«Saǵymy saıran qurady,

Borany ulyp turady,

Qys – aq kebin, jaz – sary.

Ormany joq, shýy joq,

Taýy da joq, sýy joq,

Máńgi ólik saharasy.

Saryarqa degen jerim bar,

Nege ekenin bilmeımin –

Sol Arqamdy súıemin!», - dep Maǵjan jyr arnaǵan arqanyń sáýletti qalasy — Astana.

Bireý Astanany – jeldiń astanasy dese, bireý aıazdy meken deıdi. Taǵy biri qaltaly men shendiniń qalasy dese, endi biri qymbat qala deıdi. Kim ne dese de arqanyń tósinde arý qala boı kóterdi. Sol Astanany Maǵjansha súıetin mıllıonnan astam turǵyny bar. Ulanbatyrdan sál jyly, Ottavadan sýyq Astananyń 20 ereksheligin sanamalasaq. Álbette áńgimeni aıazynan bastaımyz.

Jel men Aıazdyń astanasy

Astanada bıyl mamyrda bolǵan ótkinshi nóserli uıtqyǵan borandy eshkim umytpaıtyn bolar. Astananyń qysy sýyq, aıazdy. Yzǵarly aıaz shamamen 245 kúnge, qyrkúıektiń aıaǵyn ala kelgen qys mamyrǵa deıin sozylady. 52°S-qa deıin sýyp ketetin qańtar aıynyń aıazdy kúnderiniń ortasha temperatýrasy -25°S. Mundaı kúnderdiń uzaqtyǵy jylyna 10-14-ten 38-45 kúnge deıin aýysyp otyrady. Qys aılarynyń shamamen 30 kúni borandy, boran ońtústik-batystan soǵady. Aıazdy mezgil 120 kúndi quraıdy.

Túriktiń Atlas jýrnaly birde Astana týraly «Astana - Jeldiń astanasy» dep maqala jazǵan. Arhıtektýralyq, áleýmettik jáne mádenı ómirimen álemniń tańdaýly qalasy dep sıpattalǵan osy maqalada avtor Astananyń erekshelikterine toqtalady. «Astanalyqtar bir kúni 365 kún jel turatyn Astanany, búkil qalany qaptaıtyn, olarǵa jelsiz bir álem ákeletin qalqanǵa ne úshin senetinin túsindim» dep aıaqtaıdy maqalany.

Ras, Astanaǵa kúmbez qalqan salý týraly oılar aıtylmady emes, aıtyldy. Alaıda Astananyń jelden qorǵaýshy kúmbezi arhıtektýralyq qandaı da bir alyp qurylys emes. Elbasynyń ózi bastap otyrǵyzǵan orman.

Astananyń tabıǵı qalqany – jasyl ormany

Astana irgesinde Astanamen birge ekinshi Býrabaı boı kóterdi. Bul 2 jyl buryn prezıdent aıtqan sóz. Elbasy Astananyń 15 jyldyǵynda sóılegen quttyqtaý sózinde «2020 jylǵa deıin qala ishindegi jáne elorda mańyndaǵy jalpy kólemi 100 myń gektar aýmaq jasyldandyrylatyn bolady. Astana qurylysynyń negizgi ıdeıasy temirbeton men tabıǵattyń úndestik-sımbıozynda jatyr. Birtindep, elordamyz jasyl jelekke «oranýda», búgin shań-tozań joq, al qala aınalasyndaǵy jasyl kóshetter dala borany men kúshti jelden qorǵaıtyn tabıǵı qalqaǵa aınaldy. Men Astana aınalasyndaǵy «jasyl beldeý» Shortandy-Býrabaı aımaǵynyń ormanyna ulasyp, birtutas ormandy alapqa aınalatynyna, qalalyqtar men qonaqtarǵa tabıǵat aıasynda demalyp, boı jazýǵa múmkindik týǵyzatynyna senemin», – degen edi.

Elbasy astanany Saryarqaǵa kóshire sala Elorda irgesinen «Jasyl aımaq» qurý tapsyrmasyn bergen. Sol bastama nátıjesinde Astana irgesinde orman plantasıalary jáne «Aq qaıyń» tuqymbaǵy boı kótergen. Jalpy 1997-2016 jyldar kezeńinde Astana qalasynyń jasyl aımaǵynyń alqaby 75,1 myń gektardy qurady, onyń ishinde qala shetinen qurylǵan 14,8 myń gektar alqap Astana qalasy ákimdiginiń teńgerimine berildi. Bolashaqta Astananyń jasyl aımaǵyna Aqmola oblysy Aqkól aýdanynyń ormanyn biriktirý josparlanyp otyr. 2017 jyly qarashadaǵy esep boıynsha Astanany qorshaǵan «jasyl beldeýdiń» aýmaǵy 78 myń gektarǵa jetti. Qalanyń aýmaǵy 73 myń gektar ekenin eskersek, orman alqabyn 100 myń gektarǵa jetkizý jospary Astanany ormandy qala statýsyna ábden laıyqty etkeli tur. Bul 2023 jylǵa mejelengen. Qalanyń «jasyl aımaǵynda» týrızm men demalys oryndaryn damytý maqsatymen 2014 jyly «Jasyl Aımaq» Qyzyljar orman sharýashylyǵy aýmaǵynda safarı-saıabaǵy quryldy. 2015 jyly jabaıy jan-janýarlar túri men sanyn kóbeıte otyryp, saıabaq aýmaǵyn 300 gektarǵa deıin keńeıtý jóninde joba ázirlendi.

