Almaty qalasy turǵyndarynyń áleý­mettik ahýalyna jaýapty Almaty qalalyq Jumyspen qamtý jáne áleýmet­tik baǵdar­lamalar basqarmasyna qaı  kezde barsańyz da, adam qarasy úzilgen emes. Eki qolǵa bir kúrek izdep júrgenderdi de, áleýmettik jaǵ­daıy tómen  otbasynyń  ıelerin de,  arbaǵa tańylyp, taıaqqa súıense de kúnkó­risine dáneker bolar jumys izdep júrgen  múgedek jandardy da  osy jerden  kezdes­tirýge bolady. Alma­tyda oqyp, Almatyda turaqtap qalǵysy keletin jastar da osy  basqarmaǵa keledi. Olardyń barlyǵynyń baby tabyla ketedi desek, artyq aıtqan­dyq bolar. Deıtur­ǵanmen, bul basqarma­nyń bosaǵasyn attaǵan adamdardyń ótinishi eskerýsiz qalǵan emes, –  deıdi  basqarmaǵa basshy bolyp otyrǵan Meıirjan  Otyn­shıev. Meıirjan Batyrbekuly bul basqar­maǵa syrttan kelgen joq, ol  basqarmadaǵy qyzmetin  qatardaǵy maman bolyp bastap, bólim basshysy,  basqarma basshysynyń orynbasary qyzmetin atqarǵan. Al búginde  basqarmaǵa basshylyq etip otyrǵan   áleý­mettik sala  qyzmeti boıynsha  tájirı­besi mol  bilikti maman.  Biz  jýyrda Meıir­jan Batyrbekulymen áleýmettik salada bolyp jatqan  ózgerister  tóńireginde áńgimeles­ken edik.

–       Meıirjan  Batyrbekuly, basqar­maǵa basshy bolyp taǵaıyndalǵanǵa deıin, siz  basshynyń tapsyrmasyn oryndap keldi­ńiz, al qazir ózińiz tapsyrma berip, jumys talap etip otyrsyz. Basshy bolǵan ońaı ma eken, joq álde, onyń tapsyrmasyn oryndaý ońaı ma?

–       2010 jyldan beri osy basqarmada qyzmet atqaryp kele jatqandyqtan, maǵan tapsyrma berip, ony talap etý  sonshalyqty qıynǵa túsken joq.  Óıtkeni, men qaı bólimniń qandaı máselege jaýap­ty ekendigin, onda otyrǵan bólim basshy­lary men mamandardyń  qyzmetine degen jaýapkershilikterin jáne ishki proble­malardy  jaqsy  biletindikten,   tapsyrma berý, onyń merziminde oryndalýyn    talap etý de  qıynǵa túsken joq. Bir kisideı jumylyp,  árkim ózine tıisti jumystaryn atqaryp  keledi.

–       «Jas kelse, iske demekshi»,  jańa bastamalar, jańa áleýmettik baǵdarla­malar qolǵa alynyp  jatyr.  Halyqtyń áleýmettik ahýalyn jaqsartýǵa  múmkindik beretin sol  baǵdarlamalardyń Almaty qalasyndaǵy betalysy qalaı?

– Qazirgi tańda basqarma Almaty qala­synyń 2020 jyldarǵa arnalǵan damý baǵdarlamasy men 2017–2021 jyldarǵa arnalǵan   «Nátıjeli  jumyspen qamtý jáne  kásipkerlikti damytý baǵdarlamasy aıasyn­da jumyssyzdardy áleýmettik qorǵaý, áleýmettik kómek kórsetý, múge­dek­terge jáne áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasylaryna áleýmettik járdemaqy tóleý qyzmetterin júzege asyryp otyr.

– Bıylǵy jyldan bastap jańa for­mattaǵy áleýmettik kómek  túrleriniń  engi­zilýine  baılanysty burynnan tólenip kele jatqan keıbir járdemaqy túrleri joıyl­dy   dep júrmiz, soǵan tolyǵyraq toqta­lyp ótseńiz?

