Birneshe aı buryn ǵana jazýshy Ábdi-Jamıl Nurpeıistiń «Týǵan anańdaı, qaıran, týǵan jer» degen essesin oqyǵanbyz. Qalamger «Aral tipti kónbis. Tipti tózimdi. Zaman qansha ózgerdi. Qoǵam da, adamdar da jantalasyp ózgerip jatyr. Apyraı, biraq Aral ózgermeıdi. Qudaıdan da, adamdardan da úmit úzgesin eshkimnen eshteńe dámetpeıdi», dep sıpattaǵan Araldyń ashshy taǵdyry júrekti syzdatqan sonda. Biraq, Aral ózgerip keledi eken... Úmitsiz emes.

Biz Araldy eki nársemen este saqtaǵan edik. Biri aqyn Syrbaı Máýlenovtyń

«Teńizge jalpy halyq bop,

Jasaıdy endi ıelik.

Jatqandaı Aral balyq bop,

Poezǵa jedel tıelip», - dep jyrlaıtynyndaı mektepte oqyǵan «Tarıh» páninen biletin «Maıdan úshin 12-16 saǵat jumys istep, soǵys shebine jáne  Orlovqa qamqorlyq retinde mıllıondap aqsha aýdaryp, myńdaǵan tonna balyq pen tuz jóneltetini bolsa, ekinshisi kún saıyn asqa qatatyn tuz. Sol aty máshhúr Araldy kórý búgin násip boldy. Aral degende keshegi arnasynan jyrylyp qalǵan Qamystybas, el aýzyndaǵy Qambash kóline bardyq. Qambash jaǵasynda Qyzylorda oblysynyń ákimdigi «Balyqshylar sletin» ótkizdi.

Aralǵa jetý

Astanadan bet alyp, «Qorqyt ata» áýejaıyna qonǵanda kútip alǵan ákimdik qyzmetkerleri óz óńirlerin aıtyp emes, kórsetip maqtanatynyn dáleldedi. Qyzylordadan shyǵa sala «Abzal ı K» kompanıasynyń demeýimen gúldenip turǵan qala irgesindegi Naǵı İlıasov aýylyn kórsetti. Kúrish egýmen, óndirýmen aınalysatyn aýyl turǵyndaryna ne kerektiń bári bar. Jaǵdaıyn jasap qoıǵan aýyldyń óz balasy, búginde Parlament Májilisinde depýtat Abzal Eralıev. Naǵı İlıasov – Qyzylorda qalasynan 50 shaqyrym qashyqtyqta, aýdan ortalyǵy Tereńózek kentiniń ońtústik-shyǵysynda Shirkeıli kanalynyń jaǵasynda ornalasqan aıadaı aýyl eken. Bizdi aýyldyń ákimi, Táýelsizdiktiń túıdeı qurdasy Saǵadat  kútip alyp  tanystyrdy. Sovet-Fashıst soǵysynda ot keship kelip, aýylǵa aıamaı terin tókken Naǵı İlıasov esimin ıelengen eldi mekende janǵa kerektiniń bári bar. Mektep, meshit, mádenıet úıi, dúken, sporttyq keshen, myńdaǵan túp aǵash pen alýan túrli jaınaǵan gúl. Memleketpen áriptestik aıasynda kásipker qarjysymen gúldenip, aýylyń qaısy dese mynaý deıtindeı menmundalap-aq tur. Ony tipti aýyl ımamy da rastady. Erekshe kózimizge túsken ǵımarat meshittiń dál irgesine salynǵan aýyl ákimdigi ǵımaraty. Kúrish sabaǵy pishinimen kókke boı sozyp tur.

Aralǵa bet alǵan jolda keshki shapaqpen Qorqyt ata memorıalyna buryldyq. Samalmen qobyz úni qulaqqa jetip, Syrdyń sýy syrlanyp aqty. Duǵamyzdy jasap, joldy jalǵadyq. «Batys Qytaı, Batys Eýropa» magıstraly boılaı salynǵan Qyzylordanyń qońyr dalasynda qarańǵy túndi ortalap baryp, on ekide Aralǵa jettik. Qamystybas aýyly irgesindegi Qambash emdeý-saýyqtyrý ortalyǵyna jete sala Araldyń balyǵynan dám tattyq.