Astananyń ishi de park pen gúlzarǵa toly

Astanada neshe túrli ǵımarattardan bólek halyqtyń demalysy men bos ýaqytyn ótkizýine, salaýatty ómir saltyn ustanýyna arnalǵan saıabaqtar, sý burqaqtary, gúlzarlar men jaıqalǵan jasyl aleıalar kóp. Olardyń eń irisi 80 gektar jerdi alyp jatqan – «Prezıdent» saıabaǵy;

Astana aýmaǵyndaǵy kóne saıabaqtyń biri kópes V.Kýbrıniń bastamasymen HİH ǵasyrdyń sońynda qolǵa alynǵan «Ortalyq» qazirgi – «Astanalyq» saıabaǵy;

Qazaqstannyń kóne zamanǵy tarıhyna saıahat jasaýǵa múmkindik beretin – «Araı» etnıkalyq saıabaǵy;

Romantıkalyq ataýy sonda ornatylǵan ǵashyqtardyń qola músinimen baılanysty – «Jastar saıabaǵy»;

Qalanyń dál ortalyǵynda «Báıterek» kompozısıasy ornalasqan – «Jeruıyq» saıabaǵy bar.

Al jalpy Astanada irili-usaqty on beske jýyq saıabaq pen aleıa bar. Olardyń barlyǵy sý burqaqtar men atraksıondarmen qamtylǵan.

QalanyńFcnf buryn prezıdent aıtqan sóz e synrǵa deıin sozylady. 20 jyldyǵyna oraı Astana ákimi Áset Isekeshev Elorda kúnine 7 jańa saıabaq pen gúlzar ashylyp, 40 myńnan astam aǵash otyrǵyzylatynyn málimdedi.  Astana ákimi jaýapty tulǵalarǵa 2018 jyly 1 shildege deıin 7 saıabaq pen gúlzardyń qurylysyn aıaqtaýdy, al jyl sońyna deıin altaýyn, 2019 jyly 5 gúlzar men býlvardyń qurylysyna kirisý kerektigin tapsyrdy. Osy aıtylǵan saıabaqtar men gúlzarlarǵa 120 gektar jer bólindi.

Elordanyń 20 jyldyǵyna 2018 jyly 386 myń aǵash otyrǵyzylady, onyń 208 myńy astananyń jasyl beldeýine, taǵy 178 myńy - gúlzar men saıabaqtardan oryn tabady. Ótken jyly jalpy otyrǵyzylǵan aǵashtardyń sany - 312 myń bolǵan.

Astana irgesindegi ormandardan tys 2016 jyly ashylǵan botanıkalyq baq bar. Onda bıyl Astananyń 20 jyldyǵyna oraı 94 myń túp aǵash egildi. Jobany iske asyrý barysynda dóńgelek alań (kireberis), jabyq jylyjaı, jasandy sý qoımasy, aqparat ortalyǵy, jaıaý júrginshiler kópiri de qarastyrylǵan. Sondaı-aq baqta ǵylymı zertteýler, tanymdyq, oqý-aǵartý, oıyn-saýyq, ekologıa jáne tabıǵatty qorǵaıtyn is-sharalar ótkizilip turady. Astana turǵyndary men qonaqtary baqqa jyldyń barlyq mezetinde kele alady.

Esil aǵady, Esil aǵady…

Parıjdyń Sena ózenindeı, Londondy qaq jarǵan Temzadaı, Amsterdamnyń Amstelindeı erkelep aqqan Esilge 20 jyl buryn alyp samuryq kelip «jumyrtqalaǵan». Áne sodan beri alyp Báıterek Orta Azıanyń kindiginen álemge nur shashyp tur.

Qala halqyna Esil ózeniniń tıgizip otyrǵan paıdasy zor. Bul ózen arý qalamyzdyń ajaryn odan saıyn kórkeıtip, ekologıaǵa oń áser etetini bylaı tursyn, qala qonaqtary men turǵyndary úshin jyl on eki aı taza aýamen tynystap, aptap ystyqta ózenge shomylýǵa zor múmkindik týǵyzyp otyr. Astana qalasynyń ákimshilik shekarasy sheginde Kenesary aılaǵynan bastalyp, sol jaǵalaýǵa deıin 45 mınýtqa sozylatyn týrısik sý joly bar. Ásirese, jyl on eki aı Esilge qarmaq salǵan balyqshylar úshin ózenniń orny bólek. Bul turǵydan alǵanda, Esil ózeni shortan, tuqy, sazan, aq shabaǵymen baı. Esildiń balyq resýrstaryn molaıtý maqsatynda jyl saıyn ózen baǵaly balyq túrlerimen tolyqtyrylyp otyrady.

Astana qalasyndaǵy negizgi ári mańyzdy sýly arterıasy Esil ózeni. Bir kezderi tyń ıgerý naýqany kelip, arnasy sý alǵan Esilge de Astana salynǵan soń jan bitti deýge bolady.  

