Keshe Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Elordada «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy resmı túrde ashyldy. Qazaqstan elordasynyń 20 jyldyǵyna oraılastyrylǵan «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń resmı ashylý saltanatty rásimine álemniń 50-ge jýyq eliniń ókilderi qatysty. Olardyń qatarynda shet memleketterdiń basshylary da bar. Olardyń ishinde Abý-Dabıdiń taq murageri, Tájikstan Prezıdenti, halyqaralyq uıymdardyń basshylary bar.

«Qatysýshylardyń qolaılylyǵy jáne qor naryǵyn damytý úshin joǵary tehnologıalyq ınfraqurylymy bar "Astana" halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bırjasy quryldy. Oǵan amerıkalyq NASDAQ bırjasy men Shanhaı qor bırjasy qatysady. Naryqtyq kapıtalızasıa boıynsha olar álemde 2 jáne 4 orynǵa ıe. Qazirgi tańda AHQO bırjasynda 14 jergilikti jáne halyqaralyq brokerler bar. Olardyń aktıvteri 34 mıllıard dollardy quraıdy. Bul san aldaǵy ýaqytta ósetin bolady», - dedi Prezıdent AHQO ashylýynda sóılegen sózinde.

Ótken jyly 173,4 gektar aımaqty alyp jatqan kórme aýmaǵynda «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy qurylyp, Ulttyq bank tóraǵalyǵyn atqarǵan Qaırat Kelimbetov ortalyqqa basshylyqqa kelgen. Ortalyq resmı túrde jumysyn bıyl qańtardyń birinen bastady. AHQO-ny qarjylandyrýǵa qazynadan 2017 jyly 13 mln dollar bólinse, 2018-2020 jyl aralyǵynda, ár jyly 20 mıllıon AQSH dollarynan qarastyrylyp otyr. Alǵashqy ýaqytta qar­jylyq qoldaý kórsetilgenimen, keıinnen qarjy ortalyǵy óz shyǵynyn ózi óteıtin bolady. Kelisimge sáıkes, AHQO bırjasy aksıasynyń 25%-yn Shanhaı qor bırjasy ıelendi. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń negizgi bes strategıalyq baǵyty — ortalyq Kapıtal naryǵy, Aktıvterdi basqarý men Private Banking, Islam qarjylandyrýy jáne Jańa qarjylyq tehnologıalarǵa basymdyq bermek.

Tipti, Reseıdiń ózinde joq «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn (AIFC) qurý ıdeıasy alǵash 2015 jyly «100 naqty qadam» baǵdarlamasynda atap kórsetilgen edi. 2015 jyldyń jeltoqsan aıynda Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurý týraly konstıtýsıalyq zańǵa qol qoıdy. «Halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurý barysynda biz Dýbaıdyń tájirıbesin negizge alýymyz kerek. Sol eldiń ınvestısıalyq rezıdenttik prınsıpin engizýimiz qajet, al klıenttik qarym-qatynasty normatıvti-quqyqtyq, kelisim-sharttyq retteýge almastyrý kerek. Men Dýbaı sheıhymen sóılestim, ol jaqta bizdiń delegasıa da bolyp qaıtty. Endi biz almasqan tájirıbemizdiń arqasynda birge quramyz. Bizdiń ortalyqta óz zańdylyǵymyz bolady jáne bári sheteldik quqyq boıynsha júrgiziledi», - dep málimdegen bolatyn prezıdent Nursultan Nazarbaev 2015 jyly ótken Úkimet otyrysynda. Aıta ketsek, Álemdik tabysty analogtardyń biri 2004 jyldan bastap jumys jasap kele jatqan Dýbaı qalasyndaǵy qarjy ortalyǵy bolyp tabylady.

Al, búgin Memleket basshysy Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sooronbaı Jeenbekovpen, Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Emomalı Rahmonmen, Ózbekstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Shavkat Mırzıóevpen birge «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń ashylýyna arnalǵan sıfrlandyrý kórmesin aralap kórdi.

Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń sot júıesi de ózgeshe. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy aǵylshyn zańnamasy boıynsha jumys istemek. English law nemese brıtan zańy, aǵylshyn jalpy zańdylyǵy dep atalatyn quqyqtyq negizdeme – Anglıa men Ýelstiń, Brıtanıa qolastynda bolǵan elderde jáne AQSH-ta paıdalanylatyn quqyqtyq júıe. Bul týraly «Jahandyq jáne aımaqtyq qarjy ortalyqtarynyń arasynda básekelestiń bási óte qatal. Sondyqtan biz ınvestorlarǵa úlken jeńildik jasaımyz. Olar negizgi salyq túrlerinen 50 jylǵa bosatylady. Biz mundaı qadamǵa sanaly túrde baryp otyrmyz. Áıtpese básekelestikke tótep bere almaımyz. Al Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń ınfraqurylymy men retteý tetigi Brıtan quqyǵyna negizdeledi. Qazir álemdegi qarjy, saýda, bıznes salasyndaǵy kelisimderdiń 80 %-y kelispeýshilik týǵan jaǵdaıda London sotyna júginedi. Óıtkeni bul sot álemdegi eń qatal ári ádil sot. Sondyqtan oǵan ınvestorlar men kompanıalar kúmánsiz senedi. Osyǵan baılanysty biz Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń jumysyn júrgizýge Brıtan quqyǵyn tańdap otyrmyz. Bul Astanada Brıtan sotynyń aýmaǵy bolady degen sóz», - dep tanystyrǵan edi AHQO atqarýshy dırektory Saıasat Nurbek.

