Adamnyń tabıǵaty jaratylysynan máńgilikke  qushtar. Áý bastan pende solaı jaratylǵan. İshki daýysy ylǵı da  Máńgilikti kúbirlep turady. Ózin ómir baqı ólmeıtindeı kóredi. Soǵan qaraǵanda máńgilik ómirdiń bar ekendiginiń aqıqattyǵy aıqyndala túsedi.

 Adam ólgen soń onyń jany jańa týǵan sábıge qona ma, nemese basqa planetaǵa kete me? Adamzat týǵaly beri osy suraqqa jaýap izdep kele jatyr. Biraq jaýaby áli kúnge tabylǵan joq. Adam báribir máńgilik ómirden úmit úzbeıdi. Máńgilik ómirge senbese, «menen keıin dúnıeni topan sý bassyn» dep, adamdar bir-birin osy dúnıe úshin óltirip, qyryp tastar ma edi, kim bilsin...

 Mıdaǵy keıbir kletkalardyń adam ólgen soń da biraz ýaqytqa deıin ómir súrýin toqtatpaıtyndyǵy ǵylymda dáleldengen. Qazir sol kletkadan  shyǵatyn sıgnaldar  zerttelý ústinde. Onyń qupıasy ashylsa, adamzattyń da kózi kóp nársege ashylar edi.

  Adamǵa tán sezimder materıaldyq jáne rýhanı sezim bolyp ekige bólinedi. Materıaldyq sezimderge: tońý, ystyqtaý, kúıip qalý, úsip qalý, qaryn ashý, uıqy kelý, esineý, urǵan jerdiń aýyryp qalýy, jynystyq lázzat sekildi basqa da rahattar men azaptar jatady.

Al rýhanı sezimderge: saǵyný, qaıǵyrý, ýaıymdaý, muńdaný, qýaný, renjý t.b. jatady.

Rýhanı dep aty aıtyp turǵandaı, adam ólgen soń onyń rýhynda osy rýhanı sezimder birge bolady. Iaǵnı Rýh saǵynady, qaıǵyrady, ýaıymdaıdy, qýanady, renjıdi t.b.

Al materıaldyq sezimder fızıkalyq denede ǵana bolyp, adam ólgen sátte denemen birge qalyp ketedi. Biraq aqyret kúninde qaıta tirilý bolǵan kezde osy materıaldyq sezimder denege qaıta beriledi. Óıtkeni materıaldyq sezim materıaldyq denege tán.

Rýh,  myna dúnıede  fızıkalyq dene kıip qana, kóz, qulaq, til sekildi dene músheleri arqyly baılanysyp sezimderi áreketke keledi. Eger Rýh dene kımese, sezimderi de búrshik atpas edi. Bul dúnıede adam sol sezimderimen ózine tán erekshe álemin jasaıdy. Óziniń eshkimdikine uqsamaıtyn jeke álemin, ózindik dúnıetanymyn qalyptastyrady. Solaısha belgili bir sapa qalyptastyrady jáne sonymen qabir álemine enedi. Jer betindegi synaq, tájirıbe álemi taýsylyp, sol synaqtyń nátıjesin, jemisin jeýdiń alǵashqy qadamy  qabir áleminde bastalady. Quran aıattary adamnyń anyq túrde kórýshi, estýshi bolyp jaratylýy onyń synalýy úshin ekenin baıan etken. Endeshe synaq bitken eken jáne synaqtyń quraly bolǵan deneni sheshken eken, onda Rýhqa jańadan materıaldyq álemmen baılanys jasap, olardy estýdiń, kórýdiń qajeti bolmaıdy. Óıtkeni Rýh bul dúnıede belgili bir dárejede sezimderiniń búrshigin ashyp, materıaldyq álemniń dámin tatty,  sol jetkilikti. Óıtkeni sezimder  fánı dúnıede eshýaqytta toımaıdy, ol tek máńgilik álemde ǵana toıa alady.  Al bul dúnıede sezimder úshin ıa jaǵymdy, ıa jaǵymsyz jaǵyna qaraı ashylý ǵana bar, toıý joq. Sondyqtan barzah álemindegi (qaıta tirilgenge deıingi ólimnen keıingi jalǵasatyn ómir)          rýhanı ómir jańa sezimder alýǵa muqtaj emes.