Toǵyz joldyń toraby

Astana búgingi kúnde avtokólik, temirjol joldaryn jáne áýe syzyqtaryn qosyp turǵan iri kóliktik túıin. Elordanyń qarqyndy damýy, demografıalyq syıymdylyq, óńir halqy tyǵyzdyǵynyń ósýi, kóshi-qon aǵymy, resýrstyq qor (jer, sý, jer qorlary) ınfraqurylymnyń damýyna da zor septigin tıgizedi. Osy aıada Astana qalasy men basqa qalalardy jalǵaıtyn avto jáne temirjol magıstraldary salyndy. Olardyń ishinde Astana-Qaraǵandy, Astana-Býrabaı sıaqty joǵary qarqyndy trassany erekshe atap ótýge bolady. Temirjol torabyn jaqsartý maqsatynda jańa vokzal da salyndy.

Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna «Nurly jol – bolashaqqa bastar jol» atty 2014 jylǵy 11 qarashadaǵy Joldaýynda: «Qazir de qaınaǵan tirshilik kúre joldardyń boıynda. Jol – shyn máninde ómirdiń ózegi, baqýatty tirliktiń qaınar kózi. Barlyq aımaqtar temirjolmen, tas jol men, áýe jolymen ózara tyǵyz baılanysýy kerek. Astanada toǵysqan toǵyz joldyń toraby elordanyń jasampazdyq rýhyn taratatyn ómir-tamyrǵa aınalýy tıis»,– degen edi. Sol joldaýda Batys Qytaı – Batys Eýropa; Astana – Almaty; Astana – Óskemen; Astana – Aqtóbe – Atyraý; Almaty – Óskemen; Qaraǵandy – Jezqazǵan – Qyzylorda; Atyraý – Astrahan avtojoldar jobasyn júzege asyrýdy tapsyrǵan. Mysaly «Astana – Torǵaı – Qarabutaq» jolynyń tıimdiligin aıtaıyq, qazir Aqtóbe qalasynan Astanaǵa baratyn jol aınalma, 18 saǵattyq, 1458 shaqyrym. Al trassa Qarabutaqtan Torǵaıǵa týra tússe Elordaǵa deıingi júris ýaqyty eki eseniń ústinde, 9-10 saǵatqa qysqarady. Mańǵystaý túbegin Astanamen jalǵaıtyn bolashaqtaǵy «Beıneý – Shalqar – Yrǵyz – Torǵaı» tas joly jaıly da el ishinde áńgime bar.

Mýltımodaldy eýrazıalyq transkontınenttik dáliz Astanany aınalyp ótpeıdi. Mysaly, Pekın-Astana-Máskeý-Berlın baǵytynda Eýrazıalyq joǵary jyldamdyqty temir jol (EJJM) salý máselesi bir apta buryn Qytaıdyń Sındao qalasynda Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymy Memleket basshylary keńesiniń otyrysynda talqylandy. Joǵary sapaly ekonomıkalyq ósim úshin Qazaqstan Prezıdenti qýatty mýltıplıkatıvtik áserin qamtamasyz etetin jáne SHYU-ǵa múshe memleketterdiń ǵylymı, qarjylyq jáne adam áleýetin paıdalanýǵa múmkindik beretin ınfraqurylymdyq «megajoba» engizýdi usyndy.

Qalanyń kórnekti jerleri

Astana dese eń aldymen kóp adamnyń esine Báıterek keledi. Qazir Astanada sáýleti bir-birimen básekelesken, kóziń jaýyn alatyn ǵımarat kóp. Olar: Sýly-Jasyl býlvar–Astananyń jańa alańyndaǵy kóshe; Aq Orda–Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń rezıdensıasy; Báıterek monýmenti – Astananyń sımvoly jáne basty kórikti jeri; Táýelsizdik  saraıy – dıplomatıalyq jáne basqa da halyqaralyq mańyzdy kezdesýler ótkizetin oryn; Beıbitshilik jáne kelisim saraıy – álemdik jáne dástúrli dinder basshylarynyń kongresi ótetin jer; Han Shatyr –  iri saýda, oıyn-saýyq ortalyǵy; «Shabyt» shyǵarmashylyq saraıy – qalanyń mádenıet jáne óner ortalyǵy; «Qazaq eli» monýmenti – Qazaqstan Táýelsizdiginiń sımvoly. Bulardyń keıbiri ótken jyly «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda Qazaqstannyń kıeli jerleri tizimine engen.

«Qasıetti Qazaqstan» tiziminde

Qazirgi tańda Astanada qasıetti dep tanylǵan tarıhı jáne mádenı 20 eskertkish bar. Olardyń arasynda «Qaraótkel» musylman zıraty, Qasymuly bastaǵan ult-azattyq kóterilis batyrlarynyń keseneleri bar. Sondaı-aq, Astananyń sáýletiniń tól týyndylary Asharshylyq qurbandaryna arnalǵan monýment, «Otan-Ana» - Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta qaza tapqan maıdangerlerge jáne Otan qorǵaýshylarǵa arnalǵan monýment, «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandarynyń «ALJIR» memorıaldy kesheni, Respýblıka alańy (Táýelsizdik monýmenti, «Táýelsizdik tańy»), Astana-Báıterek» monýmenti, «Qazaq eli» monýmenti jáne «Máńgilik El» saltanatty arkasy Qazaqstannyń 100 kıeli nysany tiziminde. Kıeli jerler tiziminde astananyń ornynda erte kezde órkenıet qurǵan Bozoq qalashyǵy da bar.