Qambash jaǵasyndaǵy toı

Toı tańmen dúbirlep bastaldy. Sahnalandyrylǵan qoıylym sátti shyqty. Kól betinde oınaq salǵan qaıyq pen kater, shattanǵan bala men masat kóńildi eresek jurt. Sáni de, saltanaty da kelisip turǵan kıiz úı. Sletta arnaıy kórme men fotobaıan da uıymdastyrlǵan. Tipti «Altyn balyq» ta qarmaqqa tústi.  «Balyqshylar sletin» Qyzylorda oblysynyń ákimi Qyrymbek Kósherbaev ashty. Óńirdegi bes jarym jyldan bergi ákim kele sala eńbekshi jurtqa kóńil bólip, mán bere bastaǵan. Onyń dáleli 4 jyldan beri dástúrli ótip kele jatqan «Malshylar sleti», «Balyqshylar sleti» sıaqty qara terin tógip, qıyrshyq qummen, tymyrsyq kúnmen, aıaýsyz aıazben, máńgilik boranmen alysyp ǵumyr keship jatqan eńbekshilerdiń basyn qosyp, marapat beretin saltanatty jıyndar. Jıyn emes-aý, torqaly toı.

2 aı buryn ótken «Malshylar sletin» jazǵanbyz. Al, búgingi «Balyqshylar sleti» tipten bólek. Arnaıy qonaqtar qatarynda Parlament Májilisiniń depýtaty Baqytbek Smaǵul men Gennadıı Shıpovskıh, eks depýtat, Qoǵam jáne Memleket qaıratkeri Nurlan Ónerbaev, ázil-syqaqtyń tarlany Baýyrjan Ibragımov bar. Odan tys sharaǵa arnaıy qatysýǵa Melıorasıa jáne sý sharýashylyǵynyń eks-mınıstri Qypshaqbaev Narıman Qypshaqbaıuly, balyq sharýashylyǵynyń eks-mınıstri Sarjanov Qudaıbergen, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń múshesi, ekolog-jazýshy Saılaýbaı Jubatyruly, sonymen birge, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń, Halyqaralyq Araldy qutqarý qorynyń Qazaqstandaǵy atqarýshy dıreksıasynyń, Respýblıkalyq Aýyl sharýashylyǵy salasynyń kásipodaqtar qaýymdastyǵynyń, «Kazrybhoz» balyqshylarynyń qoǵamdyq birlestikteri men balyq sharýashylyǵy sýbektileriniń respýblıkalyq qaýymdastyǵynyń jáne Reseı Federasıasynyń ókilderi, Reseı Federasıasy, Jambyl, Aqtóbe, Túrkistan, Mańǵystaý oblystary delegasıasy kelgen.

Saltanatty jıyndy ashqan oblys ákimi Kósherbaev:

«Ótken jyly Ortalyq Azıa elderi ókilderiniń qatysýymen Qyzylordada uıymdastyrylǵan birinshi Aral halyqaralyq turaqty damytý forýmy barysynda Halyqaralyq Araldy qutqarý Qorynyń qurylǵan kúni 26 naýryz - «Aral teńiziniń kúni» bolyp jarıalandy.

Bıyl biz Halyqaralyq Araldy qutqarý Qorynyń 25 jyldyǵy aıasynda alǵash ret 26 naýryz - «Aral teńiziniń kúnin» oblysta  saltanatty túrde atap óttik.

Elbasynyń bastamasymen júzege asqan «Ǵasyr jobasy» atanǵan Aral teńiziniń soltústik bóligin saqtaý joba aıasynda birinshi kezekte atqarylǵan aýqymdy sharalar nátıjesinde, Aral óńiriniń ata kásibi - balyq sharýashylyǵy salasy jańa deńgeıge kóterilip, qarqyndy damýda.

Búginde Aral teńizinen jylyna 8 myń tonna balyq aýlanyp, jergilikti balyq óńdeý zaýyttarynda óńdelýde.

