Atamekenime oralsam degen armanyn arqalap, eline kelip shyǵys medısınasyn damytyp otyrǵan aq halatty abzal jan Rashhan Sydaıqyzy búginde talaı adamnyń aıaqqa turyp ketýine sebepshi bolǵan. Búginde em júrgizýdiń joldary óte kóp. Sonyń ishinde, Shyǵys medısınasynyń emdeý tásilderimen barlyǵymyz birdeı tanys bolmaýymyz múmkin. Rashhan Sydaıqyzy Almaty qalasynda ashylatyn «Rash Med» emhanasy men dárigerlik salaǵa qalaı kelgeni jóninde Qamshy.kz aqparattyq  agenttigine suhbat bergen edi.

Ana armany

Bala kezde barlyǵy armanshyl keledi ǵoı. Men negizi áskerı forma kıgen qyzdarǵa qatty qyzyǵatynmyn. "Tipti óskende áskerı adam bolamyn" dep sheship te qoıǵanmyn. Biraq taǵdyr meni múldem bólek salaǵa jeteledi. Emtıhan tapsyrǵan kezde maǵan 3 oqý ornynan shaqyrtý keldi. Onyń biri pedagogıka, ekinshisi – ózim armandaǵan áskerı qyzmet, úshinshisi – kózge ilmeı turǵan dárigerlik bolatyn. Meniń qaı salany tańdaıtynym belgili edi, alaıda anam "dáriger bol" dep qolqalady. Anam: «Sen erteń meıli saqshy bol, meıli ustaz bol, biraq ol mamandyqtyń ıeleri óte kóp. Al sen aýyryp jatqan adamǵa ıne salyp, dertine shıpa bolsań, ol úlken saýapty is. Onyń ústine ómirlik kásip bolady. Sen dárigerlikti tańda», - degen edi. Qazaqtyń boıynda áke-sheshesiniń sózinen attap kete almaıtyn jaqsy qasıet bar ǵoı. Men de solaı istedim. Biraq jyl ótpeı jatyp, anam qaıtys bolyp ketti. 44 jasynda qan qysymy kóterilip, ómirden ozdy. Bizdiń úı men emhananyń arasy nebári 3-4 shaqyrym bolatyn. Anama dárigerler kelip, dári quıyp bolǵansha ınsýlt kúsh bermedi. Sol oqıǵadan keıin men qalaıda «dáriger bolamyn» dep ózime maqsat qoıdym.

Qazaqstanǵa ketkim keldi

Qytaı medısına ýnıversıtetinde oqydym. Ol jerdi támamdaǵan soń, joǵary laýazym ıelenip, jumysqa ornalastym. Aýyl, aýdan, oblystyń barlyǵynda jumys istedim. Joǵary qyzmet istep, dárejem ósse de, aıaq astynan meniń armanym Qazaqstanǵa ketý boldy. Ákem qoldaý bildirgen soń, barlyǵyn birjolata tastadym da, ketip qaldym. Ákem: «Eger qınalsań, qaıtyp kel. Eger sol qıyndyqtarǵa moıymasań, seniń jeńiske jetkeniń», - dedi. Qytaıda qyzmetke ornalasý óte qıyn. Úkimet kádimgideı qyzmetti shtatpen bóledi. Biz sıaqty shtatpen jumys isteı almaı júrgen qanshama adam bar. Bir kúni "qyzmetten ketem" dep aıtqanymmen qoımaı, sol jerdegi tirkeýimnen shyǵyp kettim. Ol jerdegi jumysym meniń ketkenimdi qımaı, «sen jassyń ǵoı, albyrttyq istep tursyń», - dep 3 jyl qyzmet ornymdy saqtap turdy. Meni eshteńe toqtata almady.

Qytaıdyń mıllıony qajet emes edi...