6 ǵasyrlyq Astana. Bozoqtan Astanaǵa deıin

Arqa tósindegi Aqmolaǵa el astanasy aýysqan 1997 jylǵa deıin de osy jerde ǵasyrlarǵa sozylǵan qalalyq mádenıet boldy. Elbasynyń «Eýrazıa júreginde» atty eńbeginde Aqmola qalasy tarıhynyń órleý kezeńderi sóz bolady. Birinshi órleý kezeńi qazirgi Astana qalasynan bes shaqyrym jerde ornalasqan ortaǵasyrlyq Bozoq qalasynyń gúldený kezeńimen baılanystyrylady. Bozaq qalasy Qypshaq handyǵynyń astanasy bolǵan. Osy aýmaq arqyly HVİ ǵasyrda Sibir – Orta Azıa kerýen joly ótken. Taǵy bir eńbeginde «Ortaǵasyrlyq Bozoq qalasyn Aqmolanyń túpki atasy dep sanaýǵa bolady, al, onyń sońǵy murageri qazirgi Qazaqstannyń astanasy – Astana qalasy» ekeni aıtylady. Astana qalasynyń mańyna ornalasqan Bozoq qalasynyń orny 1998 jyly anyqtalyp, 1999 jyly Esil arheologıalyq ekspedısıasynyń jetekshisi, tanymal ǵalym Kemal Aqyshev bastaǵan arheologtardyń osy jerde alǵash ret qazba jumystaryn júrgizgeni belgili. Túrki uǵymynda «boz» sózi «boz dala», «aq seleýli qutty qonys» degen maǵynada túsindiriledi. Bozoq qalasy Vİİİ-HVİİİ ǵasyrlarda ómir súrgen, birneshe kezeńderden turady. Al  HİV ǵasyrdan bastap Bozaq qalasy Nura-Esil aımaǵynyń ıslamdanǵan elıtaly rýhanı ortalyǵy bolǵan.

Astananyń baıyrǵy qala ekeniniń bir dáleli eskiden kele jatqan ǵımarattar. Eń eski qurylystary qalanyń óz ishinde, onyń eń myqty eskertkishi qazirgi Sıne-Tempore, burynǵy Kerýen saraı. Qaı jerde bolsa da turǵyndardyń birinshi salatyny saýda orny men qulshylyq oryn, ıaǵnı Kerýen saraı men Meshit. 1832 jyldary orystar salǵan bekinis-qorǵannyń aldynan, qazirgi Imanov pen Respýblıka kósheleri qıylysqan jerden Qońyrqulja sultan kóterdi deıtin eski meshittiń de tarıhy kóne dáýirge barady. Oǵan qosa Astana qalasynyń eń bir kórnekti kósheleriniń biri Abaı kóshesi ekeni belgili. Osy kósheni boılap qalanyń eski ortalyǵyna jaqyndasańyz oń jaǵyńyzdan bıik qyzyl kirpishten qalanǵan baǵandary bar sharbaq, bıik qaqpa kezdesedi. Bul zamanynda Jasyl meshit nemese Tatar meshit atalǵan qurylystan qalǵan qaldyq.

Qazaqstandaǵy eń kórkem meshitter

Astana tarıhynan, meshitinen sóz bolǵanda qaladaǵy sáýletti meshitterdi aıtpaı ketý múmkin emes. Elordanyń Astana bolǵannan keıingi eń alǵashqy meshiti — Nur Astana. Memleket basshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń bastamasymen «Nur Astana» ortalyq meshitiniń qurylysy 2002 jyly bastalyp, 2005 jylǵy 22 naýryzda paıdalanýǵa berildi. Jalpy syıymdylyǵy – 10 000 adam. Bul meshit Qatar memleketiniń Ámiri sheıh Hamad bın Halıfa ál-Tánıdiń qaıtarymsyz syı retinde bólgen qarjysyna turǵyzyldy. Meshittiń jobasyn lıvandyq sáýletshi Charlz Hafıza jasasa, qurylysynyń bas merdigeri – Túrkıanyń «Pasıner» kompanıasy.

Sádýaqas qajy meshiti - Aqmolalyq jamaǵat 1943-1944 jyldary Qusaıyn degen azamattyń eki bólmeli shaǵyn úıin satyp alyp, jóndep meshit etken. Ol óńirdegi eń alǵashqy meshit bolatyn. Sol meshittiń ornyna salynǵan qazirgi ǵıbadathananyń qurylysy 1991 jyly bastalyp, 1996 jyly aıaqtaldy. Ashylý saltyna Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev qatysty. 2005 jylǵa deıin atalmysh meshit alǵashynda Aqmola, sosyn Astana musylmandarynyń  rýhanı ortalyǵy bolyp kelgen. 2005 jyly oǵan Qazaqstanda 20 jyl (1952-1972) qazı qyzmetin atqarǵan, Saryarqa óńiriniń týmasy Sadýaqas qajy Ǵylmanı (Sáken qalpe) esimi berildi.

