Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasynda kórsetilgen «Jahandaǵy zamanaýı qazaqstandyq mádenıet» jobasyn júzege asyrý aıasynda Nurmuhan Jantórın atyndaǵy Atyraý oblystyq fılarmonıasynyń «Naryn» ult-aspaptar orkestri gastróldik saparmen Túrkıanyń Stambýl jáne Aýstrıanyń Vena qalalarynda bolyp qaıtty.

Ulttyq mádenı qazynalarymyzdy álem jurtshylyǵyna tanystyrýdy maqsat etken óner ujymy aldymen at basyn Mármár teńiziniń jaǵalaýynda ornalasqan Stambýl qalasyna tiredi. Turǵylyqty halqy 15 mıllıonnan asatyn alyp qala Bosfor buǵazynyń qos jaǵalaýyna jaıǵasypty. Sonymen qatar, ol buǵaz – Azıa men Eýropany baılanystyratyn sý toraby bolyp sanalady eken. Kezinde Vızantıa, Jańa Rım, Konstantınopol atalǵan shahar búgingi kúni Eýropadaǵy sáni men saltanaty kelisken mádenıet oshaqtarynyń biri bolyp tanylady. Munda jergilikti halyqtyń maqtanyshy men kóz qýanyshyna aınalǵan, kelýshi qonaqtardy ádemiligimen tamsandyratyn áıgili Rýmelıhsor, Anadolýhısar qamaldary, Topkapy, Erebatan, Dolmabahche saraılary, Sultanahmet, Súleımen, Baıazıt, Shehzada meshitteri oryn tepken. Qala sımvoldarynyń birine aınalǵan Aııa Sofıa meshit-mýzeıi VI ǵasyrda aldymen vızantıalyqtardyń pravoslavtyq shirkeýi bolyp, artynan eldi musylmandar bılegen kezde meshitke ózgertilgen. Qazirgi kezde ol ótken ǵasyrlardan syr shertetin birden-bir jádiger sanalady.

Osyndaı mádenıet jáne sáýlet ónerleriniń jaýharlary shoǵyrlanǵan mekenge aıaq basqan atyraýlyq ónerpazdar ózderiniń shyǵarmashylyq qoıylymdaryn qaladaǵy Beıoglý aýdanynda ornalasqan «Grand Pera» konsert zalynda kópshilik nazaryna usyndy. Ulttyq ónerimizdi tamashalaýǵa kelgen mol kórermenniń negizin jergilikti qazaq dıasporasynyń ókilderi men olardyń tanystary qurady. Konsert aldynda atyraýlyq ónerpazdar delegasıasyn bastap kelgen Atyraý oblysy ákiminiń orynbasary Aıgúl Ájiǵalıeva sóz alyp, aqjarma tilekterin bildirdi. Orkestr siltideı tynǵan kórermenderge aldymen Túrkeshtiń «Kóńilasharyn» usyndy. Onsyz da sıqyrly sánge bólengen sahnany ulttyq naqyshta kıingen óner ıeleri qaýmalaǵan kezdegi ásem kórinisti sózben jetkizý múmkin emes. Sazdy áýenniń yrǵaǵyna terbelip otyrǵan oryndaýshylar Aq Jaıyqtyń erke tolqynyn kóz aldaryna ákelgendeı áserge bóledi. Respýblıkalyq dırıjerler konkýrsynyń laýreaty Saıa Jumasheva dırıjerlik etken orkestr odan ári Qýanysh Jumaǵalıdyń «Shattyq dalasy», Ermurat Úsenovtyń «Shyńyraý qus» shyǵarmalary men halyq kúıi «Kóroǵlyny» oryndady. Qos ishekti dombyranyń shanaǵynan shyqqan shalqyma kúılerge tańyrqaı tamsanyp otyrǵan jurt odan soń Estaı Ber-kimbaevtyń «Qorlan» ánine qulaq túrdi. Ándi naqyshyna keltirip aıtqan solıs Aıbar Ǵanıuly tyńdarmandarynyń zor yqylasyna bólendi. Bul ánnen soń ol jınalǵandarǵa Tólegen Muhamedjanovtyń «Otan» ánin oryndady. Qazaq halyq aspaptar orkestri budan ári atyraýlyqtardyń sálemdemesi retinde Edil Qusaıynovtyń «Atyraý – altyn orda» eńbegin oryndap, onyń jalǵasy Shámshi Qaldaıaqovtyń ánderinen quralǵan popýrrıge ulasty. Aıtqalı Jaıymovtyń «Shalqyma» kúıin solıser Shárıpa Jámenova, Janat Moldaǵalıeva, Aınur Sakýpovalar birlese dombyrada tógiltkende tamasha oryndalǵan shyǵarmaǵa tánti bolǵan kópshilik uzaq ýaqyt aıaqtarynan tik turyp qoshemet bildirdi. Al, kúı atasy Qurmanǵazynyń «Adaı» kúıi kúmbirlegen kezde tyńdarmandardyń júzderinde erekshe tolqynys baıqaldy. Odan soń óner kórsetýshilerdiń dırıjerlik tizginin orkestrdiń bas dırıjeri jáne kórkemdik jetekshisi Erjan Qıtarov qolyna alyp, onyń bastaýymen Qurmanǵazynyń «Serperi» men halyq kúıi «Qońyr», Evgenıı Brýsılov-skııdiń «Qos qarlyǵash», «Boz aıǵyr» shyǵarmalary oryndaldy. Sondaı-aq, qalyń kórermen Frans Legardyń «Djýdıtta» operasynan «Djýdıtta arıasyn» joǵary dárejede shyrqaǵan respýblıkalyq konkýrstyń laýreaty Ardaq Aıǵalıevaǵa ystyq yqylastaryn bildirdi. Al, sahna tórinde Mosarttyń «Túngi kishi serenadasy» men Djokkıno Rossınıdiń «Sevılskıı sırýlnık» operasyna ývertúra oryndalǵanda tyńdarmandar klasıkalyq mýzykanyń ulttyq aspaptarda sheber oryndalǵandyǵyna tańdanyspen qarady. Túrik aǵaıyndar sonymen qosa túrik ánderine jazylǵan popýrrıdiń oryndalýyna erekshe súısinis bildirdi. Orkestr Stambýl tórindegi konsertin sońynan oryndalǵan Nurǵısa Tilendıevtiń «Mahambet», Qurmanǵazynyń «Saryarqa» kúılerimen túıindegisi kelgen, alaıda kópshiliktiń suraýymen Qurmanǵazynyń «Adaıy» qaıta kúmbirlep, mádenı keshtiń núktesin qoıdy. Ulttyq mádenı muramyzdan rýhanı azyq alyp, mol qazynamyzdan sýsyndaǵan túrik aǵaıyndar konsert sońynda zor iltıpat bildirip, ónerpazdardy shoq gúldermen kómkerip tastady.

