-Allo, dáriger, tezirek kelińizdershi? Balam syrqattanyp qaldy... Qatty qorqyp otyrmyn.

-Ne boldy? Qyzýy kóterildi me? Talyp qaldy ma? Aty-jóni kim?

-Suraqtyń astyna ala bermeı kele berseńizder qaıtedi. Mekenjaıym...

Qoǵamda mundaı jaǵdaı jıi oryn alyp turady. Dárigerdiń suraqtaryna sabyrmen jaýap berýdiń ornyna dórekilik tanytyp, tipti balany umytyp, qorqynyshtyń arbaýyna túsedi.

Birer apta buryn Aqtóbede oryn alǵan jaǵdaı jurtshylyqtyń jaǵasyn ustatty. Jedel járdemdi 40 mınýt kútken ata-ana qarshadaı qyzdarynan aıyryldy. Talmasy ustaǵan qyz bala tilin jutyp qoıyp, dárigerler kelemin degenshe qaıtys bolady. Bul jaǵdaıǵa kimniń kináli ekenin endi zań sheshedi. Jedel járdem brıgadasyndaǵy dáriger de, qońyraýlardy qabyldap otyrǵan dıspecher de oryndaryn bosatty. Al qyzynyń aýyryp jatqanyn kórgen ata-ana she? Jalpy osyǵan uqsas jaǵdaılar elimizde jıi kezdesip jatady. Árıne, bar kináni jedel járdemge jaba salý ońaı-aq. Al balanyń, naýqastyń aldyndaǵy sizdiń mindetińiz she? Ol ne bolmaq? Iá, naýqas adamnyń ómirine dáriger jaýapty. Al dáriger kelgenshe naýqasqa janyndaǵy adam jaýapty ekenin bilesiz be? Bul týraly Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda Germanıada birneshe jyl qyzmet etken qazaqstandyq dáriger Ǵabıt Nurhanuly tolyǵyraq aıtyp berdi.

-Jedel-járdem shaqyrylǵan mekenjaıǵa neshe ýaqytta jetýi tıis?

-Byltyrǵy jyldan beri Qazaqstanda jedel járdem jańa erejeler boıynsha jumys isteıdi. Ol erejelerge sáıkes, jedel-járdemdi shaqyrýlar 4 sanatqa bólinedi:

1-sanat: pasıenttiń ómirine qaýip tónip tursa, medısınalyq kómekke muqtaj jaǵdaı. Ondaıda jedel járdem 10 mınýtqa deıin kelý kerek.

2-sanat: Pasıenttiń jaǵdaıy asa qaýipti emes, alaıda medısınalyq kómekti qajet etetin jaǵdaı. Jedel járdem 15 mınýtqa deıin kelýi kerek.

3-sanat: Pasıent medısınalyq kómekti asa qajet etpeıtin, kútýge múmkindigi bar jaǵdaı. Jedel járdem 30 mınýtqa deıin keledi.

4-sanat: Naýqastyń ómirine de, densaýlyǵyna da qaýip tónip turmasa, sozylmaly aýrýlardyń áserinen bolǵan shaqyrýlarǵa jedel járdem 40 mınýttan 1 jarym saǵatqa deıin keledi.

-Jedel járdem kelgenshe naýqastyń janyndaǵy adam ne isteý kerek?

-Oqys jaǵdaıda naýqasqa janyndaǵy adam alǵashqy kómek kórsetýge tyrysý kerek. Alaıda ol adamnyń medısınalyq bilimi bolmaýy múmkin ǵoı. Ondaıda ne isteýge bolady? Eger adam naýqastanyp qalsa, árıne aldymen 103-ke habarlasyp, jedel járdem shaqyrý kerek. Jedel járdem bóliminde dıspechermen qosa, kez kelgen suraǵyńyzǵa jaýap beretin birneshe dáriger bolady. Jaqynyńyzdyń syrqatyna baılanysty dárigerden kómek suraı alasyz. Dáriger de jedel járdem kóligi kelgenshe sizge aqyl-keńes aıtýǵa mindetti.

