Kóptegen jazýshylar men sýretshilerdiń óz shyǵarmalarynda  alys bolashaqty, máselen, ózderi estip-bilýi múldem múmkin emes ǵylymı-tehnıkalyq progrestiń jetistikterin, bolmasa keleshekte bolatyn naqty jaǵdaı men oqıǵalardy sonshalyqty dáldikpen boljap sıpattaǵandary belgili. Olardyń bolashaqqa úńile biletin erekshe qasıeti neden?

 Máselen, ataqty Van Gog, ıá, bir qulaǵyn ózi kesip tastaıtyn qıalı sýretshiniń 1889 jyly, ózin - ózi óltirýinen bir jyl salǵan «Juldyzdy tún» atty kartınasy bar.  Muny nege aıtyp otyrmyz? Osy HHI ǵasyrda  ǵaryshty zertteýge arnalǵan «Habbl» teleskopy Jerden 20 myń jaryq jylyna teń qashyqtyqtan  galaktıkany  túsirip alǵan-dy.  Osy teleskop túsirgen juldyzdy aspan Van Gogtyń «Juldyzdy tún» kartınasyna qatty uqsaıtyny astronomdardy erekshe tańyrqatqan. Iaǵnı, sýretshiniń kartınasy men túsirilimdegi juldyzdy aspannyń,  ǵaryshtaǵy jarylystan paıda bolǵan shań men gazdyń túzilim formasy  birdeı bolyp shyqqan. Aıyrmashylyq tek sýretshiniń kók boıaý qoldanǵanynda, al fotografıada qyzyl boıaý basym. 

          Van Gog  osynyń bárin qalaı, qaıdan bilgen? Álgi teleskoptaǵy juldyzdy aspan Jerden 20 myń jaryq jylyna teń qashyqtyqtan túsirilgenin aıttyq. Al sýretshi tar sheberhanasynda-aq otyryp ózi aıasynda dúnıege kelgen Toqty shoqjuldyzyn, sondaı-aq Aı men Venerany,  jaryqtyń qozǵalysyn,  fızıka men matematıka  ǵylymyndaǵy sheshýi tabylmaǵan eń kúrdeli túsinikterdi  dálme-dál beınelegen. Qalaısha? Bul jaıynda túrli boljamdar aıtylýda. Van Gog ǵaryshqa saıahattap baryp qaıtqan bolýy kerek deýshiler de bar. Kim bilipti, uly sýretshi shynymen  kóripkel boldy ma, álde jatplanetalyqtar urlap áketip, qaıta ákelip tastady ma eken? Kóptegen danyshpandardyń basynan osyǵan uqsas túrli jaǵdaılar ótken ǵoı. Qazaqtyń arasynda da jyn júgendep minip, aspanda aqqý bolyp ushqandar týraly san  áńgime bar. 

 Al ataqty fantas Júl Vern óz kitaptarynda bolashaqta naqty júzege asqan ǵylymı jańalyqtar jaıynda bir emes, birneshe ret jazyp qaldyrǵan. Sonyń biri – «Jerden Aıǵa deıin» (1865) romanyndaǵy Aıǵa attandyrylatyn «Kolýmbıada» snarády. Florıda jarty aralynan jeltoqsan aıynda ushyp shyqqan úsh adam  – Barbıken, Nıkol jáne Ardan Aı orbıtasyna jetip, qaıta keıin ushady da Tynyq muhıtqa kelip qonady. Kóptegen jyldardan keıin amerıkalyqtardyń Aıǵa «Apolon-8» ǵarysh raketasyn ushyrǵany belgili. Ondaǵy ekıpaj da úsh adamnan quralǵan jáne Florıda shtatynan jeltoqsan aıynda ushyp shyqqan. «Apolon-8» «Kolýmbıadanyń» marshrýtyn aınytpaı qaıtalaǵan. Bireýi oıdan qurastyrylǵan, bireýi shyn eki apparattyń da salmaǵy men kólemi birdeı bolyp shyqqan. Amerıkalyq úsh ǵaryshkerdiń attary – Borman, Loýell jáne Lıder. Úsh ǵaryshkerdiń ekeýiniń esimderi Júl Vernniń keıipkerleriniń esimderimen úndes.

         Osyǵan uqsas taǵy bir mysal – «Sý astyndaǵy 20 000 le (shaqyrym)» (1869) romanyndaǵy sýasty qaıyǵynyń jobasy. Ol zamanda jan balasy sýasty qaıyǵy jóninde estip-bilmegen. A HH ǵasyrda sýasty qaıyqtary shyndyqqa aınaldy. Sondaı-aq A.N.Tolstoı jazǵan lazerlik qondyrǵy da búginde eshkimge tańsyq emes.

 Aǵylshynnyń ataqty jazýshysy Svıfttyń qalamynan týǵan «Gýllıverdiń saıahattaryn» bala kezinde oqymaǵan adam az shyǵar. Zertteýshilerdi osy kitaptyń keıipkeri kezdeısoq tap bolatyn ushatyn aral qyzyqtyryp keledi. Avtor kórkem ádebıetke onsha janasa bermeıtin ǵylymı-tehnıkalyq dáldikke ádeıilep toqtalǵandaı. Máselen, Svıft ushatyn nemese júzetin araldyń formasy men dıametrin, bıiktigin, qysqasy barlyq sıpatyn týra ózi ólshep-pishkendeı táptishtep keltirip, araldyń alyp magnıtke súıene otyryp aýada ushýǵa qabiletti ekenin jazady. Ol kezde, ıaǵnı 1726 jyly buǵan uqsas nárse  ómirde áli oılap tabylmaǵan-dy. Adamdar magnıttik alań jaıynan esh habarsyz bolatyn.

         Svıft ólgen soń otyz jyldan keıin fransýz hımıgi Lavýaze Lapýta aralynyń oqymystylary ashqan aýanyń quramyn anyqtaǵan. Romanda Marstan onyń eki serigine deıingi ara qashyqtyq jaıynda dálme-dál málimet berilipti.

 Al ataqty amerıkalyq fantas Robert Haınlaın tipti alysqa siltegen. 1941 jyly jazǵan povesinde ol amerıkalyqtardyń ýrannan atom bombasyn jasaǵanynyn jazady. Shyǵarma jaryqqa shyǵysymen avtordy FBR shaqyrady: arnaýly qyzmettegiler jazýshynyń sol kezde ǵalymdar óte saqtyqpen iske asyrmaq bolyp jatqan memlekettik asa qupıaǵa qalaı qol jetkizgenin jáne qondyrǵyny qalaısha dálme-dál sýrettegenin bilmek bolyp, san suraýdyń astyna alady.

         Mine, osydan-aq  jazýshylar  men sýretshilerdiń ishinde  bolashaqqa úńile alatyn qasıetimen tańqaldyrǵandardyń  az emestigin, olardy Jaratýshy erekshe áýlıelik qabiletpen dúnıege ákelgenin bilýge bolady.