 «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy 2030 jylǵa deıin 30 mlrd dollar kóleminde ınvestısıa tartady dep josparlanǵan. Ortalyq Azıa men Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aýmaǵyndaǵy qarjy habyna aınalady dep kútilgen AIFC-di halyq qalaı qabyldady? «Astana EXPO – 2017» keshenindegi arnaıy ekonomıkalyq aımaq nesimen ózgeshe? Ekonomıkalyq aýyrtpalyq bola ma? Álde qazynamyzdy qampaıta ma? Dýbaı modeli boıynsha jumys isteıtin ortalyqtyń bolashaǵy qandaı? Degen saýaldarǵa jaýap izdep kórgen edik.

Qazybek Dáýitáli. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty, fılosofıa magıstri,

 «Reseı ǵylym akademıasy  Memleket jáne quqyq ınstıtýty»-nyń  doktoranty:

ASTANA - QAZAQ ÓRKENIETİNİŃ SIMVOLY hám "álemdik astana" mısıasy

Máskeýlik taksıster maqtap qoıady, "bizdikiler Moskva-Sıtıdi áli salyp bite almaı jatyr, al Qazaqstan tutas qala turǵyzyp aldy" dep. Astanany meńzegeni, árıne. Ózi orys, ózi máskeýliktiń bulaı aǵynan jarylýy sırek kezdesetin jaǵdaı...

Áneýkúni, otbasymmen Moskva-Sıtıge barýdyń joly túsken edi. Qurylys krandary aldamapty. Oryndarynda tapjylmaı, áli jumys istep tur eken. Ideıa 1991 jyly kóterilgenmen, irgesi 1998 jyly ǵana qalanyp bastalypty. Attaı 20 jyl. Astananyń túıedeı qurdasy. Biraq, nátıje ár túrli. Biz "qalashyq" emes, "qala" turǵyza aldyq. Táýelsizdigin jańa alyp, esin jıyp úlgire almaı jatqan postkeńestik elder úshin synaǵy men sımvoldyq maǵynasy qatar órilgen kúmándi bastama edi. Aqtaldy. Elbasynyń eńbegi jandy, eldiń úmiti oryndaldy. Sol qarjyny - korrýpsıamen qalaı jep qoıǵanymyzdy da bilmeı qalar ek. Qaıyrly iske jumsaldy.

Búgingi Astana kópfýnksıonaldy qalaǵa aınalý múmkindikterin tabandap keńeıtý ústinde. Álide atqarylar sharalardyń tizimi jeterlik. Osylardyń ishindegi "saıası sheshimderdi qabyldaý" men "halyqaralyq qarjy" ortalyǵy mártebesi qalany damytýdyń jetekshi baǵyttary retinde qalyptasyp otyr.

Kez-kelgen qalanyń - astanaǵa, al jekelegen el astanasynyń - álemdik astanaǵa umtylýy órkenıet qalyptastyrýshy zańdylyq ("faýsttyq" batys jaqtyra bermeıtin O.Shpenglerdiń oı-túıini). Osy kúni Sıngapýr, Shanhaı, Taıvan sekildi azıalyq qalalar erkin qarjy aǵysyn ornata alý retine qaraı "álemdik astanaǵa" mártebesin ıemdenip otyr.

"Álemdik astana" - órkenıettiń fenomeni hám dáleli. Sondyqtanda Astanaǵa "qazaq órkenıetiniń" sımvoly retinde qaraý irgeli másele. Bozbala Astananyń armany men qıalyna - maǵyna beretin ýaqytta kelip jetti. "Álemdik astana" bolmysy qarjy aǵynymen baılanysty bolyp otyrǵandyqtan, bul máselede qazaq órkenıetiniń tańdaýy qalaı bolmaq degen suraq týyndaıdy. Menińshe, Astananyń órkenıettik mısıasy, evropalyq tilmen aıtar bolsaq "kommýnıkatıvti rasıonaldylyq", qazaqsha oımen tarqatsaq "bitimgershilik minezben" aıshyqtalǵany jón. Ósimqorlyqqa negizdelgen batystyq qarjy júıesine ǵana basymdyq bere bermeı, ıslam qarjy júıesiniń de teń dárejede qoldaýǵa ıe bolýy tıis. Qarjy álemindegi ár túrli modelderdiń Astanada toǵysyp jumys isteýi paıdaly ǵana emes, "qazaq bitimgershiliginiń" órkenıet quraly retinde ornyǵýyna da úles qosady. Bul qazaq álemin qalyptastyrý degen sóz. Sana bıigi. Bálkim, orys fılosofıasynda úsh tolqyny ótken "eýrazıalyq dıskýrstyń" suraǵy sátti sheshilip, qazaqstandyq reńk ala bastaýyda yqtımal...