Óńdelgen Araldyń balyqtary Reseı, Grýzıa, Danıa, Polsha, Ázirbaıjan, Qytaı elderine eksporttalýda», - dep baıandady óńirdegi balyq sharýashylyǵy jaıyn.

El esimin bilýge tıis balyqshylar

Biz slettiń shyn mánindegi basty qonaqtary, oblys ákiminiń óz qolynan marapat alǵan balyq sharýashylǵynyń «batyr esimderin» tolyq jarıalaıyq:

Úzdik balyqshy Izaev Jasulandy sózge tarttyq. Balyq aýlaýdyń qyry men qıyndyǵyn suradyq. Qaratereń aýylynyń turǵyny balyq aýlaýmen 10 jyl boıy aınalysyp keledi eken. Mamyr-maýsym aılarynda qarmaqqa balyq kóp tússe, kúz aılarynda qorjyny qalyń bolatyn kórinedi. Aıyna 3 tonnaǵa deıin balyq aýlaıtyn Jasulan Kishi Araldyń aıdynynda 30 km-ge deıin dendep kirip, aý quratynyn baıandady. Ótken jyly alǵys hat alǵan ol óz kásibin súıemin deıdi.

«Barsa kelmes» búginde «ólse tirilmes»

Slet kórmesin aralap júrgen Ulanbaı Muqanov aqsaqal Araldyń jarty ǵasyrdan bergi kóne tanysy. Oblystyq tabıǵı resýrstar ınspeksıasynda qyzmet etip zeınetke shyqqanyn aıtqan ol, Aral týraly tereń syr shertti. Qaırandap qalǵan keme, qumy ushqan teńiz taǵany tragedıanyń bitkeni emes eken. «Barsa kelmeste» 100 shaqty ǵana qulan bar deıdi Ulanbaı qarıa. Sony ósire almaı otyrmyz dep ashynady. Keshegi aıdyny shalqar jatqan Araldyń taǵanynda búgin tattanǵan kemeniń qańqasy qalsa, erteń «Barsa kelmestiń» myń bir qupıaǵa toly tabıǵaty, Qyzyl kitaptaǵy janýarylary qaǵaz betinde ǵana qala ma dep qaýiptenedi.

Aral aıdynynan ǵana emes qazaǵynan da aıyryla jazdaǵan

Konserttik baǵdarlama jalǵasyp jatqanda oblys ákimi Qyrymbek Eleýuly senarısyz sóılep, halyqty merekemen  quttyqtady. Eli etene jaqsy kóretin ákim óz sózinde jurt bilmeıtin bir jaıdyń basyn ashty. 

«Prezıdenttiń kómekshisi bolyp júrgenimde Memleket basshysynyń ústelinen eki qujat kórip edim. Ol Úkimet daıyndaǵan «Qyzylorda oblysyn tartý» jáne «Aral qazaqtaryn kóshirý» týraly qaýly. Elbasy eshqaısysyna da kelisken joq. «Qasıetti, kıeli jer. Qıynshylyq bar bolsa da qoldaımyz» dedi. Ol kezde memlekette aqsha da joq, ınflásıa 2400 paıyz. Aılyq joq, zeınetaqy joq, áleýmettik tólem joq. Memlekette búdjette aqsha joq boldy. Dúnıejúzilik bankten zaım alyp, SARATS-tyń birinshi kezeńine kirisip ketkenbiz. Nátıjesin kórdińizder. Sondyqtan balyqshylarymyzdyń mártebesin, qoǵamdaǵy moraldyq ornyn kóterý úshin jańa jobalardy iske asyryp, osy sletterdi ótkizip otyrmyz. Araldyń balyqshylarynyń eńbegin eshteńemen salystyrýǵa bolmaıdy. Qystyń kúni muzdyń ústine shyǵyp, muzdaı sýǵa salǵan qolyn demimen jylytyp júrgen adamdardy kórgende basymdy ıemin. Aralymyz jasaryp, jańara bersin» - dedi oblys ákimi turǵyndarmen búkpesiz áńgimesinde. Jınalǵan jurt toıdy joǵary baǵalap, balyqshylardyń osyndaı toıy ótkeni Araldyń aıdyny tolǵany desti.

