Birden aıtaıyq, Qorǵaljyn elinde Márıam atty orys qyzyna úılengen eki qazaq bolypty. Onyń biri – aýyl jigiti Dúısen. Ol kezde (qazan tóńkerisinen buryn) aýyl arasynda shash qoıý ádet bolmaǵandyqtan,  Dúısenniń dýdar bas atanatyndaı shash qoıýy neǵaıbyl kórinedi.  Al osy Dúısenniń orys áıeli Márıamdy aýyl adamdary «toban aıaq Márıam» deıdi eken. «Toban aıaq» onsha jetisip turmaǵan sóz bolǵandyqtan, Dúısen úılengen orys qyzy Márıam onsha kórikti bolmasa kerek.

 Al Jágorqyzy Márıam (shyn aty Marıa Egorovna Rekına)  – boıy uzyn, kórikti, birsydyrǵy daýsy bar, ıaǵnı án salatyn  adam bolǵan. Ondaı jandy «toban aıaq» dep eshkim kemsitip aıta almasa kerek. Al osy Márıam Jágorqyzy ǵashyq bolǵan qazaq jigiti – qaladan kelgen, oryssha oqyǵan, orys tilin, orys saltyn jetik bilgen, shash qoıysyna bola el ishinde dýdar bas atanyp ketken jan kórinedi. Sirá, ókimet qýǵynynan boı tasalap júrgen adam da bolsa kerek. Onyń  aty Dúısen emes, shyn esimi belgisiz bolyp qalǵan.

Keńestik zamanda ultaralyq saıasatqa baılanysty «Dýdar-aı» ánin Márıam Jágorqyzy, ıaǵnı Rekına Marıa Egorovna shyǵardy» degen jańsaq derek tarady. Bul kúnde ol ánniń avtory Úlebaı  Ánetuly ekeni naqtylandy, oǵan eshkim kúmán keltirmeıdi.

Kezinde «Aıqyn» gazetine «Osy jurt Úlebaıdy bile me eken?» degen maqala jazǵanmyn. Sondyqtan Úlebaıdyń ómir tarıhyna egjeı-tegjeıli toqtalyp jatpaımyn. Sol kezde Qorǵaljyn aýdanynyń «Órkendeý» aýylynyń turǵyny  Raqymbergen Qozybaǵardan hat alǵanmyn. Sol derekti ǵana aıta keteıin. Ol kisiniń  aıtýynsha, «Úlebaı aqyn 1966 jyly ómirden ótken. Oqymaǵan, hat tanymaǵan. 1954 jyly kishi balasyna keıingi eńbekterin dápterge jazdyrtqan. Ol dápterdi 1955 jyly aqyn Qalıjan Bekhojın surap áketken, odan keıin habar joq. Úlebaıdyń shaǵyn óleńderin biletin adamdar ómirden ótip ketken. Men Úlebaıdyń kishi balasymen birge ósip, birge júrgem, sodan bilemin. Estýimshe, Úlebaı aqyn óleńin Márıamǵa basy bútin bergeni úshin ol kisige syılyq beripti. Ony kez kelgen adamǵa aıta bermeıtin». Mine, Úlebaı aqyn týǵan «Órkendeý» aýylynyń turǵyny osylaı deı kelip, bul óleńniń sózin keıin bireýler zamanǵa saı óńdep, túzetkenin aıtqan-dy.

