Sońǵy onjyldyqta búkil álemde terorızm men ekstremızmniń qubylysy, onyń nysandary men kórinisteri baıqalýda.

Ekstremızm men terorızm búgingi tańda eń ózekti másele bolyp otyr. Saıasatta belgili bir baǵyt retinde ekstremızm radıkaldy kózqarastardy júzege asyrýdyń túrli ádisterin ustanady. Ol memlekettiń tutastyǵyna, qoǵamnyń birligine qater tóndirip, zorlyq-zombylyqpen, fanatızmmen, ózderiniń prınsıpterin qorǵaı almaıtynymen, ymyraǵa kelmeýimen sıpattalady. Óziniń qaýipti tájirıbesinde ekstremızm terorızmmen tyǵyz baılanysta.

Zamanaýı terorızm – bul ártúrli memleketterdiń ulttyq shekaralarynyń sheginen shyǵyp, búkil álemdik qoǵamdastyqtyń qaýipsizdigine eleýli qater tóndirgen kúrdeli, kópqyrly jáne asa jaǵymsyz saıası-áleýmettik qubylys. Jahandyq zulymdyqpen kúresýdiń tıimdi ádisteri men nysandaryn zertteýge arnalǵan memleketter basshylarynyń qatysýymen kóptegen halyqaralyq konferensıalar ótkizildi. Osy forýmdarda terorızmge tıisti halyqaralyq reaksıanyń oǵan qarsy kúresýdiń halyqaralyq júıesi talap etiletindigi týraly birneshe ret aıtyldy. Terorızmge qarsy turý úshin bizge terorızmniń mánin naqty anyqtaý qajet.

Qazirgi tańda, «terorızm» mániniń ámbebap anyqtamasy joq. Barlyǵyna málim, terorızm ekstremızmmen tyǵyz baılanysty, ıaǵnı, ekstremızm terorızmniń bir bóligi bolyp tabylady.

Demek, «ekstremızm» tujyrymdamasyn aldyn-ala qarastyrmaı, «terorızm» uǵymynyń mánin ashý múmkin emes.

Jalpy termın retinde «ekstremızm» qazirgi zamanǵy saıasattyń belsendi aınalymyna jıyrmasynshy ǵasyrdyń ekinshi jartysynda ǵana engizildi. 2003 jyly EKPA (Eýropa Keńesiniń Parlamenttik Assambleıasy) anyqtaǵandaı, «ekstremızm» – bul parlamenttik demokratıa prınsıpterin tikeleı nemese janama túrde qabyldamaıtyn saıası qyzmettiń nysany.

Ekstremızm – bul qoǵamdyq-saıası júıeniń ıdeologıalyq jáne ınstıtýsıonaldyq negizderin joqqa shyǵaratyn jáne zańdy konstıtýsıalyq tártipti tez arada kúshtep ózgertýge shaqyratyn túbegeıli ıdeıalarǵa negizdelgen saıası tájirıbe.

Zamanaýı terorızm men ekstremızm qoǵam men memlekettik qaýipsizdigine belsendi túrde áser etetin aýqymmen, áleýetti arttyrýmen, terrorısttik jáne eksrtemısttik toptar yqpaldy saıası qurylymdarǵa aınalýmen, terrorıstter men ekstremıstterdiń is-áreketteriniń qatygezdigimen jáne t.b. nysandarmen sıpattalady. Terorızm, ekstremızm jáne uıymdastyrylǵan qylmys – búkil álemdik qaýymdastyq úshin asa qaýip-qater retinde sanalady.

Dinı ekstremızm men radıkalızm – bul jalpyǵa ortaq problema Bul problemamen tek keıbir memlekettik organdar ǵana jumys jasaıdy dep aıtýǵa bolmaıdy. Árbir memlekettik organ óziniń fýnksıonaldyq erekshelikteriniń negizinde óz úlesin qosýy qajet.

Terorızmge jáne ekstremızmge qarsy turý – bul álemde quqyq pen tártipti qamtamasyz etýdiń mańyzdy baǵyty. Tirkelgen qylmystardyń jalpy sanynyń terorıstik jáne ekstremıstik sıpattaǵy qylmystardyń shamaly bóligi bolyp tabylatyndyǵyna qaramastan, olar qoǵamnyń, memlekettik jáne quqyq qorǵaý organdarynyń teris reaksıasyn týdyrady.

Qazirgi tańda, osy terorızm men ekstremızmniń kórinisi memleketimizdiń ǵana emes, búkil álemdik ózekti máselelerdiń biri bolyp tabylady. Jastarymyz dástúrli emes dinı aǵymdardyń qyrlaryn bilmegendikten sol uıymdarǵa bet buryp ketedi.

Jastardyń dinı kózqarasy áli de ózekti másele bolyp tabylady jáne júıeli taldaýdy qajet etedi. Ár túrli sebeptermen dástúrli dindi joqqa shyǵaratyn adamnyń kózqarastaryna negizdelgen jastardyń dinı izdenisi HH ǵasyrdyń jalpy kórinisin tabady.

Jastar – bizdiń memleketimizdiń bolashaǵy, ol bizden kúndelikti qamqorlyq pen tynymsyz iltıpatty qajet etedi. Jastarymyzdyń adamzattyq bolmystaǵy, ásirese,  din salasy sıaqty názik saladaǵy qundy baǵdarlaryn bilý óte mańyzdy. Sebebi, adamnyń jeke tulǵa retinde kóbinese jas jyldarynda qalyptasa bastaıdy.

Dinı kózqarastaǵy (destrýktıvti dinı baǵyttardyń yqpalyna túsken) keıbir jas azamattar ózderin qoǵam men memlketke qarama-qarsy qoıyp, qazaq halqynyń rýhanı mádenıetine jáne ulttyq dástúrlerine teris kózqaraspen qaraıtyn boldy. Olarda tipti zorlyq-zomblyq tásilderin qoldanýmen memleketimizdiń saıası qurylymdaǵy zaıyrly sıpatyn ózgertýge yqylastary paıda bolýda. Bul kórinister qoǵamda jańa saıası-áleýmettik pishinderdiń qalyptasýyna sebeptes.

Jalpy, din salasynda memlketimizde kóp jumystar atqarylyp jatyr. Salystyrmaly túrde qysqa merzimde uıymdastyrylǵan jumys óziniń nátıjesin berip, al onyń tıimdiligi birlikpen birte-birte ósedi.

Memlketimizdegi dinı ahýaldyń turaqtalýy týraly negizgi baǵany beretin – halyq. Osy kezeńde jumystyń strategıalyq jolmen tańdalǵan baǵyttaryn jalǵastyrý, is-tájirıbeni birtindep jaqsartý mańyzdy. Endi biz konfesıaaralyq kelisimge, joǵary mádenıetke jáne qoǵamdy tárbıeleýge negizdelgen elimizdiń rýhanı baılyǵyn saqtaý jáne odan ári arttyrý úshin bárin jasaýymyz kerek.

I. Parkýlov