– Onyńyz ras,  jańa formattaǵy áleý­­mettik kómektiń engizilýine baıla­nysty ózińiz aıtyp otyrǵandaı, birqatar áleýmettik kómek túrleri joıyldy.   Máselen, tórt jáne odan da kóp  káme­letke tolmaǵan balalary bar otbasylarǵa arnalǵan arnaıy áleýmettik kómek,  18 jasqa tolmaǵan balalary bar  az qam­tylǵan otbasylarǵa arnalǵan járdem­aqylar joıylyp, onyń ornyna jańa formattaǵa shartty jáne shartsyz  áleýmettik kómek túrleri endirildi.

–       Járdemaqylardy berýdiń jańa tártibiniń  engizilýin   balalary men  áleý­met­tik  jaǵdaıy tómen bolǵany úshin tólenetin járdemaqyǵa arqa súıep alǵan azamattardy masyldyqtan qutqarýdyń bir tásili deısiz ǵoı?

– Ondaılar joq emes, járdem­aqy­men kún kórip  kelgen  otbasylar bar.  Ózderi­ńiz bilesizder, jańa jyldan bastap áleýmet­tik kómek túrleri eki – shartty jáne shartsyz áleýmettik kómek túrinde berilýde. Shartty áleýmettik kómek otbasy quramyn­da eńbekke qabiletti  bolǵanmen,  jumys istemeıtin múshesi bar, jan basyna shaq­qan­daǵy tabysy kedeıshilik sheginen tómen otbasylarǵa tólenedi. Kedeıshilik shegi toqsan saıyn kúnkóristiń  eń  tómengi deńgeıiniń  50 paıyzy  mólsherinde anyq­talady.

– Qazirgi kezdegi bir aılyq kúnkóris pen kedeıshilik deńgeıiniń mólsheri qansha teńgeni qurap otyr?

– Bıylǵy jyldyń birinshi toqsanynda kúnkóris deńgeıi 27 326 teńgeni, al kedeı­shilik shegi 13 663 teńgeni qurady. Al shart­syz aqshalaı kómek otbasynda eńbek etýge qabiletti músheleri bolmaǵan jaǵdaıda nemese otbasynyń eńbekke jaramdy múshe­leri belgili bir sebepter boıynsha jumys­pen qamtýǵa járdemdesýdiń  belsendi sharalaryna  qatysa almaıtyn otbasy­laryna beriledi.

–       Demek, shartsyz áleýmettik kómek  otbasynda jumys isteıtin adamy joq ot­basylarǵa berilse, al shartty áleýmettik kómek belgili bir kelisim-shart arqyly  beriledi  deńiz.

– Iá,  shartty áleýmettik kómek alatyn otbasylaryna  basqarma tarapynan jumys usynylady, eger de olar jumystan bas tartatyn bolsa, áleýmettik kómek túri birtindep azaıtylyp, tipti onyń berilmeýi de múmkin.  Al ataýly kómek túrleri saqtalyp otyr. Ol úshin respýblıkalyq búdjetten 522 mıllıon, jergilikti búdjetten 24, 7 mıllıon teńge qarastyrylǵan. Sonymen qatar,  tabysy tómen otbasylarǵa turǵyn úı  komýnaldyq shyǵystardy tóleý úshin turǵyn úı kómegi kórsetiledi. Órt  nemese tabıǵı apattardan zardap shekkenderge birjolǵy áleýmettik kómek kórsetiledi.

– Ózińiz aıtyp otyrǵan   tabıǵı apat­tardan zardap shekkenderge beriletin bir rettik járdemaqy mólsheri qansha teńgeni quraıdy, eger de qupıa bolmasa, aıtyp ótseńiz?

– 100 aılyq kórsetkishke deıin beriledi.  Bul kómekke bıylǵy jyly 7,7 mıllıon teńge qarastyrylǵan bolatyn. Qazirgi ýaqyt­qa deıin  onyń 1,7 mıllıon teńgesi ıgerilip, 9 adam ózderine tıisti kómekterin aldy.   Jalpy, halyqqa  durys aqparattar aıtýy­myz kerek. Nege deseńiz, kóp adamdar  áleýmettik tólemder toqtalypty dep bizge keledi. Olaı emes, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan adamdar memleketimizdiń qamqor­lyǵynan  tys qalyp otyrǵan joq.  Jýyrda Elbasynyń bes áleýmettik baǵdar­lamasy jaryq kórgeni belgili.  Osy baǵdar­lamanyń eń basty maqsaty – osy áleý­mettik jaǵynan az qamtylǵandardy qol­daýǵa baǵyttalyp otyr. Jumyspen qamtý, salyq mólsherin azaıtý arqyly eńbekaqy mólsherin arttyrý, turǵyn úımen qamta­masyz etý máseleleri  halyqtyń áleýmettik-turmystyq jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵytta­lyp otyrǵan Elbasynyń úlken qamqor­lyǵynyń jemisi deýimizge bolady.