Ǵylymnyń aıtýynsha, adamnyń fızıkalyq táni  ólgennen soń odan shyqqan jan ózgeshe bir názik álemge tap bolady.  Sol názik álemde de jannyń táni bolady. Biraq ondaǵy tán jerdegiden basqasha, óte názik, astraldy dene. Adamnyń oıy, sana-sezimi, emosıasy, súıýi, kúıýi, jek kórýi, jaqsy kórýi,  arman-maqsaty názik álemde de ózgermeıdi, biraq jerde ony ózgelerden jasyrý múmkin bolsa, názik álemde ony ózgelerden jasyrý múmkin emes, ony ondaǵylardyń bári aıqyn kóredi nemese sezip-biledi. Názik álemde tildiń de, daýystyń da keregi joq, oısha uǵynysa beredi. Qalaǵan jerine oılaǵan sátinde-aq jetip bara alady. Jaqyndyq nemese alystyq degen uǵym joq. Ýaqyt pen keńistik jerdegiden basqasha, jerdegi myńdaǵan jyldyq ýaqyt ondaǵy bir sekýndpen teń. Alǵa, artqa, ońǵa, solǵa qaraý degen joq, kez kelgen zatty barlyq qyrynan bir mezgilde kóre alady, deıdi. 

 HH ǵasyrdyń sońynda (1970-1995 jyldar) kóptegen elderdiń oqymystylary adamnyń fızıkalyq denesi ólgen soń janynyń  qaıda ketetinin zertteýge qyzý kiristi. Zertteýge túrli baǵyttyń ókilderi: neırohırýrgter, psıhologtar, fılosoftar tartyldy. Halyqaralyq zertteý uıymdary qurylyp, ǵylymı basqosýlar ótti, túrli eńbekter jazyldy. Zertteýshilerdiń sondaǵy qorytyndysy mynaý: adam ólgen soń da onyń sanasy óshpeıdi, joǵalmaıdy jáne ózge kózge kórinbeıtin názik álemde burynǵydaı ómir súrýin jalǵastyra beredi. Bulaı deýge júregi ýaqytsha toqtap, klınıkalyq ólimdi basynan keshken júzdegen adamdardyń estelikteri, o dúnıede kórgenderi men sezgenderi  negizge alyndy.  Kóptegen adamdar ólgen soń basqa álemge tap bolǵanyn alǵashynda sezbeıdi eken, sebebi fızıkalyq álemdegideı bárin kórip, estip, bilip turady. Biraq úıdiń ishinde qalqyp júrgenin jáne óziniń jatqan denesin kórgen soń ǵana óziniń tiri ekenine kúdiktene bastaıdy.  Ásirese bul oraıda amerıkalyq psıholog Reımond Moýdıdiń klınıkalyq ólimdi bastarynan ótkergen júzdegen adamdy kýálikke tartqan zertteýleri mańyzdy ról atqardy. Onyń zertteýine sáıkes, ólip-tirilgenderdiń 30 paıyzdan astamy óziniń ólgennen keıingi jaǵdaıyn jaqsy sezip-bilgen. Keıbireýi fızıkalyq álemdegi ózine tanys jerlerge qydyryp barǵan, keıbireýi tilmen aıtyp jetkizgisiz ózge názik álemge tap bolǵan. Aýrý sezimi de, qorqynysh ta bolmaǵan. Keıbireýi jaǵymdy mýzyka estigenderin aıtqan. Sonshama estelikterdiń bári bir-birin joqqa shyǵarmaıdy, qaıta bir-birin tolyqtyryp otyrady.  Keıbireýiniń jany asqan jyldamdyqpen qara týnel arqyly zymyraǵan, keıbireýi tóbeden ózderiniń kereýette jatqan denelerin kórgen, keıbiri óz denesine qaraǵysy kelmegen.  Bolyp jatqan jaǵdaıdyń bárin estip-bilgenmen, jerdegiler ózderin kórmegenin jáne aıtqandaryn estimegenin jetkizgen. Alǵashynda emosıalyq shoshyný paıda bolǵanmen, biraz ýaqyttan soń ózderiniń jerdegige uqsamaıtyn názik denege ıe bolǵandaryn sezingen. Aınalasynan ózderiniń buryn dúnıeden ótip ketken jaqyndaryn baıqaǵan, olar jubatyp, jańa jaǵdaıǵa beıimdelýine kómektespek bolǵan. Artynan jarqyraǵan nur paıda bolyp, kóz aldynan búkil ómirleriin kıno sıaqty ótkergenderin aıtqandary da bar. Keıbireýi  ózge álemniń shekarasynan óter kezde kenetten Jerdegi óziniń tánine qaıtyp oralǵysy kelgen, bolmasa ólgen jaqyndary «seniń jerdegi ómiriń áli bitken joq» dep, keri qaıtarǵan.  Keıbireýi oralǵysy kelmeı, ózin ózge álemde jaqsy sezingen. Aqyrynda báribir denelerine oralyp, kózderin ashqan.

