Keýdesine keń dúnıe syıǵan qazaq­tyń parasatty perzentine aınalǵan Gerold Belger ultjandylyqtyń úlken úlgisin kórsetken taýdaı tulǵa. Dala danyshpandaryna aınalǵan babala­rymyzdyń bataly sózderin jastaıynan janyna balap, jattap ósken parasat-paıymy bıik azamat adam­zattyń tarıhı belesterinde taǵdyrly ǵumyr keshken, tarıhı úlken ómir jolynan ótken qazaq eline qyzmet etýdi óziniń perzenttik asyl paryzy ári bıik maqsaty sanady.

Ultymyzdy ulyqtaý­dyń úlken úlgisin tanytqan tulǵanyń ult kógindegi orny bólek. Ejelden tamyr jaıǵan halyq murasynan, jyr­men destelengen dastandarynan, danalyq nárinen sýsyndaǵan zerdesi zerek sóz zergeriniń dúnıetanym bıigi­nen oı tolǵaıtyn tereń túbirli týyn­dylary ulttyq ádebıeti­mizdiń altyn qorynyń ǵana emes, álem ádebıetiniń qymbat qazynasyna aınal­ǵany aqıqat. Taǵylymy tereń rýhanı murasy arqyly eldigimizdiń rýhanı eńsesin bıiktetýdi kózdegen jazýshynyń jan tebirenisinen, shýaqty seziminen, qýatty qalamynan týǵan týyndyla­rynyń árqaısysy urpaqty altyn qazyǵyna – tarıhı tamyryna jaqyn­datyp, jan shyraǵyn jaǵýdy murat qylady. Ádebıet jolynda Abaı muralaryn zerttegen sóz zergeri «Gete jáne Abaı», «Asylǵa abaı bolaıyq» jáne taǵy basqa qazaq, orys, nemis tilderinde maqalalar men kórkem áńgimeler, sondaı-aq, eki myńǵa jýyq eńbek jazdy. Gerold Belgerdiń Ǵabıt Músirepov, Ábdi­jámil Nurpeıisov, Ábish Kekilbaev, Dúkenbaı Dosjan jáne taǵy basqa qazaq ádebıeti ókilderiniń shyǵarma­laryn orys tiline aýdarǵany barsha­myzǵa belgili. «Dostyq úıinde» ótken «Gerold Belger – rýhtardyń tarty­lysy» atty respýblıkalyq ǵylymı konferensıa máńgilik muralary arqy­ly qazaq halqymen áli talaı ǵasyrǵa tákapparlyqpen qaraıtyn qoǵam qaı­ratkeriniń ónegeli ómiri men shyǵarma­shylyq álemin tereńdeı tanýǵa septigin tıgizgeni anyq.

Jazýshy, synshy, aýdarmashy, pýb­lı­sıst, ádebıet zertteýshisi,  «Parasat» ordeniniń ıegeri Gerold Belgerdiń ǵıbratty ǵumyryna arnalǵan izgi sharany «Wiedergeburt» nemister keńesi» respýblıkalyq qoǵamdyq uıymy men Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy uıymdastyrdy. Jıynǵa respýblıkalyq etnomádenı birlestikterdiń, shyǵarmashylyq bir­les­tik­terdiń, Reseı men Germanıa Bas konsýldyǵynyń ókilderi, sondaı-aq, birqatar zıaly qaýym ókilderi qatys­ty. İzgi sharanyń shymyldyǵyn ashqan «Wiedergeburt» nemister keńesi» res­pýb­lıkalyq qoǵamdyq uıymynyń tóraǵasy Aleksandr Dederer óz sózinde  jas urpaqqa taǵylymdy tárbıe berýde Gerold Belgerdiń shyǵarmashy­lyǵy­nyń rýhanı mańyzdylyǵy zor ekendigin atap ótti. Jıynda jazýshynyń ǵıbratty ǵumyrynan bir úzik syr shertetin derekti fılm jınalǵan jurtshylyq nazaryna usynyldy. Sondaı-aq, shara sheńberinde  ómiri ónegege aınalǵan talant­ty tulǵanyń shyǵarmashylyq jolyna arnalǵan kitap kórmesi uıym­dastyryldy.

Dýlat ISABEKOV,

jazýshy dramatýrg,

QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty:

– Gerold Belgerdiń esimi kúlli qazaqqa tanys. Aýyldaǵy qarapaıym qazaqtar da onyń esimin estigende «Ol ózimizdiń qazaq qoı» dep aıtyp jatqa­nyna talaı ret kýá bolǵanym bar. Mine, qarap otyrsańyz, bul halyqtyń bergen baǵasy bolyp tabylady. Al ómirde halyqtyń bergen baǵasynan basqa bıik baǵa bar ma? Rasynda da, ol tól tarıhy­myzda, halqymyzdyń júreginde naǵyz qazaq bolyp qaldy! Taǵdyrdyń jazýy­men, júreginiń qalaýymen jazýshynyń qazaqtar zıratyna jerlenýi onyń naǵyz qazaq halqynyń perzentine aınalǵanyn dáleldeı túsetindeı.