– Sol baǵdarlamanyń eń basty talaby adamdardy jumyspen qamtý ekeni belgili. Qazir Almatydaǵy jumyssyzdar sany qansha adamdy quraıdy?

– Qalamyzdaǵy jumyssyzdar sany 5,3 paıyzdy  qurap otyr.   Biraq qazirgi tańda osy jumyssyz júrgen azamattardy ju­mys­pen qamtý, kásiptik bilim men kásiptik baǵdar berý baǵytynda kóptegen is-sharalar qolǵa alynǵanynyń nátıjesinde jyl ótken saıyn qalamyzdaǵy jumyssyz azamattar sanynyń tómendep kele jatqan­dyǵyn atap aıtýymyz kerek.   Jumyssyz azamattar áleýmettik, qoǵamdyq jumys oryndaryna, qysqa merzimdi kýrstarǵa jiberilip, múmkindiginshe jumyssyz  júrgen azamattardyń jumys isteýine qajetti jaǵdaılardy qarastyryp otyrmyz. Tipti, qazir  jumyssyz   jáne  ózin-ózi jumyspen qam­typ júrgen azamattarǵa  nesıe berý múmkindikteri qarastyrylyp, birinshi ret qomaqty qarajat bólinip otyr. Bıylǵy jyly 150 adamdy osy nesıemen qamtama­syz etý qarastyrylǵan.  Joǵaryda aıtyp ótken jańa formattaǵy kómek túrimen jyl basynan beri 287 otbasy qamtamasyz etilipti. Jyl basynan beri  turǵyn úı  kóme­­gine qalamyzdyń 1991 turǵyny ıe  bolsa, áleýmettik kómekke óte muqtaj azamat­tarǵa  jarty jylda bir ret 7 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde  áleýmettik kómek kórsetiledi. Bul maqsatqa bıyl 329,4 mıllıon teńge qarastyrylǵan.  Jyl basynan beri 5550 adam  bir rettik járdemaqy aldy.

– Jeńis merekesi  jaqyndap kele ja­tyr.  Bul kúni ardagerlerimiz merekelik syı-sıapat kútetini belgili.

– Qala  ákiminiń bastamasymen  bıylǵy jyl Almaty qalasynda Qarttardy qurmet­teý jyly bolyp jarıalanyp otyr. Soǵan baılanysty qalamyzda turatyn qarttary­myz ben zeınetkerlerimizge kórsetiletin qamqorlyq pen qoldaý jumystary belsen­di túrde qolǵa alynyp jatyr. Osy is shara­larǵa oraı Uly Otan  soǵysynyń ardager­lerine  kórsetiler qurmetimiz de aıryqsha bolmaq. Ony aldyn-ala aıtpaı-aq qoıalyq, ardagerlerimiz mereke kúni bir qýanyp qalsyn dep otyrmyz.  Bul kúni Uly Otan soǵysy ardagerlerine teńestirilgen jáne tylda eńbek etken ardagerlerdi de qurmetsiz qaldyrmaımyz.

–       Demek, syıaqy qomaqty bolyp tur ǵoı. Ardagerler demekshi, jýyrda  qala ákimdiginde 2018–2020 jyldarǵa  arnalǵan «Uzaq belsendi ómir súrý» jol kartasy tusaýyn kesti. Bul jańa bastamaǵa qala­myzda turatyn zeınetkerler  qatty qýanǵa­ny  belgili, endi ol jumystar qashan qolǵa alynady?

