AQSH Qytaı ekonomıkasyna tarıftik ekonomıkalyq shekteý qoıdy. AQSH pen Evropalyq Odaq Reseıge ústi ústine sanksıalar salyp jatyr. Reseıdiń kinási – ol Ýkraınadan Qyrymdy zańsyz tartyp aldy, bul is júzinde aneksıa edi. Halyqaralyq tıanaqtylyq pen halyqaralyq quqyqtyq qalyptasqan shekaralardy joqqa shyǵarý degen osy. Reseı Ýkraınanyń Shyǵys ólkelerine ásker kirgizip, separatıstik reseıshildik jalǵan respýblıkalar – Lýgansk pen Donesk respýblıkalary tý kóterdi de, olar Ýkraınanyń odan ary ydyratpaq. Reseı men Ýkraına konfrontasıasy 2014 jyldan bastalyp áli jalǵasyp keledi. Bul soǵys tym uzaqqa sozylyp ketti. Reseıdiń syrtqy saıasaty Batys elderimen óshpendilesý jolymen kele jatyr. Reseıdiń Batys elderimen, onyń ishinde AQSH pen Evropalyq Odaq memleketterimen janjaldasý – jalpy sany 30 astam eldermen jaýlasty deýge bolady. Batys elderi Reseıge ozyq tehnologıa bermeıtin bolǵan, bul jaǵdaı Reseıdi ǵylymı tehnologıalyq meshýlikke ákelip soǵady. Sońǵy tórt-bes jyl aralyǵynda Reseı ekonomıkasy stagnasıaǵa túsip, turmys dárejesi tómendep keledi. Reseı basshysy Qytaı basshysymen AQSH-qa qarsy odaq qura almady. Iaǵnı, Reseı – ızgoı, shyqqynsh, «agresor, terorızmniń sponsory» atanyp keledi. Sońǵy jyldary Reseıdiń abyroıy tómendep barady, ol musylman shııt memleketteriniń odaqtasyna aınaldy. Sırıanyń alaýıt-shııt bastaǵan Asad rejımin qoldap, sol sıaqty Irannyń shııttik syrtqy saıasatyn qoldady, álemdegi 90% musylman sýnnıterdiń yzasyn týdyrýda. Keńes odaǵy, SSRO kelmeske ketken tusta «SSRO-ny qaıta qalpyna keltiremin» - dep Reseı óziniń ımperıalyq aram pıǵylyn kórsetken edi. QR Prezıdentiniń syrtqy saıasaty elimizdi Reseımen aradaǵy konfrontasıasdan saqtap keledi. Sol sıaqty elimizdiń terıtorıalyq tutastyǵy qamtamasyz etildi. Árıne, bul jaǵdaı – Qazaqstan dıplomatıasynyń naqty jemisi. Reseı men Ýkraına konfrontasıasy ,Reseı men AQSH qarsylastyǵy Reseıdi «Ekinshi qyrǵı qabaq soǵysyna» apardy.
Jaǵdaıy múshkil Reseı bizge qarsy lańkestik jasaı almas deımiz. Biraq, jaý joq deme, jar astynda. Kezinde Reseı janama qarýly toptardyń kúshimen Prıdnestroveni jáne Moldavıadan bólip alǵan. Sonymen qatar, Reseı Grýzıamen 2008 jyly soǵysyp Ońtústik Osetıany, Abhazıany bólip alǵan.
Qazaqstan Kaspıı teńiziniń halyqaralyq mártebesin anyqtap, bizge tıisti eń úlken enshimizdi anyqtap, zańdastyryp aldyq. Qazaqstannyń beımaza kórshisiniń biri – Iran. Iran - Batys elderinen - AQSH pen Evropalyq Odaq memleketterinen – sanksıalyq qyspaq kórip keledi. Iran ıadrolyq qarýdy astyrtyn daıyndaýda degen derekter de barshylyq. Sol ıadrolyq qarý Izraılge nemese basqa memleketke qoldana ma, ol – belgisiz. Sondyqtan, AQSH pen Eýropalyq Odaq memleketterimen sanksıalyq qyspaǵy beker emes desek te bolady.
