Qazirgi qoǵamda destrýktıvti dinı aǵymdardyń aldyn alý jumystary júıeli túrde júrip jatyr. Mundaı ekstremıstik toptar tarapynan keń kólemde júrgizilip jatqan nasıhat jumystarynyń maqsaty bir. Ol  – árbir shańyraqtyń shyrqyn buzyp, kóńilge óshpendilik otyn jaǵyp, alaýyzdyq týdyryp jáne qoǵamdaǵy aýyzbirshilikti joıý. Mine, sol arqyly tutastaı bir memlekettiń ulttyq qaýipsizdigi men qorǵanys qabiletine nuqsan keltire otyryp, eldiń konstıtýsıalyq qurylysy men aýmaǵynyń tutastyǵyn buzý. Osy oraıda destrýktıvti dinı aǵymdar ókilderi óz kózdegen maqsattaryna jetý barysynda túrli aıla-amaldarǵa barady.

Búgingi qoǵam terorızm men ekstremızmdi tek musylman memleketterimen baılanystyryp jatady. Iaǵnı, adamdardyń sanasyndaǵy terrorısttiń beınesi – mindetti túrde ıslam atyn jamylǵan dinı qozǵalystar men uıymdaryń ókilderi, ıaǵnı qaýǵa saqaldy, qara jamylyp, bet aýyzyn búrkegen jan bolýy múmkin. Mundaı syrt pishindegi adamdy qoǵamdyq oryndarda kezdestirip qalyp jatsaq, ózge túgil ózimiz de úrke qaraıtynymyz da jasyryn emes. Alaıda, búgingi taqyrybymyzǵa arqaý bolyp otyrǵan, dástúrli emes dinı aǵymdardyń qataryna jatatyn neo -hrıstıandyq birlestik jaıynda, máselen olar óz ózderimen avtonomdy júıeler sekildi ómir súrýde. Atalǵan neo-hrıstıandyq birlestikterdiń qataryna «Iegova kýágerleri», «Jańa ómir», «Greıs» syndy dástúrli emes dinı aǵymdar jatady. Bul birlestik ózine senýshilerdiń qataryn arttyrý jolynda túrli aıla-amaldarǵa baryp, nasıhat jumystaryn ústi-ústine údetip jatyr.

Máselen, jaqynda ǵana bolǵan almatylyq taksıst jaıly oqıǵa, kóligine otyrǵan adamdarǵa dinı ýaǵyzdar aıtyp, «qudaıǵa senesiz be?» dep suraqtardyń astyna alyp júrgen. Neo-hrıstıandyq ekstremıstik toptardyń ereksheligi arbaý ádisteriniń óte jetildirilgen túrlerimen ereksheletininde, ıaǵnı óziniń bolashaq qurbanyn naqty, qandaı áleýmettik topqa jatatyndyǵyn, qandaı kóńil-kúıde júrgen adam ekenin zerttep, zerdelep alyp baryp jumys júrgizetinindiginde. Máselen, ıdeologıalyq manıpýlásıalar jastarǵa bólek, memlekettik qyzmetkerlerge bólek, qarapaıym jumysshy men zeınetker men úıde otyrǵan kelinshekterge bólek degen syqyldy. 

Neo-hrıstıandyq destrýktıvti qozǵalystarynyń qoǵam sanasyn ýlaýshy osyndaı is-áreketterin «Jumsaq ekstremızm»  dep ataýǵa bolady. Sonymen qatar, bul adam psıhologıasyn zerttep qana qoımaı, halyqtyń saıası-ekonomıkalyq ahýalyn da aldyn ala zerdeleıdi. Osy arqyly qoǵamnyń qajettiligine qaraı áreket etedi. Alǵashynda qarjyǵa muqtaj adamǵa tıisinshe kómektesip, keıin óz aıla-amaldaryn sol adam arqyly júzege asyrady. Álgi adamnyń aınalasyndaǵy jandardyń da sanasyn ýlap, alǵashqy «járdemaqy» retinde syı-sıapat jasaıdy. Ýaqyt óte jat aǵymnyń jeteginde ketkenin túsingen ol tyǵyryqtan shyǵar joldyń amalyn tappaı, adasyp jatady. Mine, osydan kelip, shańyraq shaıqalady, bútin bir qoǵam qurıdy. Dástúrli emes dinı aǵymdardyń arbaýyna aldanyp qalmas úshin elimizde de aldyn alý sharalary men halyqty tolyqqandy aqparattandyrý jumystary júrgizilip jatqandyǵy ras. Ókinishke qaraı, jat aǵamnyń jeteginde ketip, bastaryn san soǵyp qalǵan jandar aramyzda az emes. 