Óner ujymy Stambýl qalasynan ushaq arqyly Dýnaı ózeniniń boıynda ornalasqan Aýstrıanyń astanasy Vena qalasyna baryp qondy. Vena qalasy BUU-nyń Nú-Iork jáne Jenevadan keıingi úshinshi rezıdensıasy sanalady eken. İshki bólinisi 23 okrýgten turatyn qalanyń turǵyndar sany eki mıllıonǵa jýyqtaıdy. Alpi taýynyń eteginde ornalasqan ajarly qala – áýlıe Stefannyń sobory, Shónbrýnn saraıy, Hofbýrg ımperatorlyq saraıy tárizdi ásem ǵımarattarymen tanymal. Mýzyka men óner ordasy jáne álemdik mádenıet ortalyqtarynyń biri retinde belgili sáýletti de kelbetti shaharda V.Mosart, L.Bethoven, I.Shtraýs syndy ataqty kompozıtorlar turyp, óz ónerlerin kúlli álemge pash etti. Avstrıalyqtardyń ulttyq áýenderi – Vena válsteri men ıodlı ánderi búginde álemdik mádenıettiń bir bólshegi bolyp tabylady. Osydan-aq, Venany kók kúmbezin kúmbirletken áýen ordasy ekenin aıqyn ańǵarýǵa bolatyndaı.

Bul qaladaǵy orkestrdiń konserti de Túrkeshtiń «Kóńilasharymen» bastaldy. Túrkıa jerinde qoıylǵan repertýarlaryna azyn-aýlaq ózgeris engizgen óner ujymy bul elde de zor qoshemetke bólendi. Atyraýlyqtar klasıkalyq áýenniń nebir keremet týyndylary dúnıege kelgen qalanyń talǵampaz tyńdarmandaryna qosymsha Pol Morıanyń «Menýet», Frıs Kreıslerdiń «Prelúdıa jáne Alegro» shyǵarmalaryn daıyndap kelipti. Mýzyka dese ishken asyn jerge qoıatyn avstrıalyqtar konsert zalyna molynan keldi. Olardyń kópshiliginiń tili de túri de túrki násilene kelińkiremeıdi. Deıturǵanmen, olardyń arasynan da qazaq baýyrlarymyzdy kezdestirdik. Bul qalada jalpy qazaqtar sany 100-den sál asady eken.

Sahna tórinen qazaqtyń qońyr áýezdi kúıi kúmbir ete qalǵanda qalyń kópshilik áserli áýenge shynaıy tańyrqap, bas shaıqap jatty. Orkestrdiń súıemeldeýimen Frıs Kreıslerdiń «Prelúdıa jáne Alegro» shyǵarmasyn Pýnánı stılinde qobyz aspabymen oryndaǵan solıs Aıjarqyn Temirdiń ónerine tánti bolǵan venalyqtar kópke deıin qol soqty. Óner ıesiniń qushaǵy alqyzyl gúlderge toldy. Sondaı-aq, Qurmanǵazynyń «Adaıy» men «Saryar-qasy», Nurǵısanyń «Mahambeti» oryndalǵan kezde de tyńdarmandar tátti áýenniń tylsym kúshine eriksiz elitip otyrdy. Kesh sońynda venalyqtar sahna tórine shyǵyp, atyraýlyq óner ujymyna óz alǵystaryn bildirip, yqylas gúlin tabystady. Bolashaqta eki el arasyndaǵy osy mádenı baılanys óz jalǵasyn tabatyndyqtaryna senimderin bildirdi.