Al basqa jaǵdaıda,  eger naýqastyń talmasy ustasa, tilin shyǵaryp, tynys joldaryn ashyp, aýa jiberý kerek. Eń bastysy tiliniń jutyp qoımaýyn baqylaý. Al eger qan ketse, toqtatý kerek.

-Jedel-járdem bólimindegi eń úlken jaýapkershilik kimge artylǵan?

-Eń aldymen habarlasqan adamnyń qońyraýyn dıspecher qabyldaıdy. Qońyraý túsken boıda dıspecher tómendegi dúnıelerdi anyqtap alýy tıis: naýqastyń aty-jóni, jasy, jynysy. Naýqastyń jaǵdaıy jaıly aqparat. Mán-jaıyn túsindirý. Mekenjaı men telefon.

Bárin anyqtaǵan dıspecher jedel járdem qyzmetkerine habarlaıdy. 5 mınýttyń ishinde dıspecher dárigerge aqparatty tolyq aıtyp ótýi tıis. Jalpy jedel járdem brıgadasynda feldsherler, dárigerler, júrgizýshi men reanımasıa bolady. Eń alǵashqy jaýapkershilik bárin anyqtap, jedel járdem qyzmetkerlerine habarlaıtyn dıspecherge júkteledi. Odan keıin naýqastyń densaýlyǵyna, ómirine jaýapty feldsherler men dárigerlerge baılanysty. Qyzmet púlttiń basynda otyratyn dıspecher arqyly jumys isteıdi. Alaıda bar jaýapkershilikti jedel járdem qyzmetkerlerine jaba salý – qate. Jedel járdem kelgenshe naýqastyń ómiri úshin janyndaǵy adam da kúresýge tyrysý kerek

-Jedel járdemdi qandaı jaǵdaıda shaqyrý kerek?

-Bul suraqqa naqty jaýap berý qıyndaý. Sebebi túrli jaǵdaılar bolyp jatady. Máselen, jaı ǵana qyzý kóterilýdiń saldary qaıǵyly jaǵdaıǵa ákelip soǵýy múmkin. Germanıada jedel-járdemdi tek emdelýshi dárigerdiń ruqsatymen shaqyra alasyń.

Buǵan qosa jedel járdemdi «erikkennen» shaqyratyn jaǵdaılar da kezdesip jatady. Árıne, jedel járdemniń qyzmeti tegin, shaqyrsań boldy, jetip barady.  Máselen, men jedel járdemde jumys istep júrgenimde «ıtim aýyryp qaldy» nemese «púltim joǵalyp qaldy»  dep shaqyrtqandar da bolǵan. Onyń ústine bir meken - jaıǵa 16 márte barǵan kezimiz bolǵan. Sozylmaly onkologıalyq aýrýǵa shaldyqqan naýqastyń jaǵdaıy saǵat saıyn nasharlaıdy. Al «qaıta-qaıta shaqyrtyp jatyr» dep qońyraýynan bas tartý – bizdiń mindetimizge jat.

Keı kezderi telefon arqyly «naýqas essiz jatyr» dep aıtady, baryńdy salyp barasyń, álgi «naýqasyń» araqqa shylqıa toıyp alyp ornynan qozǵala almaı jatyr eken. Nemese jaı ǵana  «temperatýra» dep aıtady, barsań naýqastyń jaǵdaıy tym aýyr.

-Jedel járdem qyzmetkerleri úshin adamnyń densaýlyǵy qanshalyqty mańyzdy?

-Basty maqsat, basty mindet – naýqasqa kómektesý. Biraq jedel járdem degen ataýdy paıdalanatyndar kóp. Adamdarda «jedel-járdemsiz aýrýhanaǵa barsań, qabyldamaıdy» degen túsinik qalyptasqan. Sol sebepti kez kelgen sebepke bola shaqyrtyp alady. Shyny kerek, jedel járdem taksı bolyp sandalyp júr.

Dáriger úshin adamnyń densaýlyǵynan, ómirinen artyǵy joq. Naýqasty jazý, emdeý – basty mindeti.