Astananyń bolashaǵyn oılaý degenimiz - qazaq órkenıetin másele retinde kóterý degen sóz. Bul, osy kúngi jylt etpe hám trend qýǵysh "eklektıkalyq" sanadan ǵumyry uzaq (Sıngapýr "álemdik astana" qataryna engenmen, eklektıkalyq joba, bolashaǵy bulyńǵyr), izdenisi men talǵamy bıik dúnıetanym.

Joldas Órisbaev, Jýrnalıs:

Bırjany sheteldik ınvestorlar úshin senimdi aımaqqa aınaldyrý kerek

Qazaqstan qor bırjasy (KASE) elimizdiń ishki naryǵyna baǵyttalǵan. Damyǵan elderdiń tájirıbesine súıensek, kez kelgen elde syrtqy naryqpen baılanysy bar halyqaralyq hab bolýy tıis. Bul shetel ınvestorlarynyń el naryǵyna kiretin birden-bir joly desek qatelespeımiz.

Mysaly, Gonkong bırjasy Qytaı naryǵynyń "Shyǵys qaqpasyna" aınalǵan. "Astana" Halyqaralyq Qarjy Ortalyǵy da osyndaı qyzmet atqarýdy maqsat etpek.

Óte az ýaqytta Qazaqstannyń bas qalasy Astanada halyqaralyq qarjy ortalyǵy quryldy. Bul el ekonomıkasynyń damýyna belgili bir deńgeıde qyqpal etýi tıis. Biraq qazir emes. Ol úshin jergilikti bırjany sheteldik ınvestorlar úshin senimdi aımaqqa aınaldyrý kerek. Oǵan ýaqyt qajet.

Astanadaǵy halyqaralyq qor bırjasynda saýda jasaıtyn ınvestordyń quqyǵy aǵylshyn zańy negizinde qorǵalyp, Qazaqstannyń jeke sektoryna qarjy quıǵany úlken salyq tóleýde jeńildikke ıe bolady. Qazaq úkimeti shetelden ınvestor tartý úshin barlyq jaǵdaıdy jasap otyr.

Biraq aksıalary satylymǵa shyǵatyn ulttyq kompanıalardyń tabysynan shyǵyny kóp. Únemi qosymsha qarjyny talap etetin kompanıanyń aksıoneri bolý múlde tıimsiz ekenin qarapaıym azamat ta túsinedi. Sonda da QazMunaıGaz, QTJ, Qazaqtelekom, Eır Astana, Qazaqmys, QazAtomProm syndy kvazısektordaǵy kompanıalar IPO-ǵa shyǵarylmaqshy.

Órken Kenjebek, «Habar» Agenttigi Arnaıy jobalar qyzmetiniń jetekshisi:

Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń búkil qarjy naryǵyn retteýdiń prototıpi!

"Astana" Halyqaralyq qarjy ortalyǵy ashyldy! Bul Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń búkil qarjy naryǵyn retteýdiń prototıpi!

Sheteldik sarapshylardan osyndaı joǵary baǵa alý úshin sońǵy 2 jylda Qaırat Kelimbetov komandasynyń qandaı aýqymdy jumys atqarǵanyn elestete alasyz ba?

Bul ańyz emes, osy kúni oryn alǵan shyn jetistik. Elordadaǵy Astana Finance sesıasynda sóz alǵan Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıa Kollegıasynyń tóraǵasy Tıgran Sarkısán bylaı dedi (sarapshynyń sózin esimde qalǵanmen shamalap berip otyrmyn): Bul qarjy ortalyǵy jalpy EAEO qarjy naryǵyn retteýdiń prototıpi bola alady.

Sarkısán ortalyqtyń paıda bolýy táýelsiz qorlardy basqarý ádisterin jaqsartady jáne adamı kapıtal damýynyń artýyn qamtamasyz ete otyryp bilim men tehnologıalar transfertin jeńildetedi dedi.

Aıtpaqshy, adamı kapıtal – Qazaqstan ǵana emes, jalpy EAEO úshin tabys pen damýdyń negizi. Osy kúni qarjy ortalyǵyna ǵana emes, qyzmet salasy erekshe damyǵan ǵylym men bilim, kásibı jáne óndiristik ortaǵa aınalýǵa Elordanyń áleýeti jetedi. Osynyń bári biz úshin shyn maqtan!

Daıyndaǵan Aqan Bektas