«Áljan Ana» meshiti — Jeke kásipker Keńes Raqyshevtyń bastaýymen «Áljan Ana» meshitiniń qurylysy 2013 jyly bastalyp, 2014 jylǵy 27 maýsymda paıdalanýǵa berildi. Meshittiń jalpy syıymdylyǵy 1500 adam. Bul meshit jeke kásipker Keńes Raqyshevtyń qaıtarymsyz syıy retinde bólingen qarjysyna turǵyzylǵan.

«Áziret Sultan» meshiti — Memleket basshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń bastamasymen «Áziret Sultan» meshitiń qurylysy 2009 maýsym aıynda bastalyp, 2012 jyldyń 6 shilde kúni saltanatty túrde ashylýy ótti. Jalpy syıymdylyǵy – 14 000 adam. Jalpy aýdany – 18 myń, al jalpy qurylys aýmaǵy 20,6 myń sharshy metr. Bas kúmbezdiń nóldik  bıiktigi – 52, sheńberi – 28 metr. Kúmbez sany – 8, olardyń dıametrleri – 10,45 metr. Tórt munaranyń árqaısynyń bıiktigi – 77 metr. Meshit aýmaǵynda arnalǵan 745 kólikke arnalǵan ashyq avtoturaq bar.

Jaqynda ǵana ashylǵan Ryskeldi qajy meshiti Astanaǵa erekshe sáýlet berip tur. Esil ózeniniń oń jaǵalaýynda ornalasqan meshittiń qurylysy 2016 jyly bastaldy. «Allanyń gúli» dep te atalatyn jańa meshit qaıyrymdylyq maqsatpen jınalǵan qarajat esebinen turǵyzyldy. Meshit ǵımaraty dástúrli órnekter men dekoratıvti elementter qoldanyla otyryp, postmodernızm stılinde salynǵan. Negizgi ǵımarat kúrdeli ári jartylaı sferalyq nysandy elestetedi. Onyń qabyrǵalary úshburyshtana súıirlenip, dıametri 26 metrlik kúmbezben jalǵasqan. Meshittiń syrtqy dızaıny gúldi ári almastyń qyrlaryn eske salady. Meshittiń basty ǵımaratynyń soltústik jaǵynda ornalasqan munaranyń bıiktigi – 43,5 metr. Ol «qalam» – «qasıetti qaýyrsyn» túrinde boı kótergen. Jańa meshitti energıa qýatymen qamtamasyz etý úshin paıdalanylatyn balamaly energıa kózderi qajetti mólsherden úsh ese kóp elektr qýatyn óndiredi. Jańa meshit 750 adamǵa laıyqtalǵan.

Astanada turǵyndardyń dinı qulshylyǵyna arnalǵan pravoslavıelik Ýspen Kafedraldyq Sobory, katolıktik Qudaı Ananyń Tynbaıtyn Kómek Sobory, «Beıt Rahel – Habbad Lúbavıch» sınagogasy sıaqty tamasha dinı-rýhanı nysandary da 20 jyldyń ishinde salyndy.

Esten ketpes EXPO

Búgingi ásem Astanamyz elimizdiń tek ákimshilik ortalyǵy bolýmen shektelmeıdi,  sonymen qatar  babalarymyz ańsaǵan azattyq pen ulttyq qaıta túleýdiń de ortalyǵyna aınaldy. Elimizdiń sheteldermen joǵary deńgeıdegi resmı kezdesýleri, bilim men ǵylym, mádenıet pen óner, sport pen týrızm salasyndaǵy is-sharalardyń bári bizdiń Astanamyzda ótedi. Olardyń eń úlkeni 2017 jyly ótken EXPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesi. Jalpy, 3 aı boıy kórmege álemniń 178 memleketinen 4 mıllıonǵa jýyq adam kelgen. Osy ýaqytta 3,5 myń mádenı shara uıymdastyrylyp, 33 myńdaı ártis óner kórsetken. Sondaı-aq, «EKSPO-2017» kórmesinde adamzat ómirine eleýli ózgerister ákelgen 153 jańa ónertabys tanystyrylǵan. Kórmege 112 memleket pen 22 halyqaralyq uıym qatysyp, «Bolashaqtyń energıasy» taqyrybynda 130-dan astam ekspozısıa usyndy. Kórme jobasy el ekonomıkasyna oń áserin tıgizdi jáne shamamen 50 000 jańa jumys oryndaryn ashýǵa múmkindik berdi. Sondaı-aq, kórme qurylysy Astana úshin jalǵasty jumys isteı beredi. Onyń eń negizgisi EXPO-ǵa arnap salynǵan ǵımarattyń Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵyna paıdalanýǵa berilýi.