 Adam ólgen alǵashqy úsh kúnde onyń jany denesiniń qasynda bolady. Iaǵnı alǵashqy úsh kúnde jan nemese rýh bostandyqta bolyp, jerdegi qaı oryndy qalasa, sol jerge ushyp bara alady. Biraq úsh kúnnen soń basqa júıege tap bolady. Uıasyn izdegen qus sıaqty delinedi. Qaıda bararyn bilmegen janǵa perishtelar jol kórsetetin bolsa kerek. Sosyn kókke kóteriledi. Qudaıǵa barar jolda fıltrden súzilip ótedi, ıaǵnı tazalanady. Jer betinde eske alatyn sońǵy adamy quryǵansha, kóktegi jan bul dúnıemen  baılanysyn úzbeıdi delinedi. Keıin Qudaı barlyq aqparatty umyttyrady. 

  Álemniń oqymysty bıofızıkteri arasynda adamnyń fızıkalyq táninen bólinip shy­ǵatyn, ózinen aýmaıtyn ast­ra­l­dy, ıaǵnı energetıkalyq denesi bo­latynyn tájirıbe júzinde dáleldegender bar. Baıaǵy zamanda qa­zaq arasyndaǵy baqsy-qushy­nash­tar da buǵan praktıka júzin­de qol jetkizgen dep aıtýǵa bola­dy. Názik ǵalamnyń bul da bir she­shýi tabylmaǵan jumbaq sy­ry. Adamnyń energetıkalyq denesi onyń birge jaratylǵan syńary bolsa kerek. Biraq kózge kórinbeıdi. Adam óziniń osy syńaryn kórmeıinshe ólmeıdi delinedi.

Qasıetti Quranda: «Áı, Muhammed (s.ǵ.s.), olar senen jan (rýh) týraly suraıdy: ol Rabbymnyń ámirinen senderge óte az málimet berildi de»,– delinedi. Iaǵnı sharıǵat boıynsha rýh jaıly tereń ketýge ruqsat berilmeıdi. Muny paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s) óziniń bir hadısinde: «Rýh jaıly tereń kete bermeńder, sebebi senderden aldyńǵy qaýymdar rýh jaıynda tereń ketkendikten, joldarynan adasyp ketken, sondyqtan, sender de bul jaıynda tereń ketseńder, joldan adasasyńdar»,– dep túıindegen.

Osylaısha, rýhtyń mánisi jaıly sóz órbitý sharıǵat boıynsha kóp qoldaý tappaǵanymen, onyń syrtqa kórinetin sıpattary jaıly sóz qozǵaýǵa bolady degen  ıslam ǵalymdary bar. Óıtkeni áseri kóringen nárseniń bári de zertteýge jatady. Osy máselege ishinara boılap barǵan ǵulamalar barzah álemin qalaı sıpattaǵan degen máselege kelsek, Imam Ǵazalı, Imam Rabbanı sekildi musylman álemine ataqty ǵulamalar barzahtaǵy azap pen rahattyń tús kórgendegi halge uqsas bolatynyn, aıat pen hadıs aıasynda naqty dáleldermen ashyp túsindiredi. Máselen, Imam Ǵazalı óziniń «Ihıasynda» hadıs rıýaıattarynda aıtylǵan qabirdegi qorqynyshty jylandardyń, alyp búıilerdiń shaǵatynyn aqylǵa qonymdy jolmen dáleldegen.

