Memlekettik departamenttiń esebinde "Qazaqstanda saıası qýdalaý, senzýra, saıttardy buǵattaý, dinı qýdalaý, beıbit mıtıń uıymdastyrýǵa tyıym, kásipodaqtar jumysyn shekteý, jemqorlyq syndy adam quqyqtary máselesi bar" jep jazylǵan.

Departamenttiń paıymdaýynsha, "Qazaqstanda prezıdent ákimshiligi úkimetti, zań shyǵarý jáne sot organdaryn, aımaqtyq jáne jergilikti bılikti baqylaýynda ustap otyr. El konstıtýsıasyn ózgertý úshin prezıdenttiń kelisimi kerek".

Memlekettik departament Qazaqstandy eldegi saılaýlarda Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń erejelerin saqtamaıdy dep synady.

"2015 jyly prezıdent saılaýynda Nazarbaev 98 paıyz daýyspen jeńiske jetti. Biraq saılaý zańdary buzylyp, shynaıy báseke bolmady. 2017 jyly maýsymda senattaǵy 16 orynǵa saılaý ótti. Bul saılaýdy jergilikti ákimdik ókilderi qatań baqylap, prezıdent ákimshiliginiń nusqaýlyǵymen uıymdastyrdy" dep jazylǵan qujatta.

Memleket departament esebinde Qazaqstan qyzmetin asyra paıdalanǵan, para alǵan sheneýnikterdi tańdap jazalaıtyn atap kórsetken.

"Qazaqstanda jemqorlyq máselesi áli ózekti. Bılikte, úkimette, quqyq qorǵaý organdarynda basshylyq qyzmette otyrǵandar jemqorlyq isine kelgende jazasyz ketedi" dep jazylǵan esepte.

Memlekettik departamenttiń esebi 46-ret jarıalandy. AQSH memlekettik departamenti buǵan deıingi esepterinde de Qazaqstandaǵy adam quqyǵy jaıyn synaǵan. Qazaqstan bıligi ol kezde memlekettik departament esebine qatysty resmı pikir bildirmegen.

AQSH memlekettik departamentiniń álemdegi adam quqyǵy jaǵdaıy týraly esebinde Qytaı bıligin adam quqyǵyn óreskel buzyp otyr dep synady.

"Qytaıda avtorıtarly bılik. Eldi Komýnıstik partıa basqarady. Kompartıa músheleri úkimetti jáne qaýipsizdik organdaryn basqaryp otyr. 2018 jyly Qytaı bıligi Shyńjań ólkesinde musylmandarǵa, sonyń ishinde – uıǵyrlar men qazaqtarǵa qysymdy kúsheıtip, olardy lagerlerge qamady. Halyqaralyq basylymdar, quqyq qorǵaý uıymdary lagerlerdegi qysym týraly aıtsa da, Qytaı bıligi lagerler terorızmmen kúres amaly dep sendirýge tyrysty. 2018 jyly Shyńjańdaǵy adam quqyǵy jaıy qatty nasharlady" dep jazylǵan esepte.

AQSH memlekettik departamentiniń esebinde Qytaı bıligi tarapynan adamdardy zańsyz ustaý, zańsyz óltirý oqıǵalary bolǵanyn, jýrnalıserge, blogerlerge, advokattarǵa, jazýshylarǵa, dıssıdentterge qysym jasalǵany jazylǵan.

"Qytaıda saıttar buǵattalady. Beıbit mıtıń ótkizýge kedergi kóp. Jumysshylardyń eńbek quqyǵy buzylady. Bılik tarapynan sheteldik úkimettik emes uıymdarǵa qysym jasalady. Elde bala týýdy shekteý saıasaty, kúshtep túsik jasatý amaldary, adam saýdasy bar" dep málimdedi memlekettik departament óz esebinde.

AQSH memlekettik departamenti adam quqyǵy týraly esebin 1977 jyldan beri jarıalap keledi. 1998 jyldan bastap Qytaı bıligi departament esebine jaýap retinde AQSH-taǵy adam quqyǵy jaıly esep jarıalap júr.

Shyńjań aımaǵyndaǵy lagerler jaıly alǵash ret 2017 jyldyń kókteminde aıtyla bastaǵan. BUU Shyńjańdaǵy "saıası tárbıeleý ortalyqtarynda" mıllıonǵa jýyq adam "erkinen tys" qamaýda otyrǵanyn málimdegen.

Qytaı úkimeti basynda bul ortalyqtardyń baryn joqqa shyǵaryp keldi. Keıin Pekın qysymdy "ekstremızmge qarsy shara" dep málimdedi jáne "qamalǵandar til úırenip, kásip meńgerip shyǵatynyn" aıtty. Al quqyq qorǵaýshylar jáne lagerde bolǵan azamattar bul ortalyqtardyń bilim berý mekemesinen góri túrmege uqsaıtynyn, onda azap pen qysym baryn aıtqan.

Qytaıda týystary qamalǵan azamattar Almatyda birneshe ret jıyn ótkizip, Qytaıdaǵy jaqyndarynyń jappaı qamalyp jatqanyn aıtqan. Olar Qazaqstan bıliginen, halyqaralyq uıymdardan kómek suraǵan.

2018 jyly jeltoqsan aıynyń sońynda Pekın birneshe eldiń elshilerin Shyńjańǵa aparyp, “saıası tárbıeleý ortalyqtaryn” kórsetken. Lagerge barǵandardyń arasynda Qazaqstan elshiliginiń qyzmetkeri de bolǵan. Ol Shyńjańdaǵy saıası tárbıeleý ortalyǵynda "jaǵdaıdyń jaqsy" ekenin aıtqan.

Aqpannyń 10-y kúni Túrkıa Qytaıdan Shyńjańdaǵy lagerlerdi jabýdy talap etip, onda "mıllıondaǵan adam qysym kórip jatyr" degen. Qytaı Túrkıanyń bul málimdemesin "jalǵan aıyptaý" dep atady.

Usynǵan: Nazerke Labıhan