Aral qalasynan 100 km ketip qalǵan aıdyn qazir 17 km ǵana alysta

«Alǵashynda Aralda balyqtyń bir túri ǵana qalsa, SARATS jobasy birinshi kezeńi jumysynan keıin qazir 27 túri bar. Onyń ústine balyq aýlaý jylyna 8 myń tonnaǵa jeıin jetti. SARATS II jumysy aıasynda 6 joba iske asady. Onyń ekeýi Dúnıe júzilik bankpen birlesip júzege asyrylady. Sonyń aıasynda 17 myń tonnaǵa jetedi dep otyrmyz.  Aral óńirinde buryn 4 balyq óńdeý zaýyty bolsa, sońǵy 10 jyl ishinde taǵy tórt balyq óńdeý zaýyty iske qosyldy. Atamekeni Araldan kóship ketken, Qapshaǵaıdaǵy, Alakóldegi, Kaspıdegi balyqshylar qazir qaıtyp oralyp jatyr. Eldi mekenderde olarǵa kerekti áleýmettik ınfraqurylymǵa respýblıkalyq, oblystyq búdjetterden qarjy bólinýde. Aralǵa avtomagıstral, temir jol salyndy. Gaz keldi». Jýrnalıserge bergen brıfıńinde oblys ákimi Araldy qalpyna keltirý týraly jumys jaıynda osyndaı statısıka aıtty.

 «Aǵymdaǵy jyly naýryz aıynda Úkimet basshysy Baqytjan Saǵyntaev Aral balyq óndeý zaýytynda bolǵanda oblystyń balyq sharýashylyǵynyń jaǵdaıy jáne Aralda ótken arnaıy májiliste «Syrdarıa ózeniniń arnasyn retteý jáne Aral teńiziniń soltústik bóligin saqtaý» - SARATS jobasynyń ekinshi fazasynyń iske asyrylý barysy keńinen talqylandy.

Nátıjesinde, SARATS jobasynyń ekinshi fazasynyń  4 komponentin respýblıkalyq búdjet esebinen iske asyrý jóninde sheshim qabyldandy.

Búginde Qyzylorda sý torabyn keshendi jóndeý, Jalaǵash, Qarmaqshy aýdandarynda ózenniń qorǵanys bógetterin nyǵaıtý jáne arnasyn túzetý, Qazaly aýdanynda Birlik eldi mekeni tusynda kópir salý boıynsha jumystar bastalyp ketti.

Sonymen qatar, balyqshylardyń ótinishi boıynsha Kókaral bógetin nyǵaıtý jáne «Qarashalań» men «Tushshy» kólderiniń tusynda ózenniń atyraýyn qalpyna keltirý jóninde de tıisti sheshimder qabyldandy.

Bul sharalar - Kókaral bógetin nyǵaıtýǵa, Soltústik Aral teńiziniń sý aınalymyn qalyptastyrýǵa, teńizdiń tuzdanýyn tómendetýge jáne balyqtardyń Úlken Aral teńizine ketýin azaıtýǵa múmkindik beredi», - dep málimdedi oblys ákimi Araldy qutqarý jumystary jaıynda.

Slet sońynda Qamystabas aýylynyń bir turǵyny mol dastarhanyn jaıyp jýrnalıserdi qonaq etti. Araldyń arǵy-bergi tarıhynan áńgime shertti. 8 Keńes Odaǵynyń batyry, 21 Sosıalısik Eńbek Eri, 2 Memlekettik syılyqtyń laýreaty shyqqan Araldyń qaı turǵyny bolsa da erekshe maqtan tutatynyna kýá boldyq. Qambash kólinde júzdik. Araldyń taǵanyn kórýge jol alys boldy. Aral qalasyna jolaı soǵyp, balyq óńdeý zaýyttaryn kórýge ýaqyt qysqa boldy. Joǵaryda sózin keltirgen Ábdijámil Nurpeıistiń ádebı úıin de kóretin edik.  Báribir de, Aralǵa jasaǵan saparymyz uzaq este qalatyn boldy. Biz de ishteı «Jasaryp, jańara ber Aral!» dep duǵa tilep qaıttyq.