Smaǵul ELÝBAI

jazýshy, kınodramatýrg:

– Til men Táýelsizdik ekeýi ózara ajyramaıtyn birtutas uǵym. Til joq jerde Táýelsizdik bolmaıdy, Táýel­sizdik bolmaǵan jerde Til de bolmaıdy. Tarıh bizge sondaı sabaq úıretken. Qazaqta «Taý alystaǵan saıyn bıik­teıdi» degen danalyq bar ǵoı. Tynymsyz tirshiliktiń tarıh kóshindegi ýaqyt kerýeni alǵa qaraı jyljyǵan saıyn Ger-aǵanyń beınesi bıikteı beretini sózsiz.  Qazaqstandaǵy til máselesindegi onyń óshpes ónegesi kún ótken saıyn taý shyńyndaı bıiktep bara jatqany aqıqat. Óıtkeni, qazirgi qoǵamda ózge ult ókilderiniń arasynda dál Gerold Belgerdeı til máselesin tereń túsingen, qazaq tili úshin kúresken janashyr aza­mattar sırek. Memlekettik til – qazaq tiliniń taǵdyry úshin janashyr   bolǵan Gerold Belger men Asyly Osmannyń aldynda bas ıemiz. Gerold Belger tek qana aýdarmashy ári jazý­shy emes, ol qoǵam qaıratkeri retinde de Qazaq­stannyń til maıdanyndaǵy eren erligimen, eńbe­gimen, qazaq tiliniń taǵdyryna jana­shyr­lyǵymen úlken úlgi bolǵan taǵy­lymdy tulǵa. Búgingi jyldardyń bıiginen qaraǵanda, Gerold Belgerdiń til maıdanynda júrip ótken joly ónegege toly. Osy oraıda, bul izgi isinen onyń adamgershilik asyl qasıetteri aıqyn ańǵarylady, asqaq rýhty azamattyq tulǵasy kórinedi.

Satybaldy NARYMBETOV,

kınorejısser:

– Gerold Belger qazaqtyń tarı­hyn, túp-tamyryn, tilin tereń biletin bilimdiligimen tańǵaldyratyn. Onyń ultjandylyq qasıeti barsha Qazaqstan halqyna árqashan úlken úlgi-ónege. Gerold aǵa týraly alǵash ret 1963 jyly Asqar Súleımenovten estigen edim. Asqar Súleımenov ekeýmiz bir aýyldyń adamdarymyz ǵoı. Onyń úıine baryp, jıi áńgimelesip, aıtqan kitap­taryn oqyp, ózara aralasyp turatynbyz. Keıde úıine baryp, uzaq kútip qalatyn edim. Sol kezde qaıdan kelgeni jaıly qyzyǵýshylyqpen suraǵanymda «Gera deıtin qazaqpen shahmat oınap keldim» deıtin edi. Keıin­nen Gerold Belger ekeýmizdiń de áńgi­memiz ádemi jarasyp ketti. Shynymdy aıtsam, onyń janynda kóbirek júrýge tyrysatyn edim. Salmaqty da, salıqaly sózderiniń arasynda qaljyń qalqyp júretin. Ol keıde óziniń nemis ekenin tipti umytyp ketetin. «Bizder – qazaqtar qyzyq halyqpyz ǵoı ózi» dep qoıatyn edi, jaryqtyq. Sol sózimen-aq, ol meni ózine árqashan magnıt tárizdi tartyp turatyn. Shoqan Ýálıhanov eskert­kishiniń aldynda talaı ret joly­ǵyp, taǵylymdy áńgimelerin tyńdaýdyń sáti tústi. Áńgime-leksıa deseńiz de bolady. Ol otbasy, oshaq qasy jaıly jáı ánsheıin áńgime emes, qazaq rýha­nıaty, tarıhy, ádebıeti men mádenıeti, ómirdegi jalpy adamzattyq qundylyq­tar jaıly taǵylymy teńizdeı tereń áserli dúnıeler edi. Jazýshynyń qymbat qazynaǵa aınalǵan muralaryn jaýqazyn jastarǵa keńinen nasıhattaý, urpaqty ultjandylyqqa  tárbıeleý maqsatynda jyl saıyn Gerold Belger oqýlaryn ótkizý elimizde dástúrge aınal­sa, jastardyń dúnıetanymy tereńdeı túsetin edi.

Jıynǵa jınalǵandar jazýshynyń esimin el esinde máńgi saqtap qalý maqsatynda Almaty qalasynda eńseli eskertkish ornatyp, kóshelerdiń birine qaıratker­diń esimin berý týraly máseleni kóterý qajettigine toqtaldy. Al jazýshynyń aıaýly jary Raısa Hısmatýllına ómirlik joldasy jaıly júrektegi jyly lebizderin jetkizgen jurtshy­lyqqa alǵys aıtyp, ystyq yqylasyn bildirdi.

Almaty Aqshamy