Qazaqstanǵa kelgennen keıin árıne qıynshylyqtar bolady. Oqyǵan oqýym boıynsha jumysymdy jalǵastyrǵym keldi. Sóıtip Astana qalasynan shaǵyn massaj jasatyn kabınet ashtym. Meniń oqyǵan qujattarym áli rásimdelmeı turǵan. Oǵan qosa, medısına salasynyń eýropalyq standarttaryn da bilý kerek. Tıbet emi, qazaq shóbi dep otyra berýge bolmaıdy. Almaty medısına akademıasynda alty aı oqydym. Qaıta emtıhan tapsyryp, sertıfıkat aldym. Ol da maǵan azdyq qyldy. Sosyn Astana medısına akademıasyna tapsyrdym. 2013 jyly Pekınge baryp, 6 aı turyp, medısına salasyndaǵy bilimimdi tereńdete tústim. Pekınge Qazaqstannan kelip emdelip jatqan adamdardy kórseńiz, óte kóp. Meniń tilim qazaqsha bolǵannan keıin esh qınalǵan joqpyn. Keıin maǵan sol jerdegi basshy aıtty: «Biz seni alyp qalaıyq. Myna jerde kórip tursyń sheteldikterge arnalǵan bólim bolǵannan keıin seniń qazaqtaryń óte kóp keledi. Sen qazir Qazaqstan azamaty bolsań da, bizde turyp, qyzmet isteı berseń bolady. Jalaqyńdy alasyń, qosymsha paıyz da tólenedi», - dedi.  Qolyma barlyǵyn qosqanda mıllıon teńge jalaqy beriledi eken. Biraq jalaqyǵa bola men ol jerde turǵym kelgen joq. Elime qaıtyp kelip, dereý lısenzıaǵa júgirdim. Sol jyly Astana densaýlyq saqtaý mekemesiniń lısenzıasyn alyp, Astanadan   on bólmeli klınıkanyń jumysyn bastadyq. Óskemen qalasynan da klınıka ashtyq. Eki jerde jumys júrdi. Almatydan da adamdar kelip emdeletin. Sol kisiler "Almatydan da klınıka ashsańyzdar" dep qolqalady.

Tamyrmen de 100% dıagnoz qoıýǵa bolady

Bizge kelip emdelýshilerdiń ishinde bala kótere almaı júrgen otbasylar óte kóp. Biz olardy tekserip, tamyrmen dıagnoz qoıamyz. Keıin basqa da taldaýlar jasap, saraptama qorytyndysyn shyǵaryp, arnaıy apparattarmen tekseremiz. Negizi tamyrmen de 100 paıyz dıagnoz qoıýǵa bolady. Biraq aýrýdyń saldaryn zamanaýı quraldarmen de tekserip, qorytyndylardyń barlyǵyn ushtastyrý kerek. Mysaly, tamyryn ustap búıregine qum bar ekenin anyqtasaq, ony mindetti túrde ÝDZ-men tekseremiz. ÝDZ-niń nátıjesi de qum bar dep kórsetedi. Olaı teksermesek, qarsy aldymyzdaǵy kómek surap kelgen adam, «meniń tamyrymdy ustaı salyp, qum bar ekenin qaıdan bildi», - dep kúmán keltirýi múmkin. "Adamdar eki oıly bolyp qalmasyn" dep biz barlyq amaldarmen tekseremiz. Tipti arbaǵa tanylyp, júre almaı qalǵan adamdardy aıaqqa turǵyzdyq. Aldyma senip kelgen naýqasqa jaýapkershilikpen qaraımyn. Meniń maqsatym - aldyma kelgen naýqas aıyqsa bolǵany.