Qarjy ortalyǵy

2018 jyldyń alǵashqy aıtýly oqıǵalarynyń biri «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń 1 qańtardan óz jumysyn bastaǵany. 1996 jyly Prezıdent jarlyǵymen Arnaıy ekonomıkalyq aımaq quryldy. 1996 jyldyń 26 qańtarynda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar týraly» QR-nyń Zańyna sáıkes Aqmola Arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy (1996-1999 jj.), sosyn «Astana – jańa qala» AEA (2001-2027 jj.) qurylady. Osy negizde Astanany Eýrazıadaǵy iri qarjy ortalyqtarynyń birine aınaldyrý josparlanǵan. 8-Astana ekonomıkalyq forýmynda Nazarbaev Astanada qurylatyn qarjy ortalyǵy Qazaqstan «qarjy ınfraqurylymynyń ortalyǵyna», odan ary Ortalyq Azıanyń «qarjy ortalyǵyna» aınalady dep málimdegen. 2015 jyldyń jeltoqsan aıynda Elbasy Nursultan Nazarbaev tarıhı bastama – «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn (AHQO) qurý týraly Konstıtýsıalyq zańǵa qol qoıyp, 2016 jyldan bastap Ulttyq bank pen oǵan baǵynyshty mekemeler Astanaǵa kóshti.

Bıylǵy Astana ekonomıkalyq forýmynyń ashylýynda sóz sóılegen Elbasy Qarjy ortalyǵynyń 5 shildede ótetin resmı ashylýyna álem jurtshylyǵyn shaqyrdy.

Bir apta burynǵy Qytaıǵa memlekettik sapary aıasynda osy eldiń bıznes kapıtandarymen kezdesken Elbasy Nursultan Nazarbaev «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń jumysy týraly aıtyp, «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy, Halyqaralyq jasyl tehnologıalar jáne ınvestısıalyq jobalar ortalyǵy, Halyqaralyq IT-startaptar tehnoparkin iske qosý aıasynda halyqaralyq saýda men qyzmetterdi ilgeriletýdi keńeıtý de nazarǵa alynǵanyn jetkizgen.

Postkeńestik keńistikte tuńǵysh ret aǵylshyn quqyǵynyń qaǵıdattary engizilip, qarjy ortalyǵynyń resmı tili aǵylshyn tili bolyp belgilendi. AHQO-nyń negizgi mindetteri qarjylyq qyzmet salasynda ınvestısıalaý úshin tartymdy orta qurý arqyly el ekonomıkasyna tikeleı shetel ınvestısıalaryn tartýǵa járdemdesý, Qazaqstan Respýblıkasynyń baǵaly qaǵazdar naryǵyn damytý, onyń halyqaralyq kapıtal naryqtarymen yqpaldasýyn qamtamasyz etý bolyp tabylady. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy arqyly bolashaqta Qazaqstan álemniń 20 aldyńǵy qatarly qarjy ortalyǵynyń qataryna enýi kózdelgen.

Kelisim men beıbitshilik qalasy

1998 jyly IýNESKO sheshimi Astana qalasyn «Beıbitshilik qalasy» degen ataýǵa saı dep tanyp, medalmen marapattady. Brazılıada ótken dúnıejúzilik baıqaýda álem boıynsha 12 jas qalanyń ishinen Astana joǵary ataqty ıelendi. Astana zamanaýı, gúldengen Qazaqstannyń sımvolyna aınaldy jáne búkil eldiń damýy úshin basty flagman retinde áreket etýde. Odan beri  qaraı Astana álemdik aıtýly oqıǵalardyń jarshysyna aınaldy. Atap aıtqanda  2010 jylǵy EQYU Samıti, Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sıezeri, Sırıa jónindegi Astanalyq prosesi, IYU, SHYU, TMD, UQSHU, TMYK, «EKSPO-2017»  Halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesi sıaqty mańyzdy oqıǵalar ótti. Túrli forýmdar tipti dástúrli túrde jyl saıyn uıymdastyrylyp keledi. Qysqa merzim aralyǵynda Astana ózin óńirlik jáne jahandyq máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan birqatar bastamalar men jahandyq mańyzy bar is-sharalardy ótkizý orny retinde tanytty.

Mıllıoner qala

Astanadaǵy turǵyndar sany 20 jyl buryn 290 myńdaı bolǵan. İshki kóshi-qon esebinen bas qalamyzǵa qonys aýystyrǵandar sany 1999 jyldan bastap qarqyn aldy. Sol jyldary elimizdiń túkpir-túkpirinen Elordaǵa 62 myńǵa jýyq adam kóship  kelgen. Sonaý 2013 jyly Elbasy «Astana halqynyń sany mıllıonǵa jetken shyǵar dep oılaımyn» dep mıllıonnan alǵashqy bolyp sóz etken. Osy sózinde ol Qazaqstanǵa mıllıon turǵyny bar birneshe qala qajet ekenin aıtqan. 2016 jyly 5 shildede Astana ákimdigi Astananyń mıllıonynshy turǵyny ómirge keldi dep málimdedi. 2018 jyly 1 mamyrdaǵy statısıka boıynsha Astana halqynyń sany 1 030 577 adam. Alaıda Astananyń irgesindegi eldimekender men eldiń ár túpkirinen kelgen jumys kúshteri jáne stýdentter bul sanaqta joq.