 Sol shyqqan maqalaǵa oraı  redaksıaǵa hat jazǵan Qorǵaljyn óńiriniń týmasy, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor A.Jantas bylaı dep edi:  «Qorǵaljyn qarıalarynyń áńgimeleýinshe, Jágór (Egor Rekın) patsha úkimetiniń kúshine súıengen adam bolǵan. Ol «qara shekpen» bolǵanmen, qara sharýa bola qoımaǵan. Qýatty, birsydyrǵy dáýletti bolǵan. Qorǵaljyndyq qara qazaqpen qoıyndasa qoımaǵan. Onyń janyna jýý ońaı bola qoımaǵan sıaqty. Al qyzy Márıamnyń sulýlyǵyn, ánshiligin bylaı qoıǵanda, Jágórdeı orys qyzyn jergilikti qazaqtarǵa jolata qoıdy degenge de elde eshkim senbeıdi. Demek, Dýdardaı (shyn esimi belgisiz bolyp qalǵan) orys syryn biletin jan ǵana Marıaǵa jýyı alady. Keıin Marıa sheshemizdiń oqyǵan azamat, zańger Boranqulǵa shyǵýynda da osyndaı bir zańdy jalǵastyq bar sıaqty bolyp kórinedi.

         El qyzyq kórip, ázildep júrgen Dýdar men Marıanyń arasyndaǵy hıkaıa el ortasynan shyqpaǵan Ólebaıǵa da ázil bolyp kórinýi shyndyqqa keledi. Soǵan oraı ol bul ándi ázil án etip shyǵarǵan».

Ary qaraı ol Qorǵaljyn óńiriniń týmasy, júz jasap qaıtys bolǵan Birgebaı aqsaqaldyń áńgimesin keltiredi. «Birgebaı aqsaqal Marıa Rekınany Almatyǵa halyq shyǵarmashylyǵy kórmesine bastap aparǵan eken. Ol kezde Birgebaı Kemelov Qorǵaljyn aýdandyq partıa komıtetiniń mádenı-aǵartý bóliminiń meńgerýshisi bolyp qyzmet atqarypty. «Marıa boıy uzyn, kelbetti bolatyn, birsydyrǵy daýsy da bolatyn. Qazaqsha erkin sóıleıtin. Kıim kıýi de qazaqtan erekshelengen joq. Aýdannyń partıa hatshysy ulttar dostyǵy saıasatyndaǵy ozyq úlgi retinde kórsetý múmkindigin jibergisi kelmedi. Maǵan osyny júzege asyrýǵa tapsyrma berdi». Osylaı  dep eske alypty Birekeń aqsaqal. Kórmege barar kezde olar  Úlebaıdyń aldynan ótken kórinedi. «Kádege jarasa, ózderiń bilesińder» depti ol.

Mine, osy derekten kórip otyrǵandaryńyzdaı, Márıam Jagorqyzynyń ákesi aýyl qazaǵyna  ońaılyqpen qyzyn bere salatyndaı jaı adam bolmaǵan. Soǵan qaraǵanda Dýdardyń qalada oryssha oqyǵan bilimdi jigit bolǵany ras sekildi. Al álgi aýyl jigiti Dúısen úılengen Márıamdy kelin etip túsirýge Dúısenniń týystary basy bútin qarsy bolǵany belgili. Ekeýi  qamys arasynda qashyp júrgen. Artynan qýyp barǵan týystary Dúısendi ólimshi etip sabaǵan. Dúısen sol alǵan jaraqatynan bir jyldan soń qaıtys bolǵan.  

Sirá, marqum Dúısenniń dosy bolǵan Úlebaı  óz elindegi Jágorqyzy Márıam men Dýdardyń arasyndaǵy mahabbatty áý basta dosy Dúısen men onyń orys áıeli «toban aıaq» Márıamǵa ázil etip shyǵaryp, keıin  solaı telinip ketse kerek. Osy derek kóńilge qonatyn sekildi.

Al keıinde keńestik saıasat Márıam Jágorqyzyn  áreń dep kóndirip, Úlebaıdyń ánin oǵan basy bútin alyp bergen.  Úlebaı kelisimin berip, ol úshin jaqsylap syılyq ta alǵan kórinedi. «Dýdar-aı» ániniń talaı jyldar boıy tarıhynyń bulyńǵyr bolyp kelgeninde osyndaı san qyrly syr jatyr.