– «Uzaq belsendi ómir súrý» jol kartasy ómirge jol tartty dese de  bolady. Qazir  qala ákimdiginiń qoldaýymen arnaıy ǵıma­rattar qarastyrylyp, zeınettegi úlken­derimiz bos ýaqytyn qaıtse tıimdi ótkizedi.   Dúnıejúzilik Densaýlyq saqtaý uıymynyń «Salaýatty qalalar» qata­ryndaǵy  Almaty jurtynyń salaýatty ómir súrýine qajetti barlyq jaǵdaılar qarastyrylyp otyr. Bul joba halyq­aralyq tájirıbeler arqyly  jáne qoǵam­dyq uıymdardyń,  jekemenshik-memle­kettik seriktestik jobasy aıasynda júzege asyrylatyndyǵyn atap ótken jón.   Bul rette áleýmettik úılerde turatyn, adam­dar­dy áleýmetten­dirý, ıaǵnı  múmkindigi shek­­teýli, jalǵyz­basty adamdardy qoǵam­dyq ortaǵa beıimdep, óz betterinshe ómir súrýge baǵyt­taıtyn shaǵyn áleýmettik  úılerdi uıym­dastyrýdy qolǵa aldyq. Qazir bizde osyndaı úsh  shaǵyn áleýmettik úı qyzmet kórsetýde. Mundaı úılerdi Almaty qalasy  respýblıka boıynsha birin­shi bolyp ashyp otyr. Jaqynda bizge Pavlodar oblysy­nan  arnaıy ókilderi kelip bizdiń sol shaǵyn úılerdiń jumysy­men tanysyp ketti, bizden keıin mundaı áleýmettendirý úılerdi Pavlodar qalasy ashpaq.

Endi áleýmettik úıde turatyndar  ózderin-ózderi kútýdi, eńbek etýdi úırenedi.    Qazir qarap otyrsaq, keıbir múmkindigi shekteýli adamdardyń ómir súrýge degen qushtarlyqtary artyp, jumys  istep, aqsha taýyp, zeınetaqylaryn únemdep ustaýǵa daǵdylana bastaǵan.

– Jaqsy bastama bolǵan eken,   eń  aldymen, keshke deıin tas úıde qamalyp jata­tyn  adamdardyń erkin ómir súrýge beıim­­delýi qýantyp otyr. Meıirjan Batyr­­bekuly,    qazir MÁMS saqtandyrý júıe­si­niń endirilýine baılanysty turǵyn­dardyń áleýmettik máselelerin anyqtaý kúrdeli máseleniń biri bolyp turǵany belgili. Basy aýyryp, baltyry syzda­ma­ıyn­sha, adam  emdelýdiń qadirin bile ber­meıdi ǵoı,  qudaı onyń betin aýlaq etsin, degenmen qala boıynsha mártebesi anyq­tal­maǵan 500 myńǵa  jýyq   adamnyń taǵ­dy­ry ne bolyp jatyr?

– Aýdan ákimdikteriniń,  ishki ister  jáne basqarmanyń aýdandyq bólimderiniń qyzmetkerleriniń jáne emdeý mekemele­rindegi  ýchaskelik  dárigerlerdiń  belsendi  jumys isteýiniń nátıjesinde qala  boıyn­sha mártebesi anyqtalmaǵan 470  myń adam­nyń búgingi kúnge deıin 168 myńynyń mártebesin anyqtaý qıynǵa túsip otyr. Deıturǵanmen, qazir  osy baǵytta  jumys­tar júrgizilip jatyr.  Bul jerde turǵyn­dar ózderiniń bolashaqtaǵy jaǵdaılaryn oıla­ýy tıisti. Qazir kelip tirkelip, ózderiniń qaıda nemen aınalasatyndary jóninde aqparattardy bergenderi durys, óıtkeni,  ózińiz aıtyp ótkendeı, basy aýy­ryp, balty­ry syzdamaıtyn adam balasy joq, qartaı­maıtyn qaǵıda taǵy joq.  MÁMS jáne zeınetaqy qoryn jınaqtaý ár adamnyń óz bolashaǵy, erteńgi kúniniń qamy úshin jasalyp jatqan ıgilikti qadamdar ekendigi esterinde saqtaýy tıisti. Biz áli de  beıqam júrgen azamattary­myzǵa osy máseleni qatty­raq eskertkimiz keledi. Ózgeden qashyp qutylǵanmen, adam balasy eshqa­shan ózinen  qashyp qutyla almaıtynyn eskergenderi jón.

– Meıirjan  Batyrbekuly, áńgimeńizge rahmet.  Bir suhbatta  basqarmanyń jumy­syn aıtyp shyǵý múmkin emes shyǵar. Jumystaryńyzǵa  sáttilik tileımiz.

Áńgimelesken –

Nurjamal Baısaqal