Dástúrli medısınany túsinbeıtinder kóp

Emdelýshilerdiń suranysy boıynsha Almatydan da klınıka ashýdy jón kórip otyrmyz. Osy jerde ózimdi qosqanda 5 dáriger jumys isteıtin bolady. Ázirge gınekologıa, ýrologıa bólimderi bar, 700-den astam qan taldaýyn shyǵaramyz, massajdyń 7-8 túri bar, qan alý – hıdjama jasaımyz, synyqshy da bar, qazaqı emmen emdeıtin emshi-dáriger de bar. Men basynda bul jerdiń qazaqı emshiligine tań qaldym, óıtkeni Qytaıda qazaq emshiligi, qazaq emhanasy kádimgi  medısına turǵysynan zerttelgen. Qazir dástúrli medısınany kóp adam túsinbeıdi. Biz 15 ǵasyrda Jánibek Kereı han tusyndaǵy Óteıboıdaq Tileýqabyl atamyzdyń «Shıpagerlik baıany» atty eńbegin paıdalanamyz. Ol bizge 100% jetpese de 50%-men jumys istep júrmiz. Kóbisi qazaq emshiligi dese, shatasyp qalady. Biz sony túsindirýimiz kerek. Inemen emdeý kýrsyn da ashý oıymyzda bar. Olarǵa sertıfıkatty óz qolymyzdan beretin bolamyz.

Túrli emdik shópterdi zertteý ortalyǵyn bolashaqta qurýdy josparlap otyrmyz. Qazir shópterdiń birin terip alsaq, birin satyp alyp, Qytaıdan tasyp kınalyp júrmiz. Bizdiń mańaıymyzdyń barlyǵy shóp. Endigi josparda biz eshqashan satyp almaýǵa tyrysamyz. Kóp emdik shópter Qatonqaraǵaı jaqta óte jaqsy ósedi. Aıaqtyń astynda jatqan baqbaqty da biz dári ornyna paıdalanamyz. Shyǵys medısınasyn da túsinbeı jatatyndar kóp. Aqsha bılep ketken zamanda, bireý ýqalap massaj jasaıtyn bolsa da, shyǵys medısınasynyń atyn jamylady. Men adamdardyń aldymen dárigerge baryp tolyq tekserilip, keńes alyp ary qaraı jańylmaı emdelse eken deımin.

Biz juqpaly aýrýlardy qabyldamaımyz

Bizdiń klınıkada shyǵys medısınasy, qazaq medısınasy, batys medısınasy qosylady. Biz de barlyq talaptarǵa saı tolyqqandy emhana qalyptastyrýǵa talpynyp jatyrmyz. Kúrdeli asqynyp ketken juqpaly aýrýlardy qabyldamaımyz. Óte álsiz adamdar bolsa, tamyryna vıtamınder engizemiz. Pnevmonıamen aýyratyn naýqastardy qabyldaı almaımyz, óıtkeni oǵan dereý ampısıllın, sefazalın salmasa qabynyp ketedi. Raktyń alǵashqy mezgilin qabyldaı alamyz, al sońǵy mezgilin, hımıaǵa baratyn jaǵdaıda bolsa, biz bir mınýtqa da ustaýǵa haqymyz joq. "Sol jerge baryp, dárigerlerdiń aıtqany boıynsha em alyńyz" deımiz Biraq hımıadan keıin kelip vıtamın alyp, emdeletinder óte kóp. Juqpaly baýyr aýrýlary bar juǵatyn, olardy da men qabyldaı almaımyn. Arnaıy bir juqpaly aýrýhana bolmaǵannan keıin basqa emdelýshilerge juǵyp ketýi ábden múmkin. 

Bir aýyz sóz janǵa daýa

Qazirgi medısınanyń túp atasy – Shyǵys medısınasy. Shyǵys medısınasynyń, ózderińiz de bilesizder, 5 myń jyldan astam tarıhy bar. Al batys medısınasynyń ary ketse, 200 jyldyq tarıhy bar. Bizdiń ıgergenimizben 100% myqtymyz deı almaımyz. Eń bolmaǵanda biz sonyń 40%-yn iske asyryp jatyrmyz. Bizdiń mamandyq ómir boıy kitap arqalap ótetin mamandyq. Qazir psıhologıadan da qosymsha magıstrlik qorǵap júrgen jaıym bar. Adamdarǵa psıhologıalyq turǵydan da qoldaý kerek. Bizdiń mamandyqqa bári kerek. Keıde dárimen emdelmeıtin aýrýǵa, bir aýyz sóz shıpa bolýy múmkin.

Qazaqstanǵa kelip nege orys bolýym kerek?

