraly ustanym tek Reseı jáne Ýkraına tarapynan berilýde, sebebi, Qazaqstan men Fransıa arasynda mundaı kelisim joq. Sondyqtan qazirgi ýaqytta Muhtar Áblázov Fransıanyń Parıj qalasyn pana tutýda.

Muhtar Áblázovtyń aıtýy boıynsha, ol óziniń kinásiz ekenin aǵylshyn sotyna dáláldegen. Sonymen birge onyń Qazaqstan demokratıalyq tańdaý partıasy elimizde ekstremısttik uıym bolyp tanylyp, atalǵan partıany qoldaýshylar zańmen jazalanatyn boldy.

Ákejan Qajygeldın Maǵjanuly

1994-1997 jyldar aralyǵynda QR premer-mınıstri bolyp qyzmet atqarǵan. 1998 jyly Qazaqstannyń respýblıkalyq halyqtyq partıasyn quryp, oppozısıoner atandy. Alaıda araǵa az ýaqyt salyp Qajygeldın shetelge ketedi. Ol buǵan sebep eldegi bıliktiń jan jaqtan jasaǵan qysymy dep túsindirdi. Eks-premer mınıstr shetelge kete salysymen 2001 jyly onyń syrtynan birneshe aıyp taǵylyp, syrttaı 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy.

Aıta ketetin bolsaq, qazir Brússelde bir top qazaqstandyq belsendi «Jańa Qazaqstan» atty forýmǵa jınaldy. Sáýirdiń 9-10 aralyǵynda  ótedi dep josparlanǵan forýmǵa 15 shaqty adamnan quralǵan delegasıa kelgen. Olardyń ishinde saıasatkerler, qoǵam belsendileri men jýrnalıser bar. Qazaqstandyq delegasıany 8 sáýirde Ákejan Qajygeldın qarsy aldy. Brússelde jınalǵandardyń aıtýy boıynsha, «Jańa Qazaqstan» partıa emes, forým. Sonymen birge Ákejan Qajygeldın óziniń Azattyqqa bergen suqbatynda Muhtar Áblázovpen birigýi múmkin ekenin aıtty. Alaıda Muhtar Áblázov «Jańa Qazaqstan» forýmyna basshy retinde emes, qatardaǵy belsendi retinde kelýi kerek.

Taǵy bir aıta keterligi 1998 jyly Ákejan Qajygedın prezıdenttik saılaýǵa qatysqan.

Vıktor Hrapýnov

1948 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysynda dúnıege elgen. Almaty oblysynyń, SHQO-nyń burynǵy ákimi bolyp qyzmet atqarǵan. Qazaqstandyq hokeı quramasynyń burynǵy prezıdenti bolǵan, alaıda 2008 jyly Shvesarıadaǵy emdelýine baılanysty otstavkaǵa ketti. Hrapýnovtyń ústinen 20 shaqty qylmystyq is qozǵalǵan. Hrapýnovtyń qylmystyq toppen baılanysy bar, jemqorlyq jasady degen aıyppen halyqaralyq polısıa arqyly izdeý jarıalanǵan.

Qazir Vıktor Hrapýnov Shveısarıada turyp jatyr.

Bergeı Rysqalıev

Bergeı Rysqalıev Atyraý oblysynyń ákimi bolyp qyzmet atqarǵan. 2013 jyly onyń ústinen buǵan deıin «búdjet qarjysyn jymqyrdy jáne qyzmet ókiletin teris paıdalandy» degen aıyptar taǵylyp, halyqaralyq izdeý salynǵan bolatyn. Sonymen birge Atyraý oblysyndaǵy Rysqalıevtiń komandasy jymqyrǵan faktiler boıynsha qylmystyq isterdi tergeý barysynda jedel tergeý toby 100-ge jýyq túrli saraptama júrgizgen, myńnan astam adam suraldy, ondaǵan izdeý sharalary jasalyp, 30 myńnan astam qujat tárkilendi. Tergeý toby jumysynyń nátıjesinde Atyraý oblysynda 2006-2012 jyldar aralyǵynda 6 jyl boıy áreket etip kelgen burynǵy ákim Bergeı Rysqalıev qurǵan jáne basshylyq etken uıymdasqan qylmystyq top joıyldy. Tergeý barysynda anyqtalǵandaı, Rysqalıev ózine berilgen bılikti paıdalana otyryp memlekettik qarajatty qoldy etý maqsatymen 35 adamnan qurylǵan úsh uıymdasqan qylmystyq top qurǵan.

Sonymen birge eks ákimniń isi kólemi jaǵynan 800 tomǵa jýyqtady degen derekter bar. Bul elimizde buryn-sońdy bolmaǵan qylmystyq is bolyp esepteledi.  Bergeı Rysqalıev týraly halyq arasynda túrli qaýesetter tarap, ony kópshiligi ólip qaldy dep oılady. Alaıda bıylǵy jyldyń aqpan aıynda onyń Ulybrıtanıada turyp jatqany belgili boldy. Bul týraly Serikjan Mámbetálın óziniń feısbýk paraqshasyna jazǵan bolatyn. Serikjan Mámbetálınniń aıtýy boıynsha, Bergeı Rysqalıevtiń qazirgi jaǵdaıy jaqsy, Ulybrıtanıada saıası bosqyn mártebesin alǵan.

Elden qashyp, ózge elde emin-erkin ómirip súrgen saıası qashqyndardyń elge oralý-oralmaýy belgisiz. Olardyń elge oralýy elimizdiń aldaǵy saıası jaǵdaıyna tikeleı baılanysty bolýy ábden múmkin. Alaıda ózge elde ultan bolǵansha, óz elińde sultan bol degendi de umytpaǵan jón. Múmkin olar elge oralyp, ótken qatelikterin qaıtalamaýǵa tyrysatyn shyǵar. Bári múmkin... Barlyǵyna ýaqyt tóreshi.

Alaıda bir suraq: Shetelde shalqyp ómir súrip júrgen saıası qashqyndardy syrttaı birneshe jylǵa túrmege qamaýdyń ne keregi bar?