-Al Aqtóbede bolǵan jaǵdaıǵa baılanysty ne aıtar edińiz? Jalpy kim kináli?

-Ol jaǵdaıda báriniń kinási bar. Dıspecher de, dáriger de jaýap beredi, bile bilseńiz, eń úlken qatelik balasy naýqastanyp qalsa da, kómek kórsetpegen ata-anasynda. Kómek kórsetpegen. Temperatýrany túsirýdiń 20 túri bar. Google-di ashyp, suraı salsańyz, bárin kórsetip beredi. Al qyzdyń anasy jedel járdemdi kútip otyra bergen. Sóıtip dáriger kelgenshe, bala qaıtys bolyp ketti, tipti álgi dáriger ne isterin bilmeı qalǵan. Al keshigip kelgenine dáriger emes, oǵan habardy jetkizgen dıspecher kináli. Sebebi dárigerge qansha ýaqytta barýy kerek ekenin sheshetin – sol dıspecher. 10-15 mınýt dese, jedel járdem kóligi tipti keptelis bolyp jatqannyń ózinde, sol ýaqytta tıisti meken jaıǵa jetýi tıis. Al odan buryn bul jaǵdaıda dıspecherge balasynyń jaǵdaıyn durys habarlamaǵan ata-ananyń da qateligi orasan.

♦Jedel járdem 40 mınýtta kelemin degenshe kishkentaı qyz óldi

Negizinen dárigerdi jumystan shyǵara salýmen eshteńe sheshilmeıdi. Ol ketedi, erteń ornyna basqa adam keledi. Dál osy qatelik qaıtalanbasyna kim kepil?

-Jedel járdemde jumys isteıtin dárigerlerdiń qyzmetine kóńilińiz tola ma?

-SHyn mánisinde, jedel járdem qyzmetkeriniń jumysy kózge jeńil kóringenimen, onyń moınyndaǵy aýyr júkti qarapaıym adam kóre bermeıdi. Jedel járdemde ózim de jumys istedim, kóp tájirıbe jınadym. Jalpy qyzyǵy  men shyjyǵy kóp ári aýyr mamandyq.  Aýrýhanada dáriger dıagnoz qoıý ýshin naýqastan ondaǵan analız alyp jatady, onyń nátıjesi bir apta, ary ketse, bir aıda daıyn bolady. Al jedel járdem dárigeriniń dıagnoz qoıýǵa 10-15 mınýt ýaqyty bar. Sol aralyqta naýqas qandaı jaǵdaıǵa ushyrady, buǵan deıin másele boldy ma, bárin anyqtap úlgerýi tıis. Jaǵdaıy aýyr bolsa, jedel járdem kóligine deıin aparyp, aýrýhanaǵa jetkizýge asyǵady. 

Bizde jedel járdemniń qyzmetine qurmetpen qaramaıdy. Tipti jeńil kólikter kepteliste jedel járdem kóligine jol bermeıdi. Al Germanıada artynda jedel járdem kele jatsa, jeńil kólik jol shetine shyǵyp ketýge asyǵady. Medısınasy joǵary damyǵan memleket – Germanıada, dárigerge degen úlken qurmetti de Germanıadan kóre alasyzdar. 

Taǵy bir másele, dárigerlerdi qabyldaıtyn meken-jaı ıelerinen ne kútemiz? Jedel járdemdegi yńǵaısyz jaǵdaıdyń biri – aıaq kıim. Tıisti mekenjaıǵa barǵan dáriger úıge aıaq kıimin sheshpeı kiredi. Kúzdigúni nemese qysta jer laı bolady. Mundaı jaǵdaıda adamdar shaǵymdanady. Naýqastyń jaǵdaıynan buryn, narazylyqtary basym keledi.  Al jedel járdem qyzmetkeri aıaq kıimin sheship otyratyn qonaq emes. Sol sebepti shaqyrǵan adam kilemin joldan alyp, daıyn otyrsa ıgi.

♦"Germanıadan keıin Qazaqstannyń jıirkenishti júıesine jumys istemeımin dep sheshtim"

Suhbattasqan: Gúlim Jaqan