Búginde halyqtyń basym kópshiligi aldaǵy kúnniń aýa-raıyna kóp júginetinin bilemiz. Soǵan oraı kıinedi, qajetti saqtaný sharalaryn jasaıdy degendeı...

Al osy aýa raıyn boljaý kimniń oıyna qalaı jáne qashan kelgenin bilesiz be? Bas shaıqadyńyz. Endeshe ári qaraı oqyńyz.

1859 jyly Koróldik fregattyń joǵalýyna ákelip soqqan daýyl Fıtsroıǵa kún raıyn anyqtaý maqsatyndaǵy túrli dıagramlardy jasaýǵa ıtermeleıdi. Ol óz dıagramlaryn sol ýaqytta-aq «aýa raıy boljamy» dep ataǵan. Bul ataý keıinnen termınge aınalyp ketti.

Jerde ornatylǵan stansıalar men telegraf baǵandary arqyly habarlamalar jyldam taralyp, daýyldardyń aldyn-alý sharalary júrgizilgen. Atalmysh tásil birshama qaýiptiń aldyn alýǵa kómektesti.

1861 jyldan bastap, aýa-raıy boljamynyń habaryn taratý turaqty túrde júzege asyryla bastaǵan. Dál osy jyly kún saıynǵy «aýa raıy boljamy» málimetteri The Times jýrnalynda jarıalanyp turdy.

Al 1862 jyly negizgi porttarda oryn alýy múmkin daýyl týraly aqparat beretin júıe iske qosyldy. Fıtsroı ǵylym damýynyń aldyn oraǵan «Aýa raıy kitaby» atty eńbegin 1863 jyly jaryqqa shyǵardy.

Mine, sol ýaqyttan beri aýa raıy boljamymen sanasý jáne oǵan senim artý mádenıeti qalyptasyp, búginde turmystyq qajettilik deńgeıindegi aqparatqa aınalyp otyr.

Ádilet Mádenıet