Qadirli qaýym, qurmetti hanymdar men myrzalar! Sizderge Qart Altaıdyń baýyry Shyǵys Qazaqstannyń ystyq sálemin joldaımyn.

Qazaqstan men Polsha memleketin baılanystyratyn rýhanı-mádenı ortaq qundylyqtarymyz barshylyq. 2017 jyldyń 6 sáýirinde eki memleket arasynda dıplomatıalyq qarym-qatynastardyń ornaǵanyna 25 jyl toldy. Osy jyldar ishinde ekijaqty baı­lanysymyz búgingi joǵary deńgeıge jetip, tek qana ońdy baǵytta damýda. Eki el arasynda bilim salasynda baı­lanystar keńeıýde. Qazirgi tańda Polshanyń ýnıversıtetterinde 770-ten astam qazaqstandyq stýdent bilim alýda.

Búgin Qazaqstannyń rýhanı jáne mádenı ómirindegi aıtýly kún deýge bolady. Qazaqtyń keshegisi de, búgini de, bolashaǵy da Abaımen ólshenedi. Abaı – bizdiń ulttyq uranymyz. Álemdik rýhanıatqa ár ultty tanytatyn alyptar bolady. Sol alyptardyń biri - Abaı. Abaı arqyly qazaqty álem tanydy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaev: «Abaı – bizdiń ulttyq uranymyz bolýy kerek. Abaıdy tanytý arqyly biz Qazaqstandy álemge tanytamyz, qazaq halqyn tanytamyz. Meniń balalarym men erteńgi urpaǵyma Abaıdan artyq, Abaıdan uly, Abaıdan kıeli uǵym bolmaýǵa tıis», - degen.  Elbasy aıtqandaı, Abaı – qazaq halqynyń rýhanı kóshbasshysy, jol sil­ter baǵ­dary. Qazaq halqyn dál Abaıdaı tanyp, Abaıdaı túsindirgen eshkim joq. Uly aqynnyń jasampaz­dyq­qa, parasattylyq pen yntymaqqa ún­deýshi ıdeıa­lary – álemdegi bar­lyq ulttardyń ókilderine bir­deı qundy, ortaq qa­zyna.

Tarıhtan belgili, HİH ǵasyrda Qazaqstan men Polsha arasynda oryn alǵan kópqyrly qatynastar negizinen patshalyq Reseıdiń otarlyq dáýirinde órbidi. Alyp ımperıanyń quramynda otarlyq jaǵdaıda kún keshken qos halyqtyń baılanystary eń aldymen ult-azattyq qozǵalystar aıasyn qamtyp, Sibir men Qazaqstan aýdandaryna jer aýdarylǵan polák turǵyndary esebinen júzege asty.

Abaıdyń ákesi Qunanbaı týraly alǵash jazbasha maǵlumat qaldyrýshy, ony kózimen kórgen, Qazaqstanǵa jer aýdarylyp kelgen polák revolúsıoneri Adolf Ianýshkevıch bolatyn. A.Ianýshkevıch «Dnevnıkı ı pısma pýteshestvıa po kazahskım stepám» («Qazaq dalasyndaǵy saıahattyń kúndeligi men hattary») atty zertteý eńbeginde Qunanbaı týraly mynadaı qundy pikir aıtady: «Bul da dala óńirinde aty keń jaıylǵan adam. Qarapaıym qazaqtyń balasy. Tabıǵat oǵan kesek aqyl, ǵajaıyp es jáne júırik til bergen. İsker, óz atalastarynyń ıgiligi týraly qam jeıdi. Dala zańdary men quran qaǵıdalarynyń jetik bilgiri. Qazaqtarǵa qatysty rossıalyq ýstavtardy bes saýsaǵyndaı biledi. Qara qyldy qaq jarǵan bı jáne ónegeli musylman. Odan aqyl suraýǵa jas ta, kári de, kedeı de, baı da shalǵaı-shalǵaı aýyldardan kelip jatady...» - dep tańǵalady.

A.Ianýshkevıch Qunanbaıdyń zamandasy bolsa, Abaı Qunanbaıulymen de polák halqynyń saıası aıdaýdaǵy birtýar perzentteri tyǵyz qarym-qatynasta bolǵan. Saıası jer aýdarylǵan polák zıalylarynyń ishinde Abaı Qunanbaevpen jaqyn dostyq baılanys ornatqan Severın Gross edi.