Mádenı Astana

Árıne mıllıon turǵyny bar qalanyń mádenı ómiri aıtarlyqtaı ózgeshe. Qala halqyna qyzmet etip jatqan K.Báıseıtova atyndaǵy ulttyq opera jáne balet teatry, Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq mýzykalyq-dramalyq teatry, M.Gorkıı atyndaǵy orys dramalyq teatry osy salada aıtarlyqtaı eńbek etip jatyr. Qalanyń mádenı-aǵartý oryndaryna, sonymen birge, Kongres-holl, Jastar saraıy, Prezıdenttiń Mádenıet Ortalyǵy, «Shabyt» shyǵarmashylyq saraıy, Beıbitshilik jáne kelisim saraıyn jatqyzýǵa bolady. Báıterek monýmenti qalanyń basty sımvoly bolyp sanalady.

Astanada ótken jyldyń ózinde 9926 mádenı is-shara ótkizildi, 2017 jyly ótkizilgen mádenı sharalardyń barlyǵy derlik halyqaralyq «Astana EKSPO-2017» mamandandyrylǵan kórmesine arnaldy.

Astana stýdentter qalasy

Astana jas qala bolsa da Qazaqstannyń jetekshi joǵary oqý oryndary ornalasqan. Astanada eń alǵashqy bolyp Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti ashyldy. Selınograd ınjenerlik-qurylys ınstıtýty men Selınagrad pedagogıkalyq ınstıýtynyń birigýi negizinde qurylǵan ýnıversıtette qazir 16 myńǵa jýyq stýdent oqıdy. Oqý orny quramynda bakalavrıatta - 61 mamandyq, magıstratýrada - 64 mamandyq, Ph.D doktorantýracynda - 29 mamandyq boıynsha mamandar daıarlanýda. Al, Sáken Seıfýllın aty berilgen agrotehnıkalyq ýnıversıtette qazir 12 myńǵa jaqyn stýdent bilim alady. Qazirgi ýaqytta ýnıversıtette 44 kafedra jumys isteıdi. Segiz fakúltette on myńnan astam stýdent bakalavrıattyń 37 mamandyǵy, magıstratýra 31 mamandyq jáne PhD doktorantýra  9 mamandyq boıynsha oqytylady.   Astana memlekettik medısına akademıasy  bolsa, dáriger mamandar daıarlaıtyn memleket joǵary oqý orny. Al, Astanada 2010 jyly Nazarbaev ýnıversıteti ashyldy. Sondaı-aq Elordada túrli mamandyqtarda baǵyttap oqytatyn birneshe kolej ben tehnıkým bar. Qazirgi tańda Astanada 90 myńǵa jýyq stýdent oqıdy.

Astana áýejaıy

Astana qalasynyń áýejaıy 1931 jyly kishigirim ushaqtarǵa qyzmet kórsetý úshin ashylǵan. 90 jyldan beri jumys istep kele jatqan áýejaı Eýrazıadaǵy eń zamanaýı áýejaılardyń birine aınaldy. Onda táýlik boıy alys jáne jaqyn shetel aımaqtaryna ushatyn 80 shaqty ushaqqa qyzmet kórsetiledi. 1948 jyldan bastap aýyr ushaqtardy qabyldaı bastaǵan áýejaı 1956 jyly táýlik boıy jumys rejımine kóshti. Búginde Astana áýejaıy áýe kemelerdiń barlyq túrlerin shekteýsiz qabyldaı alady. Astanalyq áýejaıdy damytý jumystary IATA (Áýe qatynasynyń halyqaralyq qaýymdastyǵy) jáne IKAO (Azamattyq avıasıanyń halyqaralyq uıymy) halyqaralyq standarttaryna sáıkes júrgiziledi.

2017 jyldyń 31 mamyrynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Astana áýejaıynyń jalpy aýdany 47 myń sharshy metr bolatyn jańa termınalyn ashty. Jańa termınal jylyna 5 mln. jolaýshyny qabyldaıdy. Eski ǵımaratpen birge atalǵan kórsetkishti 8,2 mln jolaýshyǵa deıin jetkizýge múmkindik bar. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń  2017 jylǵy 20 maýsymdaǵy № 381  qaýlysyna sáıkes Astana halyqaralyq áýejaıyna QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń esimi berildi.

Astana eskertkishter qalasy

 2001 jylǵy 18 mamyrda Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń pármenimen «Kúltegin» eskertkishiniń kóshirmesi Elordamyzǵa jetkizildi. Astanada budan da bólek kóptegen estetıkalyq jáne tarıhı eskertkishter bar. Biz joǵaryda atap ótken Táýelsizdik monýmenti, Qazaqtan tarıhyndaǵy Otan qorǵaýshylaryna, erjúrek batyrlaryna Astana qalasyndaǵy «Otan Ana» monýmenti, Astana qalasyndaǵy Asharshylyq qurbandaryna ornatylǵan eskertkish solardyń biri. Parsylardyń Kır patshasyn jeńgen «tórt qubylanyń tutas bıleýshisi» atanǵan saq hanshaıymy Tumar hanshanyń (Tomırıs) músini alyp buqanyń ústinde beınelengen «Jer ana» atty monýmentte ornalasqan eskertkish te aıryqsha.