Máselen, ortalyq Qazaqstan aýmaǵynda neo-hrıstıandyq 71 birlestik pen fılıal tirkelgen. Olardyń qatarynda 22 presvıterıan, 34 pátıdesátnıkalyq shirkeý bar. Qolda bar senimdi derek kózderine súıensek, kúni búginge deıin «Jańa ómir» jat aǵymynyń qataryna qosylǵan qazaq jastarynyń sany 15% - ǵa artsa,  «Greıske» senýshilerdiń ortaq esebi 25% quraǵan, al «Iegova kýágerleri» á degennen 40 %-ǵa artqan. Aıtpaǵymyz, aty atalǵan dástúrli emes dinı aǵymdardyń qatary qazaq jastarymen jyl sanap artyp keledi degen sóz. Ataǵan dástúrli emes dinı aǵymdar nasıhat jumystaryn júrgizýge áleýmettik jelilerden bólek, dástúrli aqparat kózderin ıaǵnı baspasóz betterin paıdalanady.

Mysaly, «Agape» pátıdesátnık shirkeýi «Ý ıstoka» gazetin shyǵarsa, novoapostol shirkeýi «Nasha novoapostolkaıa semá» dep atalatyn gazetti taratýda. Munymen qosa ózderin «Iegova kýágerleri» deıtin taǵy bir birlestik nasıhat quraly retinde «Probýdıs» jáne «Storojevaıa bashná» dep atalatyn qos birdeı jýrnal shyǵaryp, taratady. Bul gazet-jýrnaldardy oqı otyryp, terrorlyq jáne lańkestik sıpattaǵy túrli jýrnalısik janrda taldamasyz jazylǵan maqalalardy kózińiz shalady. Tıisinshe bul basylym betteri oqyrman aýdıtorıasyna tegin ári tez taralady. Neo-hrıstıandyq baǵyttaǵy dinı uıymdardyń barlyǵyna derlik tán aldap arbaýdyń ádisterine toqtalyp keter bolsaq:            

1. Eń bir mańyzdy ádis-aılaǵa naqty baǵyt-baǵdardy ustanǵan manıpýlásıalyq tetikterdi aıtýǵa bolady, máselen etnıkalyq, áleýmettik erekshelikterge baılanysty tańdalǵan aýdıtorıamen (qazaqtar, jastar, áıelder, zeınetkerler) arnaıy arbaý jumystary;
2. Adamdardy destrýktıvti baǵytqa tartýdaǵy olardyń emosıalyq kóńil-kúılerine áser etetin jumys formalary, máselen olarǵa qaıyrymdylyq is-sharalary, kedeı nemese aýrý, jaǵdaıy tómen otbasylarǵa arnalǵan kómekter;
3. Qaǵaz baspa quralary arqyly óte belsendi jumystar júrgizý, gazetter, broshúralar taratý. Jáne de árbir kelýshi adamǵa bul baspa betterinde jarıalanýǵa múmkindik berý;
4. Arnaıy uıymdastyrylmaǵan aýdıtorıa bolmasa da, qandaı da bolmasyn múmkindikti paıdalanyp ózderiniń dinı ıdeıasyn taratý, prezentasıalaý, bul jaǵdaılarǵa kóptep kezdesetin «ýaǵyzshy taksıtterdi» jatqyzýǵa bolady;
5. Negizinde neo-hrıstıandyq baǵyttaǵy din qozǵalystar ózderin memleketke qarsy qoımasa da, alaıda ózderiniń ustanymdary arqyly memlekettik ınstıtýttar men keı qoǵamdyq qurylymdardyń lıgıtımdiligne shek keltirý arqyly kelýshilerdiń sanasynda «qarsylyq» pen «qaqtyǵystyq» tetikterin qalyptastyrdy;

Baıjol Ysqaquly Káripbaev

Fılosofıa ǵylymdarynyń doktory, profesor