Alǵash dıplomymdy osy jerge sáıkestendirgennen keıin qýanǵanym, joǵary bilimimdi baıqap barlyq aýrýhanalardan oryn berdi. Qol jetpeıtin Astanadaǵy Prezıdent emhanasynan oryn berdi, keıin «Ana men bala» emhanasynan da oryn tabyldy. Tipti aýdan ákimderi "úı barlyǵyn rettep beremiz, bizdiń aýrýhanaǵa bas dáriger bolyp kelseńiz" dep usynys bildirdi. Men olardyń barlyǵynan bas tartqanym, ol jerdiń emhanalaryn kózge ilmegendikten emes. Barlyǵymyzdyń maqsatymyz bir – adam janyn arashalap qalý. Onyń barlyǵynyń sebebi, oryssha oqymaǵanymda boldy. Bizde medısına ǵylymy túgel oryssha jazylǵan. Medısınada oqyp jatqanymyzdyń barlyǵymyz qazaq bolsaq ta, sabaq oryssha júrgiziletin. Jumys usynǵanda maǵan: «Siz qınalmaısyz, janyńyzda kómekshi bolady, sizdiń aıtqanyńyzdyń barlyǵyn jazyp otyrady», - dedi. Men onyń shımaılaǵan orysshasyn tanymaı, bir kúni qol qoıyńyz dese qatelesip, túsinbeı qol qoıyp jiberýim múmkin ǵoı. Dáriger qatelespeý kerek. Óıtkeni seniń qolyńda adamnyń taǵdyry tur. Sol sebepti "lısenzıamdy alyp, jeke isteımin" dep sheshtim. Ol meniń ózgelerge senimsizdikpen qaraýym emes, orny tolmas qatelikke boı aldyrǵym kelmedi. Bizdiń medısına jaman dep aıta almaımyn. Alǵash 2005 jyly kelgende tómen ekenin bildim. Biraq qazir bizdiń medısına damyp kele jatyr. Shetelden oqyp kelgen mamandar kóp. Tipti Japonıadan oqyp kelip jatyr. Qytaıdyń ózinde Japonıadan oqyp kelgen mamandar bar, biraq sırek 

Biraq júregińdi aýyrtatyny, bir orys joq medısınanyń ishinde báriniń oryssha sóıleıtini. "Biz qashan qazaq bolamyz" dep keıde júregim aýyrady. Medısınalyq akademıada oqyǵanda barlyǵymyz qazaqpyz, biraq sabaq oryssha júrgiziletin. "Sizge qıyn bolyp otyr ma?" dep jıi suraıtyn. Óıtkeni men muǵalimniń aıtqandaryn dereý kompúterge túsirip, aýdarmamen aýdaryp otyratynmyn. Kompúterimdi arqalap júrip, barlyǵyn túsinip aldym. Men sertıfıkat alarda qazaqsha tapsyraıyn desem, suraqtardyń barlyǵy oryssha. Men kelgeli beri orys tilin 100% ıgersem, ıgerip alatyn edim. Biraq oıladym, "Qytaıda sonsha jyl júrip qytaısha oqydym, Qazaqstanǵa kelip nege orys bolýym kerek?" dep. Sodan men orysshaǵa moıynsunbaı qoıdym. Osy kásipke enip ketkennen keıin estı-estı qulaǵymyz da úırendi. Amal joq úırendik.

Ár juma tegin emdeımiz

Bizdiń emhanada ár juma saıyn arnaıy jeńildikter qarastyrylatyn bolady. Keıbir em qabyldaıtyn naýqastardy tegin emdeımiz. Mysaly, qarttar úıine baryp, tegin massaj jasap beremiz, syrqattary bolsa tegin qaraımyz. Jetimder úıiniń balalaryna da tegin saýyqtyrýlar júrgizemiz. Barlyǵymyz da adambyz. Adam bolǵannan keıin bir-birimizge jaqsylyq jasaýymyz kerek. Men adamdardyń barlyǵyna meıirimmen qaraý kerek dep oılaımyn. Aldyma kelgen árbir naýqastyń dertine daýa tapqym keledi. Ony ózimniń dárigerlik boryshym dep esepteımin.

 Suhbattasqan: Marjan Sábet