Sondaı-aq, Astanada batyrlar jáne qazaq ádebıetine, mádenıetine ólsheýsiz úles qosqan tulǵalardyń da eskertkishteri kóp. Kereı men Jánibek, bıler, Abylaıhan, Kenesary han, Abaı, Jambyl, Qurmanǵazy, Jaıaý Mýsa, Seıfýllın, Pýshkın eskertkishteri bar. Oǵan qosa, Aldar kóse, Qańbaq shal, Maqta qyz, Qojanasyr, Kún astyndaǵy kúnikeı qyz sıaqty ertegi keıipkerlerine de eskertkish qoıylǵan.

Astanadaǵy Qonaev kóshesindegi Astana qalasyndaǵy qoladan jasalǵan qos ǵashyqtyń músini máńgilik mahabbat sımvolyn sıpattaıdy. Sonymen qatar Astana qalasynyń ǵashyqtar saıabaǵynda «Altyn júrek» músini beınelengen.

Astana bolashaqtyń, jastardyń qalasy

Astana eń aldymen, jastar qalasy. Elorda turǵyndarynyń sanyn elimizdiń barlyq aımaqtarynan bilimge talpynyp, jumys izdep, arman qýyp kelgen jigitter men qyzdar eselep ósirýde. Olardyń bir-birimen tanysyp, júrekteri tabysyp, shańyraq quryp jatqany elimiz ben qoǵamnyń irgetasyn nyǵaıtyp jatqanynyń belgisi. Astananyń búgingi ajaryn jastardyń keskin-kelbet, bet-beınesi, ómir salty, armandarymen salystyrý lázim. Ekeýine de jastyq jiger, albyrttyq, talpynys, jańasha oılaý erkindigi, sulýlyq pen symbat tán. Astana – bolashaqtyń qalasy, mádenıettiń oshaǵy, ǵylym men bilimniń ordasy bolyp tabylatyn jas qala, barshamyzdyń arman qalamyz. Elimizdiń kógildir týy jelbiregen táýelsizdigimizdiń ordasy.

Astana ártúrli tarıhı taǵdyr taýqymetimen elimizge taban tiregen ózge halyqtardyń da mekeni. Astana  - bizdiń ortaq shańyraǵymyz.  Astana óziniń jańa tarıhynda ózge ulttardy ǵana emes, búkil adamzatty beıbitshilik pen kelisimge shaqyryp otyr jáne shaqyra bermek Eýrazıa júreginde ornalasqan Astana qalasynyń jańa tarıhy –  bul táýelsizdik tarıhy, bul memlekettilik tarıhy, bul ulttyq tarıh. Al Astana qalasynyń qurylysy - tól tarıhymyzdyń jańa betterin quraıdy. 22 paıyzy jastar bolyp tabylatyn qalanyń Úshten bir bóligi bıznespen aınalysatynyn da aıta ketý kerek.

Astanaǵa Nazarbaevtyń atyn berý bastamasy

Astana qalasyna prezıdent Nazarbaevtyń atyn berýdi 2008 jyly depýtat Sát Toqpaqbaev alǵashqy bolyp kóterdi. Ony Qýanysh Sultanov qoshatdy. Keıin Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵynda da depýtattar qalaǵa prezıdent atyn berýdi aıtyp qaldy.

2016 jyly qarashada QR Parlamenti palatalarynyń birlesken otyrysynda «Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵy Qazaqstan jetistikteriniń deklarasıasyn» qabyldaǵannan keıin Májilis depýtaty Qýanysh Sultanov taǵy da Astana qalasyna Nursultan Nazarbaevtyń atyn berýdi usyndy. Qýanysh Sultanov bastama kótergen soń Bekbolat Tileýhan sıaqty depýtattar qoldaǵan bolatyn. 2013 jyly Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi Sultan Sartaev elordany «Nursultan qalasy» dep ataýdy usynǵany taǵy bar.

Elbasy – Astananyń avtory hám sáýletshisi

Astanaǵa prezıdent Nazarbaevtyń aty berilmese de Astana men Nursultan Ábishulynyń esimin bólip qaraý múmkin emes. Astanada prezıdent aty berilgen «Nazarbaev ýnıversıteti», Nazarbaev atyndaǵy mádenı ortalyq, Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasynyń kitaphanasy, «Nursultan Nazarbaev» atyndaǵy halyqaralyq áýejaı bar.

Iá, Astana – Elbasynyń tól perzenti. Elbasy – Astananyń avtory hám sáýletshisi. Astana Kısho Kýrokava men Nursultan Nazarbaevtyń qoltańbasy.  Erke Esil jaǵasynan boı kótergen jańa Astananyń qurylysy álemdik qaýymdastyq aldyndaǵy Elbasy qaıratkerligi men kóregendiginiń parqyn aıǵaqtaı tústi. Eń áýeli, Astana – elimizdiń memlekettik qaýipsizdiginiń kepili.

El úkimeti 2014 jyldyń ózinde As­tanany 2050 jylǵa deıin álemniń eń úzdik qalalarynyń ondyǵyna kirgizý mindetin qoıǵany málim. Qala qazirgi kezde birtindep, júıeli túrde sol kózdelgen maqsatqa qaraı ilgerilep keledi. Astana qalasynyń mereıtoıy qutty bolsyn!