Adasyp, shekara asyp, Sırıaǵa barǵan qandastarymyzdy ákeldik dep qýanyp ta jatyrmyz. Al áleýmettik jelilerde «osy Otanyn satyp ketkenderdi qaıta ákelýdiń qajeti qansha edi? Memlekettiń qarjysyn tekke shashyp jatqan joqpyz ba?» degen pikirler jazylyp jatyr. Rasynda, saý basyna saqına tilep alǵandar úshin táýekelge barýdyń qajeti bar ma? Qaıtyp kelgen qandastarymyzdan ne kútemiz? 

Kópshiliktiń kókeıindegi osy suraqtarǵa  KTK tilshisine saıasattanýshy, terorızm jáne ekstremızm máselesin tereń zerttep júrgen sarapshy Erlan Qarın jaýap berdi. Qamshy.kz aqparat agenttigi ózekti bolyp otyrǵan Sırıa máselesine baılanysty saıasattanýshynyń jaýabyn oqyrman nazaryna usynýdy jón kórdi. 

–Sırıaǵa adasyp baryp, sosyn ańyrap qalǵan qazaqstandyq azamattarymyzdy elge qaıtardyq dep qazir bárimiz jazyp jatyrmyz, aıtyp jatyrmyz. Birinshi másele, bul úlken saıası másele qalaı sheshildi? Osyndaı soǵys júrip jatqan ystyq núkteden azamattarymyzdy qalaı alyp kettińizder?

–Sırıada qazir birneshe ártúrli qarýly toptar ózara qyrylysyp jatqanyn  aıtpaǵannyń ózinde, Sırıa konflıkt tóńireginde birneshe memlekettiń múddeleri qaıshylasyp jatyr.Tikeleı qaqtyǵysqa baryp otyrǵan jaǵdaıda mundaı operasıany júzege asyrýshy jaýlasyp otyrǵan birneshe jaqtarmen baılanysqa barý múmkindigi qajet. 

–Másele sonda bolyp tur ǵoı. Saıası máselesi qalaı sheshildi? 

–Tek qana bir eldiń kómegine júgine salyp, mundaı operasıany júzege  asyrý múmkin emes. Sebebi, Sırıadaǵy konflıktide  bir eldiń qaýqary jetpeıdi. Ol jerde birneshe úlken alpaýyt memleketter, alty memleket derjavalardyń tikeleı qaqtyǵysyp otyryp aıtpaǵannyń ózinde, kórshiles memlekettiń ózderiniń  árqaısysynda ártúrli múddeler bar, sol múddeler  bir-birine qaıshy kelip otyrǵan tusta ondaı operasıany júzege asyrýdyń eń birinshi alǵysharty – bizdiń memlekettimizdiń syrtqy saıasaty. Bizdiń barlyq memleketpen teń dárejeli senimdi qarym-qatynasta ornata bilgenimiz. Osynyń arqasynda ǵana mundaı úlken operasıa júzege asyp jatyr. Árıne, óte qıyn, óte qaterli, áskerlerdiń qatysýyn talap etken óte kúrdeli,qaýipti is-shara bolsa da túpki maqsaty – gýmanısik. Bizdiń  quzyrly organdar áıelder men 30 balany alyp keldi. 

– «Jýsan» operasıasy barysynda elge 47 azamatymyz keldi. Ol jaqta áli de 800-900-ge jýyq azamat bar deıdi. Onyń 500-ge jýyǵy – balalar. Jalpy Ortalyq Azıadan 5000-ǵa jýyq azamat Sırıaǵa ketken. Endi maqul, ózge eldi qoıa bereıik, óz elimizdiń azamattaryn osyndaı qadamǵa barýyna, ketip qalýyna ne sebep boldy? Tek qana kókeıin tesken kók qaǵaz ba, álde dinı senim be, soqyr senim be?

–Sebepter ártúrli. Búkil álemge tikeleı qatysy bar úlken másele. Sebebi, Iraktaǵy konflıktige  80 memleketten 30 myńnan 40 myńǵa deıin azamattar baryp qosyldy. Iaǵnı, bul Amerıka, Eýropa, TMD elderi, Ortalyq Azıa, Ońtústik, Shyǵys Azıa, Taıland, Koreıa taǵy basqa elderden baryp qosylǵandar bar. Tek qana dinı sıpat qana emes, men ádeıi sol elderdi atap otyrǵanym da sol. Árbir eldiń  jaǵdaıy ártúrli. Ár ketken azamattyń sebebi de ártúrli. Keıbir azamat qyzyq kórip, soǵysqa baryp qatysyp qaıtamyz degen oımen de ketti.  

–Saıahattap qaıtqan sıaqty ǵoı...

–Bizdiń elden de solaı ketkender bar. Qyzyq kórdi, aqsha úshin ketkender de bar. Sondyqtan da biz birneshe topqa bólemiz. Aldanyp ketkender, sanaly túrde soǵysýǵa ketkender, erip ketkender. Mysaly, áıelderdiń kóbi aldanyp ketkender. 

–Al dinı senimmen ketkender bar ma? 