Semeı qalasynda S. Gross erikti jaldamaly retinde aldymen oblystyq basqarmada, artynan Semeı ýezik sýdıa keńsesinde qyzmet etedi. Sol kezeńdegi Semeı jáne ondaǵy saıası jer aýdarylǵandardyń jaı-kúıi týraly qyzyqty málimetterdi amerıkalyq tanymal jýrnalıs Djordj Kenannyń «Sıbır ı ssylka» atty tanymal eńbeginen ala alamyz. «Úlbide ózge saıası aıdaýdaǵylarmen birge Saratovtyq zańger-stýdent Aleksandr Blek, Appolon Karelın, shyǵý tegi Kovnalyq zańger-stýdent Severın Gross jáne Varshavalyq doktor Vıterto boldy», - dep jazady. Ózi zańger bolǵandyqtan Gross qazaqtyń dástúrli quqyǵyn zertteýge qulshyna kirisedi. Gross Abaıdyń aýyly Shyńǵys bolysyna baryp, bir aıdaı ýaqyt ótkizgen. Ol joǵaryda atalǵan jumysqa derekter jınaý maqsatymen qazaqtyń ádet-ǵuryp zańnamasyn Abaımen qarym-qatynas jasaýmen keńesip otyrǵan.

Bul kúnde Abaıǵa eldiń jáne barlyq ǵalam qaýymdastyǵynyń yqylasy artýda. Sebebi ol – bir kezdegi adamzattyń oıshyldary – Arıstotel, Sokrat, Pla­ton­dar­dyń rýhyn boıyna sińirip, Pýshkındi, Lermontovty, Geteni qazaq tilinde sóıletip, búkil adamzattyń mádenı-rýhanı qazynasyn múltiksiz meńgergen tulǵa. Sondyqtan da qazirgi kezde Abaı álemine basqa halyqtar da erekshe mán berip otyr.

Abaıdyń: «Adamzattyń bárin súı, baýyrym dep», - degen jalpy adamzat balasyn gýmanızmge shaqyrǵan danalyq sózi búkil álem halqyn tatýlyq pen turaqtylyqqa, tynyshtyq pen túsinistikke, dostyq pen baýyrmaldyqqa shaqyrady.

Elbasy N.Á.Nazarbaev usynǵan «Rýhanı jańǵyrý» tujyrymdamasyn júzege asyrý úshin aldymen Abaı ilimin taný qajet. Eldiń órkendeýi men táýelsizdigi, azamattyq teńdik, eńbeksúıgishtik, qoǵamdyq kelisim men ulttyq birlik, ádildik, zań­nyń basymdyǵy, otbasy jáne dás­túrler – bul qundylyqtar­dyń bári memleketimizdiń turaqty­ly­ǵy men ósip-órkendeýiniń tuǵyr­ly irgetasy.

Qazaqstan men Polsha memleketiniń arasyndaǵy ózara dostyq, rýhanı baılanys, jaqsy qarym-qatynasyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan úlken istiń biri – Abaı ortalyǵyn ashý. Abaı ádebı-mádenı, ǵylymı ortalyǵyn ashý jáne ony júzege asyrý halyqaralyq deńgeıindegi eń mańyzdy bilim berý jáne mádenı-aǵartý jobalardyń biri bolmaq. Abaı ortalyǵy dúnıe júzimen kemel dostyq kópirine aınalatyn, bilim keńistiginde ózara turaqty baılanys ornatatyn rýhanı orta bolatyny sózsiz.

Ótken tarıh pen mádenıetti zerttep, ǵylym men bilimdi urpaq sanasyna sińirýdi aldyna maqsat etip otyrǵan Qazaqstannyń Shyǵysyndaǵy irgeli bilim ordasy – S.Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti. Bul ýnıversıtet Qazaqstannyń shyǵys aımaǵynyń áleýmettik-ekonomıkalyq ál-aýqatyna, qoǵamdyq-mádenı ómirine qomaqty úles qosyp otyrǵan mańyzdy memlekettik oqý orny.

Ýnıversıtet álemniń júzden astam joǵary oqý oryndarymen, ǵylymı-zertteý ortalyqtarymen, bilim berý mekemelerimen qarym-qatynas jasaǵan, alys-jaqyn shet elderdiń ǵalymdarymen, mamandarymen ortaq jobalardy iske asyryp, meılinshe tereń, mazmundy baılanys ornatqan elimizdiń shyǵys aımaǵyndaǵy birden bir ǵylymı ortalyq bolyp tabylady.

Qazirgi ýaqytta Elimizdiń bilim berý salasyn jetildirýde halyqaralyq deńgeıdegi kóptegen eldermen qarym qatynas jasaý barysynda, bilim kókjıegindegi memleketaralyq yqpaldastyqty jan-jaqty keńeıtýde mundaı isterdiń atqarylýy búgingi urpaqqa úlken mindetter júkteıdi.

Tólegen Muhtar Ádilbekuly
Sársen Amanjolov atyndaǵy
Shyǵys-Qazaqstan memlekettik
ýnıversıtetiniń rektory, profesor