Táýelsizdigimizdi alǵanǵa deıin «zar zaman aqyny» dep shyǵarmashylyǵyna tıym salynǵan qazaq ádebıetiniń kórnekti ókili Murat Móńkeulynyń «Úsh qıan» tolǵaýyn mektepterde tereńirek oqytý mańyzdy. Óıtkeni, rýhanı jańǵyrý aıasynda búginde joǵalyp bara jatqan erlik, namys, márttik qasıetterdi jas urpaqqa keńinen dáripteý asa qajet. Al, osynaý saryn jyrshynyń «Úsh qıanynda» astasyp jatyr. Bul týraly H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıtetinde ótken «Murat Móńkeuly murasy jáne týǵan jer ıdeıasy» respýblıkalyq ǵylymı-teorıalyq konferensıasynda atap aıtyldy.

Murat Móńkeulynyń týǵanyna 175 jyl tolýyna arnalǵan «Rýhanı jańǵyrý: máńgilik el murattary» halyqaralyq forýmy aıasynda qolǵa alynǵan sharany ótkizýge oblystyq ákimdik pen H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıteti uıytqy boldy. Murattanýshy ǵalymdar men zertteýshiler, belgili ádebıetshiler jınalǵan alqaly basqosýǵa oblys ákimi Nurlan Noǵaev qatysyp, zamannyń zaryn jyrlaǵan aqyn shyǵarmashylyǵynyń mańyzyna toqtaldy.

– Búginde tarıhta erekshe iz qaldyryp, eliniń qamyn jep, muńyn jyrlaǵan tulǵalardy nasıhattap, dáripteý – bizge paryz. Bul turǵyda Murat Móńkeulynyń ózindik aıshyqty orny bar. Ony búgingi ár azamat bilýi tıis. Aqynnyń Atyraý topyraǵynda kindik qany tamyp, dúnıege kelgenin barsha atyraýlyqtar maqtan tutady, – degen Nurlan Asqaruly elimizdiń memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdihalyqovanyń atynan kelgen quttyqtaý hatty da oqyp berdi.

– Murattyń tanymal jyr júırigi, aıtysker aqyn, keń tynysty jyrshy, el men jer tarıhyn jetik bilgen shejireshi bolǵany barshaǵa málim. Onyń «Úsh qıan, «Saryarqa», «Átteń, bir qapy dúnıe-aı» atty tolǵaýlary, «Qarasaı Qazı», «Qaztýǵan», «Shalkıiz» atty jyrlary, óleńderi men termeleri halqymyzdyń baǵaly rýhanı qazynasyna aınaldy. El-jurtqa Murat arqyly jetken Mahambet jyrlary búginde ádebıetimizdiń altyn qoryna endi. Sóz zergeriniń shyǵarmalary ár jyldary Tashkentte, Máskeýde, Lenıngradta, AQSH-ta jaryq kórip, halyqaralyq deńgeıde tanyldy. Aqynnyń týyndylary bedeldi antologıalarda birneshe ret jarıalandy. Qazirgi kúnde onyń tolǵaýlary shetelderde shyqqan ǵylymı eńbekterge arqaý bolyp keledi. Táýelsizdikti ańsaǵan Murat aqyn – el úshin basyn báıgege tikken qaıratker. Jyr jampozynyń taǵylymdyq murasy áli talaı urpaqqa úlgi bolady.

Ǵylymı-teorıalyq konferensıada L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń qazaq ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi, QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Seıit Qasqabasov «Murat Móńkeuly murasyndaǵy fólklorlyq dástúrlerdiń el tarıhymen úndestigi» taqyrybynda baıandama jasady. Baıandamashy óz sózinde Murat aqynnyń sol kezdegi zamana shyndyǵyn synshyl óleńimen órnekteı bilgen tulǵa ekenin aıryqsha aıtty. Sondaı-aq, Sh.Shaıahmetov atyndaǵy «Til – qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń dırektory, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń fılosofıa kafedrasynyń meńgerýshisi, QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi, fılosofıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Ǵarıfolla Esim «Murat Móńkeuly jáne «týǵan jer» uǵymynyń fılosofıasy» taqyrybynda baıandady. «Qazaqtyń ata qonysynan shubyra kóshkeni Dýlat aqynǵa da, Buqar jyraýǵa da, Murat jyraýǵa da, hakim Abaıǵa da ortaq taqyryp. Murat pen Abaı – zamany bir, zary bir, muńdas oıshyldar. Ekeýine de ortaq uǵym – zaman. Olardyń ǵumyr keshken zamany – qıly zaman… Qıly zaman – qazaq halqynyń basynan bıligi ketken zaman. El bolýdan qalǵan zaman, jurt azyp-tozǵan zaman. Azamattardyń minezi usaqtalǵan zaman. Esiktegi qulǵa eseń ketken zaman. Erlik, márttik degenderdi tot basqan zaman. Namysty erler sıregen zaman, el aǵalary kisilikten qala bastaǵan zaman. Otbasy tozǵan zaman. Osy saryndardy biz Murat Móńkeulynyń «Úsh qıanynan» taba alamyz. Endeshe, Murat jyraýdyń bul tolǵaýyn mektepterde mindetti túrde oqytý qajet» dedi Ǵarıfolla Esim.

Konferensıada, sondaı-aq, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz hatshysynyń orynbasary, QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń korespondent-múshesi, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Baýyrjan Omarov, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń prorektory, QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Dıhan Qamzabekuly, halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń vıse-prezıdenti, «Arys» qorynyń dırektory, fılologıa ǵylymdarynyń doktory Ǵarıfolla Ánes, H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıtetiniń rektory Abzal Taltenov jáne ýnıversıtettiń «Atyraý ólkesiniń tarıhy, arheologıasy men etnografıasy ortalyǵynyń» dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory Saıfýlla Sapanov óz baıandamalarynda aqyn shyǵarmalaryn búgingi «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy talaptarymen, týǵan jerdi tanyp-bilý ıdeıasymen tolyq úndestirdi. Barlyq qatysýshylar tarapynan Murat Móńkeulynyń murasyna jańasha baǵa berildi.