Adam – bul ómirde uıqyda, ólgen soń ǵana oıanady. Ajal – ómirdiń bitýi emes, basqa ómirdiń esiginiń ashylýy. Ázireıil Alla jolynda ómirlerin qıǵan sheıitterdiń janyn ózine bildirmeı jumsaq túrde alady, olar ózderiniń ólgenin bilmeıdi jáne sheıitter ózderin osy ómirde tiri júrmiz dep esepteıdi delinedi.  Qabirde Máńkúr men Núńkirdiń jaýap alatynyn bilemiz. Ólgen adamnyń jany qıamet-qaıymǵa, ıaǵnı aqyrzamanǵa deıin Barzah áleminde (jumaq pen tozaqtyń arasynda) saqtalady. Qaıtys bolǵan adamnyń jany bizdi kóre alady jáne estı alady. Biraq baılanysqa túse almaıdy. Adam ólgen soń, onyń amal dápteri birjola jabylady. Biraq artyna jaqsy is, izgilikti amal, ımandy bala-shaǵa, adamdarǵa paıdaly kitap sıaqty izgi ister qaldyrsa, onyń saýaby  qashan sarqylǵansha marqumdarǵa jazyla bermek. Al tirisinde bir jamandyqtyń bastaýy bolǵan bolsa, ol jamandyq adamdardyń arasynda qashan toqtaǵansha kúnálary  ólgen soń da arttyryla beretin bolady.

Din boıynsha, jánnattyń da, tozaqtyń da sany jeteý delinedi. Bireý jumaqqa tikeleı barsa, bireý jumaqqa tozaq arqyly barady.  Tórt paıǵambardyń kókte tiri ekeni aıtylady. Peıishte aýrý-syrqaý, uıqy bolmaıdy. Sútten aq, baldan tátti káýsar (shárbát) bolady. Jeti tozaqtyń ústine salynǵan Sırat kópiri, ıaǵnı qyldan jińishke, qylyshtan ótkir jol bolady. Al jumaqtyń orny qaıda desek, peıish jaratylǵannan beri jeti qat kóktiń ústinde esh jerge tımeı turatyny aıtylady. Qansha jeseń de taýsylmaıtyn tátti jemis bolady. Úr qyzdary qol qýsyryp qyzmet etedi.

 Adam túsine ádette ólgen jaqyndary jas kúnindegideı kiredi. Birde bir ólmeli kempir Paıǵambarymyzǵa kelip: «Men jumaqqa kiremin be?» dep suraıdy. Paıǵambar: «Joq, kirmeısiń» deıdi. Kempir qaıǵydan jylaı bastaǵanda: «Jumaqqa kári adamdar kirmeıdi, sen baıaǵy jas kúıińe oralyp kiresiń» dep jubatqan eken Paıǵambar. Budan jumaqqa adamdardyń jas keıpine qaıta oralatyny belgili bolady.

  Jumaq, tozaqtyń turaǵy qaıda degenge de toqtala ketelik. Kezinde taraǵan mynadaı sumdyq habar talaılardyń záre-qutyn alǵan. 1978 jyly AQSH-tyń ǵarysh kemesindegi astronavtar «Tozaq Kúnniń ortasynda. Ondaǵy janyp jatqan adamdardy kórdik» dep,  70 sekýnd boıy qatty azaptan qınalyp jatqan adamdardy baqylap qana qoımaı, fotosýretke de túsirip alǵan. Bul oqıǵa ǵalymdardyń  arasynda úlken talas týdyrǵan. Dindarlar buǵan qarsy shyǵyp, tozaqty kórý múmkin emesin, astronavtardyń kózine kóringen jyn-shaıtan ekenin aıtqan. Din boıynsha, tozaq bul dúnıelik meken emes, ıaǵnı Kún júıesinde ornalaspaǵan, Barzaq ta ǵarysh keńistiginde emes, biz biletin dúnıeniń syrtyndaǵy ǵaıyp álemi. Ári tozaq – eń ystyq meken, dúnıedegi eń ystyq zattardan 70 ese ystyq delinedi. Al ǵalymdar búginde Kúnnen de ystyq juldyzdar baryn ashyp otyr.

Ne desek te, adam janyna, arǵy dúnıege qatysty ǵalymdardyń boljamynyń  anyq-qanyǵyn bir Alla ǵana biledi.

Tóreǵalı Táshenov