–Árıne, dinı senimmen de ketken. Ol jaqta musylmandar úshin eń bir qolaıly, sondaı memleket eken dep oılaǵan. Biraq barǵannan keıin kelesi kúni-aq kózi jetip, aldanǵanyn bilip, qaıtyp kelgender boldy. Alaıda ol jaqqa barý ońaı, qaıtý qıyn. Qaıtam degenniń bárin atyp tastaıdy. Sosyn amal joq, qalady. Nemese onda kelgende vıdeo, fotoǵa túsip taratatynyn da kóbisi bilmeıdi. Kelgende qolyna qarý ustatyp, vıdeoǵa túsiredi. Máz bolyp vıdeoǵa, fotoǵa túsedi. Sosyn ony ádeıi jarıalaıdy. Ol tarap ketti. «Elderińizdegi qaýipsizdik organdar endi sizderdi tanyp bilip otyr, barsańyz, birden qamap tastaıdy» deıdi. Sóıtip olar eki ottyń ortasynda qalady. Kópshiligi senip, aldanyp ketkender. «Tań qalamyz. Qasymyzda júrgen adamdar ishimdik ishedi, temeki  tartqandy aıtpaǵannyń ózinde. Tipti tańǵy namazǵa turmaıdy, juma namazǵa da qatyspaıdy», - deıdi. Elge qaıtarylǵan áıelder men er azamat, balalar bolsyn olar basqa bir elderdiń, úkimettiń qolyna túsken azamattar emes. Olar bir toptyń qolyna  túskender. Mine, bar jaǵdaı osy. Iaǵnı, bul shyn máninde, eshqandaı qasıetti soǵys emes. Basqa múddeler úshin bir-birimen esep aıyrysý. 

–Ózderi bilmeýi múmkin...

–Bireýi bilse, bireýi bilmeıdi, bireýi moıyndaǵysy kelmeıdi. Bostan bosqa basqa bireýdiń múddesi úshin ólip jatqanyn kim moıyndaıdy?  

♦Sırıadaǵy otandastarymyzdy QR qarýly kúshteri qalaı qutqardy? (vıdeo)

–Áleýmettik jelilerde bular otanyn satyp ketip qalǵandar, «memleket osynsha shashylyp ne úshin alyp keldi olardy?»  degen pikir bar. Máseleni basqa qyrynan qaraıyqshy. Osy azamattarymyz soǵys bolyp jatqan Sırıada qaldy dep esepteıik, meıli, biz qandastarymyzdy joǵalttyq dep esepteıik. Al elge, memleketke kele jatqan qaýip bar ma? 

–Durys suraq. Bizdiń elde de, basqa elde de osyndaı dıskýssıa bar. Áıelder men er-azamattardy aıtpaǵannyń ózinde balalardy qaıtarý kerek pe? Ondaı kúdiktiń bolýy túsinikti. Sebebi, olar soǵystyń ortasynan kelip otyr, soǵys jaǵdaıynda ósti. Olardyń sanasy birshama ýlanǵan dese de bolady. Elge kelgennen keıin qaýip tóndirmeı me? Ras, ondaı qater bar, ony joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Qanshalyqty olar beıbit ómirge úırenedi, beıimdeledi, bizdiń qundylyqtardy ıgeredi, bizdiń ómir saltymyzben júre alady  degen qater bar. Biraq, osy balalar, áıelder sol Sırıa bolsyn, Iraktaǵy qaqtyǵys aýmaǵynda qalsa, qaýip  birshama ýaqyttan keıin  biz úshin eselene túsedi. Nege? Oılańyz, 400 demeı-aq qoıaıyq, sol 30 balanyń ishinde eń úlkeni 15 jasta. Taǵy bes jyl ótedi, úlken azamat soǵysynyń ortasynda ósken, qarýdyń bárin meńgergen, bizdiń tildi biledi. Soǵys órtinen shyńdalyp kelgen 20-dan asqan jigit pen qyzdar – qaýipti. Birneshe ese qaýipti.

♦Sırıadan oralǵan qazaqstandyqtardy azamattyǵynan aıyra ma?

–Iaǵnı, mynaý aldyn alý ǵoı sonda?

–Bul shara gýmanıtarlyq maqsatpen  qatar bizdiń qaýipsizdiktiń aldyn alý. «Nege biz Ózbekstan sıaqty áreket jasamaımyz? Nege shetinen bárin qýyp shyǵaryp qutylmaımyz?» dep suraıdy menen. Ár eldiń óz jaǵdaıyna beıimdelgen óz saıasaty bar. Biraq, qudaıǵa shúkir, biz uıymdasqan formamen tap berip otyrǵan joqpyz. Bizdiki jekelegen, birli-jarym, on adam. Iaǵnı, bizdiń jaǵdaıdaǵy eń utymdysy radıkaldy formaǵa jol bergen joqpyz. Qandaı da bir uıym retinde birigýine, uıymnyń paıda bolýyna ákep soǵatyndaı áreketke barǵan joqpyz. Áıtpegende, onyń kósemderiniń ishindegi belsendileriniń kózin joıǵanymen, ekinshisi taǵy bar.  Mine, sol sıaqty eger de 30 balany, odan keıin basqa 100 balany, jalpy kólemi 300-400 bala qala beretin bolsa, taǵy bir 3-4 jyldan keıin jasóspirimder úlken azamat bolady. Olardyń basyn bedeldi bir kúshter qosyp, memleketimizge qarsy paıdalanbaıtynyna kim kepil? Sondyqtan bul balalar men áıelderdiń qaıtarylyp ákelýi qaýipsizdik turǵysynan da durys. Bizdiń el baqylaýda. Olarmen túrli jumystar jasalynady. 

♦Sırıadaǵy ulynan aıyrylǵan ana: Kelinim men úsh nemerem qaıda qasharyn bilmeı júr

–Eger ana jaqta qandaı da bir pikir qalyptasqan bolsa, kelgennen keıin ózgertý múmkin be? 

–Ózgertýge bolady. Sırıada soǵysyp kelgen keıbir azamattar bar. Olar kelgennen keıin sol jaqtaǵy naqty bir is-áreketter úshin jaýapkershilikke tartylyp, qatelikterin sezinip, qazir basqalarmen jumys isteýge sanaly túrde kómektesip jatqandar bar.

Usynǵan Gúlim Jaqan