Álemde yqpaldy memleket qatarynda Qytaı memleketi bar. Qytaıdyń ekonomıkalyq potensıaly álemde ekinshi orynda. Al Qytaıdyń damý qarqyny AQSH-tan da joǵary. Biraq, Qytaı – komýnıstik ıdeologıadaǵy el. Sońǵy jyldary Qytaı memleketiniń ekonomıkalyq konsepti Den Sáo Pınniń kýrsynan taıǵanyn baıqaımyz. Sol sıaqty, ishki saıasatta maoızm saıasatyna qaıtyp kelý baıqalady. Qytaıdyń ulttyń azshylyqtaryn musylmandyq terorızm aıybyn taǵyp, qazaq etnıkalyq azshylyǵyn janshý saıasaty baıqalady. Bul – Qytaıdyń ishki isteri, oǵan bas suqpańdar dep ýáj aıtýda, biraq adam quqyǵy álem moıyndaǵan talap ekenin Qytaı da moıyndaıdy. Sońǵy ýaqytta bul baǵytta birqatar «jylymyq belgilerin» kórip turmyz. Qytaıda sany az ulttarǵa qatysty saıasatyn jumsartady degen úmit bar. Osy oraıda, otandastar ata mekenge oralsa degen arman bar.
AQSH – álemdegi eń qýatty memleket.Tramptyń ekonomıkalyq saıasaty AQSH-tyń ekonomıkasyna jańa qýat berip, damý qarqynyń óskenin baıqaımyz. AQSH-tyń geosaty, aldymen, Eýropalyq Odaqty jýasytty, odan keıin Qytaıdy sabasyna túsirdi. Sonymen, ekonomıkalyq geosaıasat – «ádil saýda prınsıpteri, sol sıaqty ıntellektýaldyq quqyqtyqty moıyndaý» qalypqa keldi. AQSH-tyń prezıdent taǵyna jumsaq ıntellektýal Obamanyń ornyna iri bızneste mıllıarder Tramp keldi. AQSH- ımıgranttar eli, biraq AQSH-qa mıllıondaǵan adam kóship keledi. Olarǵa jumys tabý, jumyssyzarǵa posobıe-aqshalaı kómek berý – Úkimettiń mindeti. Endi Latyn Amerıkadan qara qurym bosqyn AQSH shekarasyn buzyp kirmek. Tramp prezıdent retinde bosqyndar tolqynyn temir beton qabyrǵa salyp, ımıgrant nópirin tártipke keltirmek.Búginde Tramp saıasaty qatty synalýda. Al Qazaqstan AQSH-pen strategıalyq áriptestik ornatqany belgili. Endi elimizde keńeıtilgen strategıalyq áriptestik nyǵaıyp keledi. Bul jaǵdaı Qazaqstannyń egemendiginiń taǵy bir kepili, ekonomıkalyq qatynastardy yntalandyrady, ınvestısıalardyń kelýine sebepker bolmaq. Qazaqstannyń úsh iri kórshi memleketteri AQSH pen EO sanksıalarǵa túsken elder. Qazaqstan AQSH pen EO sanksıalarynyń erejelerin buzbaý kerek. Eger sol sharttardy buzsa, bizge sharalar qoldanylatyn bolady.
Barlyq kórshi memlekettermen Qazaqstan ekonomıkalyq qatynastaryn damytyp keledi. Máselen, temir jol kúre tamyryna aınalǵan Jibek Joly Qytaı men Eýropany temir jol torabymen baılanystyryp berdi. Reseıdi aınalyp ótetin temir jol bizge de qolaıly temir jol boldy. Qazaqstan-Qytaı ekonomıkalyq qarym-qatynasy tez damydy. .Sol sıaqty, Qazaqstan-Túrkmenstan - Iran temir joly ekonomıkalyq qatynastardy kúsheıtti. Bul temir jol baǵyty Qytaı – Qazaqstan – Túrkmenstan – Iran, odan ary Parsy shyǵanaǵyna jol ashty. Sonaý Lán Iýn Gannan bastalǵan jol endi «Jibek Joly» arqyly Qorǵas – Shyǵys dálizinen ótip, osy transporttyq-logıstıkalyq júıe Qazaqstan, Túrkmenstan, Iran, Parsy shyǵanaǵynyń Arab memleketterine Qytaıǵa saýda jolyn ashty. «Jibek Joly» temir marshrýtynyń potensıaly taǵy da ósti.
Ázimbaı Ǵalı
